مقابلة قاضي عضدالدين ايجي با حكما در مسئلة اعادة معدوم
الموضوعات :
زهره توازياني
1
(دانشگاه الزهراء(س))
الکلمات المفتاحية: اعادة معدوم امتناع اعادة معدوم معاد حكماي مسلمان قاضي عضدالدين ايجي ,
ملخص المقالة :
حكماي مسلمان بتناسب مباحثي كه در فلسفه بعنوان عوارض ذاتي وجود شناخته ميشوند، مسئلة اعادة معدوم را در جايگاه امور عامه قرار داده و آن را از بحثهاي تبعي تبيين احكام وجود قلمداد كرده‌اند و تقريباً مشهورترين و معروفترين ايشان، از جمله ابن‌سينا، سهروردي، ملاصدرا، سبزواري و از معاصرين نيز علامه طباطبايي تماماً در موضعي واحد بر امتناع آن استدلالهاي تام و تمامي آورده‌اند. امّا ظاهراً اين مسئله گروهي از انديشمندان مسلمان بويژه متكلمان را خوش نيامده است و از آنجايي كه بخشي از رسالت و انگيزة متكلمان تبيين معاد است، بگمان ايشان اين تفكر فلسفي مانع جدي بر سر راه پذيرش حشر جسماني است كه در دين مبين به آن اشاره شده است. قاضي عضدالدين از متكلمان برجستة سدة هشتم هجري از جمله شناخته شده‌ترين متكلمان اهل سنت است كه در كتاب المواقف بحث خود را در معاد با دفاع از ايدة اعادة معدوم آغاز كرده و با جديت تمام به مقابله با آراء حكماي پيشين پرداخته است. اين مقابله نشان ميدهد كه وي از مواضع فيلسوفان دربارة عدم انقياد در مسئلة اعادة معدوم آگاه بوده و بگمان خويش توانسته است شبهات ايشان را پاسخ دهد. امّا عليرغم تلاشهاي وي حتي حكمايي هم كه بعد از وي در حوزة انديشة اسلامي ظهور يافتند، يكي پس از ديگري، همچنان در اين مقابله جانب حكماي سلف را گرفته و تبيين قاضي عضدالدين از اين مسئله را خرسند كننده نيافته و با علم به انگيزة مقدس وي همچنان اعادة معدوم را ايده‌يي غيرقابل دفاع دانسته‌اند. در اين ميان تلاش امثال ملاصدرا و شارحان بعدي مكتب او قابل ستايش است. نگارندة اين مقاله سعي نموده است با مقابل قرار دادن ديدگاه‌هاي ارائه شده «له» و «عليه» اعادة معدوم، امر داوري را بسود حكما آسان نمايد، هر چند دفاع از عقيدة امتناع اعاده منحصر نزد حكما نبوده بلكه بعضي از متكلمان، اعم از شيعه و سني، نيز در اين باب از عقيدة حكما دفاع كرده‌اند.
ابراهيمي ديناني، غلامحسين، شعاع انديشه و شهود در فلسفة سهروردي، تهران، حكمت، 1364.#
ابراهيمي ديناني، غلامحسين، قواعد كلي فلسفي در فلسفة اسلامي، ج3، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقيقات فرهنگي، 1372.#
ابن سينا، حسين‌بن عبدالله، الهيات شفا، تحقيق آيت الله حسن زاده آملي، قم، دفتر تبليغات اسلامي، 1376.#
ابن منظور، محمدبن مكرم، لسان العرب، بيروت، دارالفكر، 1414هـ.ق.#
ايجي، قاضي عضدالدين، المواقف في علم الكلام، بهمراه شرح سيد شريف جرجاني، حقق نصوصه و خرّج احاديثه و علق عليه الدكتور عبدالرحمن عميره، بيروت، دارالجيل، 1417هـ.ق.#
جوادي آملي، عبدالله، رحيق مختوم، بخش پنجم از جلد اول، قم، اسراء، 1375.#
جرجاني، ميرسيد شريف، شرح المواقف، بهمراه متن كتاب، بيروت، دارالجبل، 1417ق.#
حلي، حسن بن يوسف، كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد، تحقيق و تعليق آيت‌الله حسن‌زاده آملي، قم، مؤسسة نشر اسلامي، 1383.#
دهخدا، علي اكبر، لغت نامه.#
سبزواري، ملاهادي، شرح المنظومه، قم، دارالعلم، 1366.#
سبحاني، جعفر، الهيات و معارف اسلامي، قم، مؤسسة امام صادق، 1376.#
سبحاني، جعفر، تعليقه بر كشف المراد في شرح تجريدالاعتقاد، قم، اعتماد، 1375.#
سهروردي، شيخ شهاب‌الدين، حكمة الاشراق، ترجمه و شرح از سيدجعفر سبحادي، تهران، دانشگاه تهران، 1366.#
سهروردي، شيخ شهاب‌الدين، مجموعه مصنفات، تصحيح و مقدمة هنري كربن، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، 1373.#
شعراني، ابوالحسن، ترجمه و شرح كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد، تهران، كتابفروشي اسلاميه، 1370.#
شريعتي سبزواري، محمدباقر، معاد در نگاه عقل و دين، قم، بوستان كتاب، 1380.#
شيرازي، قطب‌الدين، شرح حكمة الاشراق، بهاهتمام عبدالله نوراني و مهدي محقق، تهران، دانشگاه تهران، 1380.#
شيرواني، علي، ترجمه و شرح نهاية الحكمه، تهران، الزهرا، 1374.#
ملاصدرا، الحكمة المتعاليه في الأسفار العقلية الأربعه، ج1: تصحيح و تحقيق غلامرضا اعواني، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1383.#
ملاصدرا، الشواهد الربوبيه في المناهج السلوكيه، تعليق، تصحيح و مقدمة سيدجلال الدين آشتياني، تهران، مركز نشر دانشگاهي، 1360.#
طباطبايي، محمدحسين، نهاية الحكمه، علق عليه الاستاذ الشيخ محمدتقي المصباح اليزدي، تهران، الزهرا، 1363.#
كاتبي قزويني، علي‌بن عمر، ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد، بكوشش سيدمحمد مشكات، تهران، دانشگاه تهران، 1337.#
كاپلستن، فردريك، تاريخ فلسفه، جلد اول، قسمت اول، ترجمه» سيدجلال الدين مجتبوي، تهران، علمي فرهنگي، 1362.#
محمدي، علي، شرح كشف المراد، قم، دارالفكر، 1378.#
