مقام فلاسفه در تأويل قرآن از ديدگاه ابن‌رشد
الموضوعات :
روح اله عليزاده
1
(دانشگاه آزاد اسلامي )
الکلمات المفتاحية: ابن‌رشد دين فلسفه تأويل حق ,
ملخص المقالة :
ابوالوليد محمد بن رشد، بزرگترين فيلسوف غرب جهان اسلام بمانند ديگر فلاسفه اسلامي در باب نسبت بين دين و فلسفه انديشيد و آثار مهمي در اينباره بر جاي گذاشت که از جمله آنها ميتوان به فصل المقال، الکشف عن مناهج الادله في عقائد المله و تهافت التهافت اشاره کرد. از نظر ابن‌رشد، دين و فلسفه باهم هماهنگ بوده و تعارضي ندارند. استدلال او در اينمورد چنين است: «الحق لايضاد الحق بل يوافقه و يشهد له». او ميگويد: چون شريعت حق است و دعوت به تفکري (استدلال عقلاني) ميکند که مؤدّي به حق است، پس هر دو حقند و حق با حق متضاد نيست بلکه موافق با آن و گواه بر آن است. اما اينکه فلسفه با دين تعارض ندارد مربوط به باطن دين و آيات قرآني است، چراکه فلسفه و تفکر عقلي گاهي با ظواهر ديني و آيات در تعارض مي‌افتد. راه حل ابن‌رشد براي رفع تعارض اين ظواهر با فلسفه، دستيابي به باطن آيات از طريق تأويل است. البته ابن‌رشد مانند فارابي قائل به وحدت و جمع بين دين و فلسفه نيست و صرفاً به سازگاري و عدم تعارض بين آنها مي‌انديشد، چراکه فلسفه و دين بخاطر امنيت خود بايد مستقل و مجزا از هم باشد و نبايد بين مباحث آنها خلط کرد. ما در نوشتار حاضر بطور کلي به مسئله هماهنگي فلسفه و دين از نظر ابن‌رشد و بطور خاص به نظريه او در باب تأويل خواهيم پرداخت و در نهايت خواهيم گفت که يکي از مهمترين اهداف ابن‌رشد از طرح بحث عدم تعارض بين دين و فلسفه و تأويل، دفاع از فلسفه و اعطاي حق تأويل به اهل برهان که همان فلاسفه باشند، است.
آيينه‌وند، صادق، دين و فلسفه از نگاه ابن‌رشد، با مروري به نظريه فيلسوفان مسلمان از کندي تا ابن‌رشد بر اساس تلفيق، استقلال و توفيق، تهران، نشر ني، 1385.
ابن‌رشد، تهافت التهافت، تحقيق سليمان دنيا، دارالمعارف مصر، ج2، 1965.م.
ابن‌رشد، فصل المقال، دراسة و تحقيق محمد عماره، المؤسسه العربيه للدراسات و النشر، بيروت، 1986.م. (ضميمه کتاب دين و فلسفه از نگاه ابن‌رشد، صادق آيينه‌وند، تهران، نشر ني، 1385).
ابن‌رشد، فصل المقال، اشراف الدکتور محمدعابد الجابري، بيروت، مرکز دراسات الوحدة العربيه، 2002.م.
ابن‌رشد، بداية المجتهد و نهاية المقتصد، قم، منشورات الرضي، 1370.
ابن‌رشد، الکشف عن مناهج الادله في عقائد المله، مع مدخل و مقدمه تحليليه، الدکتور محمد عابد الجابري، بيروت، مرکز دراسات الوحدة العربيه، 2001.م.
الاعسم کاظم زاهر، عبد الامير، ابن‌رشد و فلسفته بين التراث و المعاصره، بغداد، بيت الحکمه، ش34.
خراساني، شرف‌الدين، «ابن‌رشد ابواليد محمد بن احمد بن محمد»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي، زير نظر کاظم موسوي بجنوردي، تهران، ج3، 1374.
