گونه‌شناسی دئیسم در قرن هفدهم و هجدهم با تکیه بر طبقه‌بندی ساموئل کلارک
الموضوعات :محمد محمدی‌نیا 1 , محمدعلی عبداللهی 2 , حسین صابری 3
1 - دانشجوی دکتري فلسفه، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، قم، ایران
2 - دانشیار فلسفه، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، قم، ایران
3 - استادیار فلسفه، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، قم، ایران
الکلمات المفتاحية: دئیسم دئوس دین طبیعی ربوبیت وحی ظهور الاهی مشیت کلارک,
ملخص المقالة :
دئیسم به دیدگاهی فلسفی و الهیاتی دربارة خداوند، انسان و دین اطلاق ميشود. مقاله حاضر تلاشی است برای تحلیل مفهومی دئیسم در قرن هفدهم و هجدهم، از طریق ریشه‌شناسی و روش تحلیلی ـ توصیفی و قصد دارد با استفاده از طبقه‌بندی کلارک، تقسیمبندی‌يي کلی از دئیسم ارائه کند. تعریف دانشنامه‌يی دئیسم دچار ایهام و ابهام است و رجوع به فرهنگنامه‌های ریشه‌شناختی نشان میدهد كه در تبدّل واژة دئوس به دئیسم، ظرائف ریشه‌شناختی این واژه چندان مورد توجه نبوده است. اما با گونه‌شناسی کلارک ميتوان تمایز دئیسم زمانة او از تئیسم و گونه‌های مختلف این تفکر را بهتر شناخت. طبقه‌بندی چهارگانة کلارکی، بمثابه نخستین گزارش جامع از دئسیم، مدعي است که قرابت و شباهت دئیسم به مسیحیت، از نوع اول تا نوع چهارم، بصورت پلکانی از حداقل به حداکثر میرود. دئیستهای نوعِ اول، منکر مشیت الهی هستند، در حالیکه به وحدت، خالقیت و علم خداوند اعتقاد دارند. دئیستهای نوع دوم، ضمن باور به گزاره‌های دئیسم نوع اول، قوانین فیزیکی را مشیت الهی می‌انگارند اما شمول مشیت بر قوانین اخلاقی را نفی میکنند. دئیستهای نوع سوم معتقدند مشیت تدبیری خداوند با کمالات اخلاقی او ارتباط دارد و خداوند با صفات عدالت، خیر و درستی بر این جهان حکم میراند. دئیسمِ نوع چهارم، علاوه بر آموزه‌های فوق، جاودانگی روح و ثواب و عقاب اخروی را نیز میپذیرد. به ادعای کلارک، تمامی انواع دئیسم مدرن در انکار وحی مسیحی مشتركند و يكي از تفاوتهای اساسی آنها با ادیان وحیانی، مفهوم‌شناسی و اعتقاد به وحی الهی است.
باربور، ایان (1379) علم و دین، ترجمة بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مركز نشر دانشگاهی.
بروک، جان هدلی (1381) «الاهیات طبیعی»، ترجمة فرشاد فرشته صنیعی، نامه علم و دین، شمارة 17 تا 21، ص58ـ39.
پنلهوم، ترنس (1383) «ربط و نسبت عقل و ایمان»، ترجمه احمدرضا مفتاح، پژوهشهای فلسفی کلامی، شمارة 20 و 21، ص147-123.
خاتمی، محمود (1395) مدخل فلسفه روشنگری، تهران: علم.
ریتر، یوآخیم و همکاران (1391) فرهنگنامه تاریخی مفاهیم فلسفه، ج2: الاهیات، ویراستاران محمدرضا بهشتی و بهمن پازوکی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
فلو، آنتونی (1383) «هجرت از الحاد به خداباوری»، ترجمة محمدعلی عبداللهی، نقد و نظر، شمارة 35 و 36، ص312ـ279.
کاپلستون، فردریک (1387) تاریخ فلسفه، ج5: از هابز تا هیوم، ترجمة جلال‌الدین اعلم، تهران: علمی و فرهنگی.
کانت، امانوئل (1374) «دین طبیعی»، ترجمة منوچهر صانعی دره‌بیدی، ارغنون، شمارة 5 و6، ص334ـ293.
کریمی مرتضی (1382) « آشنایی با دئیسم»، معرفت، شمارة 74، ص76ـ66.
کلارک، ساموئل (1381) مکاتبات لایب‌نیتس و کلارک، ترجمة علی ارشدریاحی، قم: بوستان کتاب.
منصوری، یدالله (1396) «یادداشتی پیرامون ریشه‌شناسی»، زبان‌کاوی، شمارة 5، ص125ـ117.
ویسلی، وایلدمن (1386) «در جستجوی هماهنگی؛ تفسیر الهیات و علم معاصر»، ترجمة ابوالفضل حقیری قزوینی. ذهن، شمارة 32، ص178ـ149.
Audi, R. (2015). The Cambridge Dictionary of Philosophy. New York: Cambridge.
Bunnin, N. and Yu, J. (2004). The Blackwell Dictionary of Western Philosophy. USA: Blackwell.
Craig, E. (2005). The Shorter Routledge Encyclopedia of Philosophy. London and New York: Routledge.
Edwards, P. (1967). Encyclopedia of Philosophy. New York: Pearson College.
Eliade, M. (1987). Encyclopedia of Religion. USA: Macmillan.
Force, J. (1996). Samuel Clarke's Four Categories of Deism, Isaac Newton, and the Bible, Scepticism in the History of Philosophy, Popkin, Richard (ed.), London: Kluwer Academic Publishers, pp. 53-75.
Klein, E. (1971). A Comprehensive Etymological Dictionary of the English Language. one volume edition, Amsterdam: Elsevier.
Klintberg, C. (2011). On Samuel Clarke’s Four Types of Deists. Archiv für Geschichte der Philosophie [Archive for the History of Philosophy], No 93, pp. 85-99.
Partridge, E. (1966). Origins: A Short Etymological Dictionary of Modern English. London: Routledge.
Skeat, W. (1980). A Concise Etymological Dictionary of the English Language. New York: Perigee Books.
Skeat, W. (1888). An etymological Dictionary of the English Language. London: Oxford University Press.
