چالشهای دو ژانر تراژدی و کمدی از نظر ابن‌سینا در مواجهه با بوطیقای ارسطو
الموضوعات :
فریده دلیری
1
(دانشجوی دکتری فلسفه هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران)
اسماعیل بنی اردلان
2
(دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشگاه هنر، تهران )
امیر مازیار
3
(استادیار گروه فلسفه هنر، دانشگاه هنر، تهران )
الکلمات المفتاحية: ارسطو ابن‌سینا بوطیقا ژانر تراژدی ژانر کمدی,
ملخص المقالة :
نگرة شعری ارسطو با این درونمایه وارد گسترة اندیشة ایرانی شد که ژانرهای تراژدی و کمدی بدنبال تقلید و محاکات فضیلتها و رذیلتها هستند. رسالة فن شعر ارسطو برغم نقشی که در شکلگیری تئاتر غربی داشته، تأثیری در جهان شعر پارسی نداشت. اینکه تئاتر از دل هستی‌شناسی یونانی برآمده، یادآور نیازی است که نمایش ایرانی به بوطیقایی برآمده از فرهنگ ایرانی دارد. این کتاب بعنوان یک رساله مرجع، بارها ترجمه شده یا از آن اقتباس شده است؛ یکی از برجسته‌ترین این اقتباسها، فن شعر ابن‌سیناست. با اینکه فن شعر ابن‌سینا گزارشی از بوطیقای ارسطوست ولی نویسنده تنها به تلخیص بوطیقا بسنده نکرده است. شاخصة بنیادی کار ابن‌سینا پرداختن به گوهر شعر، محاکات یا همان تخیل است. فن شعر او دارای ویژگیها، نکات و دیدگاههایی نوین است. پژوهش حاضر در تلاش است رویکرد ابن‌سینا به بوطیقای ارسطو را بررسی کند و در این راه، فن شعر او را بر پایة ژانرهای اصلی رسالة بوطیقای ارسطو بازخوانی میکند. گذرگاه رسیدن به این آرمان، با رویکردی تحلیلی‌ـ‌توصیفی و روش گردآوری داده‌ها بصورت کتابخانه‌یی، اینست که با بررسی نظریات این دو متفکر، به قصد ابن‌سینا در نگارش بوطیقای شعر ایرانی دست یابیم.
ابراهیم‌پور پشت‌ریگی، مهدیه (1395) بررسی نظریه‌های زیباشناسی فیلسوفان مسلمان، با تکیه بر مبانی فلسفه آنها، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف دانشگاه مازندران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1386ق) فی الشعر، الشفاء، المنطق، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قاهره: الدار المصریة للتألیف والترجمه.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1405ق) الشفاء، تحقیق عبدالرحمن بدوی، ابراهیم مدکور و احمد فؤاد الاهوانی، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1966م/الف) الحکمة العروضیة فی معانی الشعر، تحقیق محمد سلیم سالم، قاهره: مرکز تحقیق الثرات و نشره.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1966م/ب) الشفاء، تدوین عبدالرحمن بدوی، قاهره.
ارسطو (1396) درباره هنر شعر، ترجمه سهیل محسن افنان، تهران: حکمت.
ربیعی، هادی (1390) فلسفه هنر ابن‌سینا، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
زرقانی، سیدمهدی (1391) بوطیقای کلاسیک، بررسی تحلیلی‌ـ‌انتقادی نظریه شعر در منابع فلسفی، تهران: سخن.
زرقانی، سیدمهدی؛ حسن‌زاده نیری، محمدحسن (1393) رساله‌های شعری فیلسوفان مسلمان، تهران: سخن.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1381) ارسطو و فن شعر، تهران: امیرکبیر.
عمارتی‌مقدم، داود (1395) «بررسی و نقد رساله‌های شعری فلاسفه مسلمان از فن شعر ارسطو: ترجمه در زمان عسرت»، پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌ریزی علوم انسانی، شمارة 42، ص176ـ156.
قرطاجنی، ابوالحسن حازم (1966م) منهاج البلغاء و سراج الادباء، تحقیق محمد حبیب ابن‌خوجه، تونس: دارالکتب الشرقیه.
کوپال، عطاالله (1384) سرچشمه پیدایش کمدی، تهران: قطره.
محمد کمال عبدالعزیز، الفت (1984م) نظریة الشعر عند الفلاسفة المسلمین من الکندی حتی ابن‌رشد، قاهره: الهیئة العامة للکتاب.
هالیول، استیون (1388) پژوهشی درباره فن شعر ارسطو، ترجمه مهدی نصرالله‌زاده، تهران: مینوی خرد.
یوسف‌ثانی، سیدمحمود (1396) بوطیقای ارسطو بروایت حکمای اسلامی، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
Aristotle (1932). Poetics. trans. by W. H. Fyfe. London: Harvard University Press.
Freytag, Gustav (1900). Technique of the Drama: An Exposition of Dramatic Composition and Art. Chicago: Scott, Foresman and Company.
Garcia Landa, Jose Angel (1987). Aristotle's Poetics. Available at https://ssrn.com/abstract=2423697.
Goodman, Lenn E. (1988). Avicenna. London: Routlege.
Heath, M. (1989). Aristotelian Comedy. Classical Quarterly. Vol.39, No.2. pp.344-354.
Horace (1926). Satires: Epistles and Ars Poetica. trans. by H. Fairclough. Harvard: Loeb Classical Library.
