خطوط کلی آثار رجبعلی تبریزی و گذار به مکتب نومشائی (معرفی تحلیلی آثار قلمی یا تقریرات دروس حکیم)
الموضوعات :
محمود هدايت افزا
1
(دانش‌آموخته دكتری فلسفه و كلام اسلامي دانشگاه تهران، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: حکمت نومشائی تقریرات دروس رجبعلي تبریزیاثبات واجبالاصول الآصفیةالمعارف الإلهیةمصنفات قوام‌الدین رازیشرح توحید صدوق,
ملخص المقالة :
رجبعلي تبریزی پس از تحصیلات مقدماتی به سلوک شرعی و تهذیب نفس پرداخته، سرانجام در اصفهان به حلقة درس حکیم میرفندرسکی پیوست. اغلب تذکره‌نویسان به طهارت نفسانی و تمحض تبریزی بر طبیعیات، منطق و فلسفه اذعان دارند و تنها برخی همچون صاحب ریاض العلماء، او و برخی شاگردانش را به عدم تسلط بر ادبیات عرب متهم کرده‌اند. حکیم تبریزی از منتقدان جدی تفکر صدرایی است. او بدین منظور، به بسط ادبیات مشائی، بازخوانی برخی قواعد آن و طرح برخی اصطلاحات نو پرداخت تا بستر تحلیل مسائل جدید در قالب «حکمت نومشائی» فراهم گردد. در عین حال، او چندان به کتابت آموزه‌های خویش اهتمام نمیورزید و بیشتر اوقات وی به سلوک فردی، تدریس معقول و تربیت شاگردان سپری ميشد؛ از اینرو برخی شاگردان فاضل وی، ـ بويژه پیرزاده، قوام‌الدین رازی و محمدسعید حکیم ـ تقریرات دروس حکیم و یادداشتهای علمی وی را تدوین کرده‌اند. رسالة اثبات واجب، الاصول الآصفیة، المعارف الإلهیة، مصنفات قوام‌الدین رازی و شرح توحید صدوقِ قاضی سعید؛ اهم منابع پژوهش در باب مکتب نومشائی حکیم تبریزی بشمار می آیند. در اینباره، گزارشهای اصحاب تراجم و برخی آراء مصححان و پژوهشگران معاصر نیز ارزیابی شده‌اند.
آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1363ش) منتخباتى از آثار حكماى الهى ایران، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن (1403ق) الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت: دار الأضواء.
افندی، عبدالله (1401ق) ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق احمد حسینی اشکوری، قم: كتابخانة آیت الله مرعشی.
امین، محسن (1403ق) أعیان الشیعة، تحقیق حسن امین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
اوجبی، علی (1389) مقدمه بر مجموعه مصنفات میرقوام‌الدین رازی، تهران: حکمت.
پیرزاده، محمدرفیع زاهدی، تحفة سلیمانی، نسخة خطی 6451، کتابخانة مدرسة سپهسالار.
پیرزاده، محمدرفیع زاهدی، سؤال و جواب، نسخة خطی 1/6451، کتابخانة مدرسة سپهسالار.
پیرزاده، محمدرفیع زاهدی، المعارف الإلهیة، نسخة خطی 1919، کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران.
حبیبی، نجفقلی (1379) مقدمه بر شرح الأربعین، تهران: میراث مکتوب.
تبریزی، رجبعلي (1386) الأصل الأصیل (ألاصول الآصفیة)، تصحیح حسن اکبری بیرق و عزیز جوان¬پور هروی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
تبریزی، رجبعلي (1385) «اثبات واجب»، مندرج در حکمت الهی در متون فارسی، گردآوری و تصحیح عبدالله نورانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه تهران.
تبریزی، رجبعلي، دیوان واحد تبریزی، نسخة خطی 95، کتابخانة مجلس قدیم.
ثقة الإسلام تبریزی، علی بن¬موسی (1414ق)، مرآة الکتب، تحقیق محمدعلی حائری، قم: كتابخانة آیت¬الله مرعشی.
روضاتی، سیدمحمدعلی (1386) «سعیدیه»، در دومین دو گفتار، قم: مؤسسة فرهنگی مطالعاتی الزهرا (س).
سادات ناصری، حسن (1375) مقدمه بر قصص الخاقانی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شاملو، ولی‌قلی بیک (1375) قصص الخاقانی، تصحیح حسن سادات ناصری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
عسکری، مهدی (1397) تبیین و بررسی آراء ملارجبعلی تبریزی در رسالة الأصل الأصیل، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
عسکری، مهدی؛ سوری، محمد (1399) «نقد و بررسی تصحیح رساله الأصل الأصیل ملارجبعلي تبریزی»، تهران: فصلنامۀ آینه میراث، شمارة 67.
قزوینی، شیخ عبدالنبی (1404ق) تتمیم أمل الآمل، قم: کتابخانة آیت الله مرعشی.
قمی، قاضی¬سعید ابن محمد مفید (1381) الأربعینیات لکشف أنوار القدسیات، تصحیح و تعلیقات نجفقلی حبیبی، تهران: میراث مکتوب.
کربن، هانری (1387) تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمة سیدجواد طباطبایی، تهران: کویر.
مدرس تبریزی، میرزا محمدعلی (1364) ریحانة الأدب، تهران: خیام.
مشکات، سیدمحمد (1362) مقدمه بر کلید بهشت، تهران: الزهراء (س).
مکارم، هادی (1378) «خرده¬گیران بر حکمت متعالیه و منتقدان صدرالمتألهین»، فصلنامۀ حوزه، شمارة 93.
لُنباتی، ملاحسن، تحفة الکمال، نسخة خطی 2/2470، کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران.
نصرآبادی اصفهانی، میرزا محمدطاهر (1317) تذکرة نصرآبادی، تهران: چاپخانة ارمغان.
نوراني، عبدالله (1385) حكمت الهی در متون فارسی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي و دانشگاه تهران.
هدایت افزا، محمود (1399) «تحلیل مفهومی عنوان حکیم نومشائی و تطبیق آن بر رجبعلي تبریزی» فصلنامة پژوهشهای مابعدالطبیعی، شمارة 2.
هدایت افزا، محمود (1398) «توحید خالص نزد قاضی سعید قمی»، حبیب معرفت، تهران: خانة اندیشمندان علوم انسانی.
همایی، سيدجلال الدین (1381) مقدمه بر دو رساله در فلسفۀ اسلامی، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