الخضيري، زينب محمد، اثر ابن‌رشد في فلسفه العصور الوسطي، قاهره، مکتبة‌الانجلو المصريه، بيتا.
ابراهيمي‌ديناني، غلامحسين، درخشش ابن‌رشد در حکمت مشاء، تهران، نشر علم، 1389.
صافحيان، محمد، «فلسفه و دين از ديدگاه ابن‌رشد»، فصلنامه معرفت، ش 42.
عابد الجابري، محمد، خوانشي نوين از فلسفه مغرب و اندلس، ترجمه سيد‌محمد آل‌مهدي، تهران، نشر ثالث، 1391.
عابد الجابري، محمد، ابن‌رشد، سيره، فکر، مرکز دراسات الوحده العربيه، بيروت، 2001.م.
عابدي، احمد، «جاودانگي عالم در تعامل با خلقت از ديدگاه ابن‌رشد»، فصلنامه علمي ـ پژوهشي پژوهشهاي فلسفي ـ کلامي، س 7، ش 1.
عابدي، احمد، «مباني و ضوابط تأويل از ديدگاه ابن‌رشد»، فصلنامه پژوهشي انديشه نوين ديني، ش 3، زمستان 1384.
فؤاد الاهواني، احمد، «ابن‌رشد»، ترجمه غلامرضا اعواني، تاريخ فلسفه در اسلام، ج 1، م.م شريف، تهران، مرکز نشر دانشگاهي، 1362.
مدکور، ابراهيم، «فارابي»، ترجمه علي محمد کاردان، تاريخ فلسفه در اسلام، م.م شريف، ج 1، تهران، مرکز نشر دانشگاهي، 1362.
ملايري، موسي، «تفاوت جوهري نظريه فارابي و ابن‌رشد در تطبيق بين حکمت و شريعت»، قم، فصلنامه مفيد، ش 34.
ملایری، موسی، تبيين فلسفي وحي از فارابي تا ملاصدرا، قم، انتشارات طه، 1384.
مؤذن جامي، محمد‌هادي، «ابن‌رشد، ابواليد محمد بن احمد قرطبي»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي، زير نظر کاظم موسوي بجنوردي، تهران، ج3، 1374.
واعظي،اصغر، «حقيقت دوگانه (رابطه عقل و وحي از ديدگاه ابن‌رشد)»، خردنامه همشهري، ش 10، 1385.
داوري اردکاني، رضا، ما و تاريخ فلسفه اسلامي، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، 1389.
داوري اردکاني، رضا، نگاهي ديگر به تاريخ فلسفه اسلامي، تهران، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، 1387.
کربن، هانري، تاريخ فلسفه اسلامي، ترجمه سيدجواد طباطبايي، تهران، انتشارات کوير، 1387.
ملاصدرا، تفسير القرآن الکريم، ج1، تصحيح محمد خواجوي، قم، انتشارات بيدار، 1363.
ملاصدرا، رسائل فلسفي، تعليق و تصحيح سيدجلال‌الدين آشتياني، دانشگاه مشهد، 1392.
ملاصدرا، اسرار الآيات، ترجمه محمد خواجوي، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، 1363.
Golb. N., “The Hebrew Translation of Averroes Fasl al-Magal”, Publication of Institute for the History of Arabic-Islamic Scienes, vol. 64, ed. Faut Sezgin, Germany, 1999.
Hourani, F. George, “Ibn-Rushd’s Defence of Philosophy”, Publications of Institute for the History of Arabic -Islamic Sciences, vol. 64, ed. Faut Sezgin, Germany, 1999.
Wolfson, Harry, “The Double Faith Theory in Clement, Saadia, Averroes and St. Thomas and it’s Origin in Aristotle and Stoices: Publications of Institute for the History of Arabic-Islamic Sciences, vol. 64, ed, Faut Sezgin, Germany, 1999.
