بررسي انتقادي اشكالات مطرح شده به برهان حكيم قمشه‌اي دربارة اثبات وجوب وجود خداوند
الموضوعات :رضا حصاری 1 , سید مجتبی میردامادی 2 , ابوالفضل رضایی 3
1 - دانشگاه باقر العلوم
2 - دانشگاه تهران
3 - دانشگاه تهران
الکلمات المفتاحية: حكيم قمشه‌اي وحدت شخصي وجود برهان وجودي ضرورت ازلي ,
ملخص المقالة :
براي اثبات وحدت شخصي وجود، براهين مختلف و گوناگوني اقامه شده است. بيشتر اين براهين كه توسط عارفاني همانند داود قيصري، حمزه فناري و ابن‌تركه بيان شده‌اند، با اشكالاتي مانند خلط ميان مفهوم و مصداق مواجه است. در اين ميان حكيم محمدرضا قمشه‌اي در حاشية خويش بر كتاب تمهيد القواعد و ذيل مبحث براهين اثبات وحدت شخصي وجود، برهاني ارائه كرده كه اثبات ضرورت ازلي خداوند را بهمراه دارد. در عين حال، چهار اشكال به اين برهان وارد شده است. اشكال نخست در مورد معناي طبيعت اطلاقي وجود است كه بصورت مبهم بيان شده است. اشكال دوم دربارة خلط ميان مفهوم و مصداق است. بخش نخست اشكال سوم، به تماميت اين برهان بر مفروض بودن تحقق اصل طبيعت باز ميگردد و بخش دوم اشكال، سازگاري تحقق اصل طبيعتِ وجود با وجودهاي مقيد را هدف قرار داده است. اشكال چهارم، به نبود نوآوري و ابتكار در ارائة اين برهان پرداخته است. مقالة حاضر با روش تحليلي ـ تطبيقي، هر يك از اين اشكالات را بررسي نموده و به سه اشكال نخست پاسخ داده است. از اين جهت، برهان حكيم قمشه‌اي تمام و صحيح تلقي ميشود كه در اين نوشتار بتفصيل تبيين شده است.
آشتياني، سيدجلال‌الدين (1380) شرح مقدّمة قيصري، قم: بوستان كتاب.
ابن‌تركه، صائن‌الدين (1315) تهميد القواعد في شرح قواعد التوحيد، تهران: بينا.
ابن‌تركه، صائن‌الدين (1360) التمهيد في شرح قواعد التوحيد، با حواشي آقا محمدرضا قمشه‌اي و ميرزا محمود قمي، تصحيح سيد جلال آشتياني، تهران: انجمن حكمت و فلسفة ايران.
ابن‌تركه، صائن‌الدين (1392) التمهيد في شرح قواعد التوحيد، ترجمه و شرح محمد حسين نائيجي، قم: آيت اشراق.
ابن‌تركه، صائن‌الدين (1393) عرفان استدلالي در شرح تمهيد القواعد، شرح، تعليقه و تنظيم حسن معلّمي، تهران: مؤسسة پژوهشي حكمت و فلسفة ايران.
ابن‌عربي (بيتا) الفتوحات المكية، بيروت: دارالصادر. ادواردز، پل (1371) براهين اثبات وجود خداوند در فلسفة غرب (برگرفته از دائرة المعارف فلسفي)، ترجمة شهيد عليرضا مجالي نسب و محمد محمدرضايي، قم: مركز تحقيقات و مطالعات اسلامي.
جامي، عبدالرحمن (1370) نفحات الأنس من حضرات القدس، تصحيح محمود عابدي، تهران: انتشارات اطلاعات.
جلوه، ميرزا ابوالحسن (1385)، مجموعه آثار حكيم جلوه، مقدمه و تصحيح حسن رضازاده، تهران: حكمت.
جوادي آملي، عبدالله (1387) عين نضّاخ (تحرير تمهيد القواعد)، قم: اسراء.
جوادي آملي، عبدالله (1390) تبيين براهين اثبات خدا، قم: اسراء.
سبزواري، ملاهادي (1432ق) شرح المنظومة، با تعليقات حسن حسن‌زادة آملي، تحقيق و تقديم مسعود طالبي، بيروت: مؤسسة التاريخ العربي.
طباطبايي، سيد محمدحسين (1387الف) آغاز فلسفه، ترجمة محمدعلي گرامي، قم: بوستان كتاب.
طباطبايي، سيد محمدحسين (1387ب) مجموعه رسائل، بكوشش، هادي خسروشاهي، قم: بوستان كتاب.
عفيفي، ابوالعلاء (1370) تعليقات علي فصوص الحكم للشيخ الأكبر محي الدين‌بن عربي، تهران: انتشارات الزهراء.
كاكايي، قاسم (1381) وحدت وجود به روايت ابن‌عربي و مايستر اكهارت، تهران: هرمس.
مطهري، مرتضي (1369) شرح مبسوط منظومه، تهران: حكمت.
ملاصدرا (1380) الحكمة المتعالية في الأسفار الأربعة، ج2: تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383) الحكمة المتعالية في الأسفار الأربعة، ج1: تصحيح و تحقيق غلامرضا اعواني، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
