بررسي تطبيقي ادله تجرد نفس در اثبات تجرد خيالي از ديدگاه محقق طوسي و ملاصدرا
الموضوعات :
احمد عابدی ارانی
1
(دانشگاه قم)
محمدرضا کریمی والا
2
(دانشگاه قم)
محسن پیرهادی
3
(دانشگاه قم)
الکلمات المفتاحية: تجرد عقلي تجرد خيالي بقاي نفس قوة خيال محقق طوسي ملاصدرا ,
ملخص المقالة :
يكي از دلايل اصلي براي اثبات بقاي نفس، تجرد نفس است. اما در اين ميان، حل معضل بقاي همة نفوس انساني، منوط به تحليل نحوة تجرد نفس و اثبات تجرد خيالي است. محقق طوسي در‌صدد اثبات تجرد نفس برآمده و اساساً تجرد را بعنوان دليلي براي اثبات بقاي نفس مطرح كرده است. گرچه وي اشاره‌يي به اثبات تجرد خيالي ندارد اما برخي از ادلة ارائه‌شده، قابليت اثبات تجرد خيالي را دارند. از سوي ديگر وي معتقد است نفوسي كه به مرتبة تجرد عقلي نائل آيند، از تجرد خيالي نيز بهره‌مندند. در مقابل، ملاصدرا نيز براي حل مسئلة بقاي تمام نفوس، تجرد عقلي و خيالي را اثبات كرده و اساساً تلاش وي در اثبات تجرد خيالي، معطوف به اثبات بقاي تمام نفوس بوده است. در اين ميان، برخي از ادله‌يي كه ملاصدرا مطرح كرده، با محقق طوسي اشتراك دارد. ملاصدرا دلالت برخي از اين ادله را بر تجرد خيالي تام ميداند و علاوه بر آن چند دليل مستقل در اثبات تجرد عقلي و خيالي نيز مطرح كرده است. بنابرين، ملاصدرا با اثبات اينكه قوة خيال از مراتب نفس و خود، امري مجرد است، توانسته بقاي نفوسي را نيز مستدل كند كه از مرتبة تجرد خيالي ارتقا نيافته‌اند. در نوشتار پيش رو، روشن شده است ادله‌يي كه محقق طوسي بيان كرده، قابليت اثبات تجرد خيالي را دارند و بر اين اساس ـ‌چنانكه ملاصدرا تبيين كرده است‌ـ بقاي همة نفوس انساني با اثبات تجرد خيالي نفس امكانپذير است. اين امر بر اساس مباني صدرايي بروشني منقح است اما پيش از صدرالمتألهين و در تحقيقات محقق طوسي، تجرد خيالي را ميتوان تنها در نفوسي پيگيري كرد كه به مرتبة تجرد عقلي رسيده‌اند كه اين امر، توان حل بقاي تمام نفوس انساني را ندارد.
ابن‌سينا (1371) المباحثات، تحقيق محسن بيدارفر، قم: بيدار.
ابن‌سينا (1379) النجاة من الغرق في بحر الضلالات، تحقيق محمدتقي دانش پژوه،تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سينا (2007) رساله احوال النفس، تحقيق احمد فؤاد الاهواني، پاريس: بيبليون.
جوادي، محسن؛ موسوي، هادي(1389) «تأملي در نظريه تجرد نفس صدرائي»، انسان پژوهي ديني، دوره7، شماره23.
شاهرخي، احمد‌رضا (1381) «رابطة نفس مجرد با بدن در فلسفة اسلامي»، پژوهشهاي فلسفي‌كلامي، دانشگاه قم، دوره 4، شماره 13و 14.
علامه حلي، حسن بن يوسف (1413) كشف المراد، قم: مؤسسة نشر اسلامي.
كاكائي، قاسم؛ بي تعب، نجمه (1391) «بررسي تجرد نفس از ديدگاه ابن‌سينا و ملاصدرا»، انديشه ديني، دانشگاه شيراز، دوره12، شماره 44.
محقق طوسي، ابوجعفر محمدبن محمد (1375) شرح الاشارات و التنبيهات، قم: البلاغة.
محقق طوسي، ابوجعفر محمدبن محمد (1363) تصوّرات يا روضة التسليم، تصحيح ايوانف، تهران: جامي.
محقق طوسي، ابوجعفر محمدبن محمد (1405 الف) تلخيص المحصل، بيروت: دار الاضواء.
محقق طوسي، ابوجعفر محمدبن محمد (1405 ب) رسائل خواجه، بيروت: دارالاضواء.
محقق طوسي، ابوجعفر محمدبن محمد (1413ق) قواعد العقائد، تحقيق و تعليق علي حسن خازم، لبنان: دار الغربة.
محقق طوسي، ابوجعفر محمدبن محمد (1425ق) بقاء النفس بعد فناء الجسد، شرح ابوعبدالله زنجاني، قاهره: المكتبة الازهرية للتراث.
ملاصدرا (1361) العرشيه، تصحيح غلامحسين آهني، تهران: مولي.
ملاصدرا (1381) المبدا و المعاد، تصحيح و تحقيق محمد ذبيحي و جعفر شانظري، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1382) الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية، تصحيح و تحقيق سيد مصطفي محقق داماد، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا. ملاصدرا (1383) الحكمةالمتعالية في الاسفار الاربعة، ج8، تصحيح و تحقيق علي اكبر رشاد، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتيح الغيب، تصحيح و تحقيق نجفقلي حبيبي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
مؤمني، مصطفي (1389) «براهين تجرد نفس از ديدگاه ملاصدرا»، پژوهشهاي اعتقادي كلامي، دانشگاه آزاد اسلامي ساوه، دوره5، شماره 18.
