علیت طبیعی، علیت متافیزیکی؛ اشتراک لفظی یا اشتراک معنوی (از نظر ملاصدرا)
الموضوعات :
مریم حیدری
1
(دانشگاه علامه طباطبائی)
حمید رضا آیت اللهی
2
(دانشگاه علامه طباطبائی)
الکلمات المفتاحية: علیت اشتراک لفظی وحدت تشکیکی معنا نظریۀ روح معنا ملاصدرا ,
ملخص المقالة :
علیت یکی از مهمترین مسائل فلسفی است که در طول تاریخ سیر تحول معنایی گسترده‌یی را تجربه کرده است. این معنا گاهی در قالب تبیین تجربی و گاهی در قالب تبیین فلسفی دیده میشود. گستردگی این تحول، برخی متفکران را به این باور سوق داده که شکاف معنایی عمیقی میان علیت متافیزیکی و علیت طبیعی وجود دارد و رابطۀ میان آن دو تنها از نوع اشتراک لفظی است. گسترش این باور در میان برخی فلاسفه و دانشمندان سبب شده است هرگونه همسخنی و هم‌اندیشی میان آنها غیرممکن تلقی شود و در نتیجه، راه تمام مطالعات تطبیقی در این دو حوزه بطور کامل مسدود گردد. علیرغم اینکه حتی برخی از پیروان حکمت متعالیه نیز بر این باورند، اما مبانی فلسفی ملاصدرا هر گونه مرز و شکاف میان این دو حوزه را از میان برچیده و آنها را ذیل یک معنا قرار میدهد. بر این اساس، میتوان گفت علیت طبیعی صورت تنزّل یافتۀ علیت متافیزیکی است و از این رهگذر هم‌اندیشی و تعامل و تقرّب میان این دو حوزه، گریزناپذیر خواهد بود.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفۀ اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1388.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، معمای زمان و حدوث جهان، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1393.
اژه‌ای، محمدعلی، مبانی منطق، تهران، سمت، 1370.
اکبریان، رضا، «حرکت جوهری و نتایج فلسفی آن»، خردنامه صدرا، شماره 19، بهار 1379.
پوپر،کارل ریموند، منطق اکتشاف علمی، ترجمۀ سیدحسن کمالی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۰.
تقوی اشتهاردی، حسین، تنقیح الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376.
جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه، ج2ـ2، قم، اسراء، 1375.
خمینی، سید روح‌الله، مصباح الهدایۀ إلی الخلافۀ و الولایۀ، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376.
راسل، برتراند، مسائل فلسفه، ترجمۀ منوچهر بزرگمهر، تهران، خوارزمی، ۱۳۵۶.
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومۀ، تهران، نشر ناب، 1369.
شیواپور، حامد، نظریۀ روح معنا، قم، دانشگاه مفید، 1394.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج3، قم، انتشارات اسلامی، 1417ق.
عبودیت، عبدالرسول، درآمدی به نظام حکمت صدرائی، تهران، سمت، ۱۳۸۵.
غزالی، ابوحامد محمد، جواهر القرآن، بیروت، دار احیاء العلوم، 1411.
فیاضی و همکاران، «چیستی معنا»، آیین حکمت، شمارۀ ۱۶، ۱۳۹۲.
فیض کاشانی، ملامحسن، رسائل فیض کاشانی، تصحیح بهراد جعفری، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری، 1387.
گلشنی، مهدی، تحلیلی از دیدگاه‌های فلسفی فیزیکدانان معاصر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۴.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، ۱۳۶۸.
ملاصدرا، الحکمۀ المتعالیۀ فی الأسفار الأربعۀ، ج1: تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1383.
ملاصدرا، الحکمۀ المتعالیۀ فی الأسفار الأربعۀ، ج6: تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1381.
ملاصدرا، الشواهد الربوبیۀ فی مناهج السلوکیۀ، تصحیح و تحقیق سید مصطفی محقق داماد، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1391.
ملاصدرا، سه رساله فلسفی، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1387.
ملاصدرا، شرح الاصول الکافی، ج1: تصحیح و تحقیق رضا استادی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1384.
ملاصدرا، مفاتیح الغیب، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1386.
وال، ژان آندره، بحث در مابعدالطبیعه، ترجمۀ یحیی مهدوی، تهران، خوارزمی، ۱۳۷۰.
Dowe, Phil, Physical Causation, New York, Cambridge, University Press, 2017.
Einstein, A., Ideas and Opinions, Trans. Sonja Bergman. New York, Bonanza Book, 1954.
Menzies, Peter, “Counterfactual Theories of Causation”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta (ed.), 2017.
Sosa, Ernest; Tooley, Michael, Causation, Oxford, Oxford University Press, 1993.
