پيشينه¬هاي سهروردي در قول به اعتباريت وجود
الموضوعات :
محمود هدايت افزا
1
(دانشگاه تهران)
زينب بوستاني
2
(دانشگاه قم)
الکلمات المفتاحية: عينيت وجود بهمنيار ابن¬سهلان ساوي عمر خيام عروض وجود بر ماهيت اعتبارات عقلي ,
ملخص المقالة :
سهروردي در آثار برجسته خويش، با صراحت تام، به «اعتباريت وجود» رأي داده است. او که بدرستي از آثار فارابي و ابن سينا، «عروض خارجي وجود بر ماهيت» را نتيجه گرفته بود، ضمن نقد برخي عبارات سينوي، دلايل متعددي بر ديدگاه خويش اقامه کرده است؛ اما برخي اساتيد معاصر در مقام تحليل عملکرد سهروردي، از پيشينه هاي وي در قول به «اعتباريت وجود» غفلت ورزيده و او را نخستين قائل به «اعتباريت وجود» دانسته اند. در پژوهش پيشرو، پس از گزارش اجمالي از دعاوي فارابي و ابن سينا در باب رابطة وجود و ماهيت در اشياء امکاني، موضع نقادانه سهروردي در قبال آنان تشريح گرديده و آنگاه سه پيشينه براي باور وي به «اعتباريت وجود» بيان شده است. پيشينه هاي پنهان سهروردي در اين مسئله، برخي مطالب بهمنيار و عمر خيام است که بدون ذکر نامي از آن دو، در ضمن دلايل اعتباريت وجود گنجانده شده و پيشينة آشکار او، متني به نقل از ابن سهلان ساوي در المشارع و المطارحات است. از آنجا که بخش فلسفة کتاب حکيم ساوي در دسترس نيست، بنحو دقيق نميتوان در باب کم و کيف تأثرات سهروردي از متفکران مذکور قضاوت نمود؛ اما بنابر مستندات موجود، اقتباسهاي متعدد سهروردي از آثار بهمنيار در ابطال «عينيت خارجي وجود»، امري ترديدناپذير است.
اکبري، رضا، «ديدگاه سهروردي در نفي تحقّق عيني وجود و کاربست آن در قاعدة الحقّ ماهيته إنيته»، فصلنامة متافيزيک، اصفهان، دانشگاه اصفهان، ش11 و 12، پاييز و زمستان 1390.
¬¬¬ابن‌ترکه، صائن‌الدين علي بن¬محمّد، تمهيد القواعد، حاشيه محمّدرضا قمشه‌اي و آقا ميرزا محمود قمّي، مقدّمه و تصحيح سيد جلال‌الدين آشتياني، تهران، وزارت فرهنگ و آموزش عالي، 1360.
ابن‌سينا، حسين بن¬عبداللّه، الإشارات و التّنبيهات، قم، نشر البلاغة، 1375.
ابن‌سينا، حسين بن¬عبداللّه، التّعليقات، تحقيق عبدالرحمن بدوي، بيروت، مکتبة الأعلام الإسلامي، 1404ق.
ابن‌سينا، حسين بن¬عبداللّه، الشّفاء (إلهيات)، تحقيق سعيد زائد، قم، مکتبة آيةاللّه المرعشي، 1404ق.
ابن‌سينا، حسين بن¬عبداللّه، الشّفاء (المنطق)، مقولات، تحقيق سعيد زائد، قم، مکتبة آيةاللّه المرعشي، 1404ق.
ابن‌سينا، حسين بن¬عبداللّه، المباحثات، مقدّمه و تصحيحِ محسن بيدارفر، قم، انتشارات بيدار، 1371.
استرآبادي، محمّدتقي، شرح فصوص الحکمة، بکوشش محمّدتقي دانش‌پژوه، تهران، دانشگاه تهران، 1358.
بهمنيار بن¬المرزبان، ابوالحسن، التّحصيل، تصحيح و تعليق مرتضي مطهري، تهران، دانشگاه تهران، چ2، 1375.
حائري مازندراني، شيخ محمّدصالح، حکمت بوعلي¬سينا، تصحيح حسن فضائلي و مقدمة حسين عمادزاده¬، تهران، شرکت سهامي طبع کتاب، ج1، چ2، 1343.
حائري يزدي، مهدي، جُستارهاي فلسفي (مجموعه مقالات)، باهتمام عبداللّه نصري، تهران، مؤسسة پژوهشي حکمت و فلسفه ايران، 1384.
حکمت، نصراللّه، متافيزيک ابن‌سينا، تهران، انتشارات الهام، 1389.
خيام، عمر، «في الوجود» در: حکمت بوعلي¬سينا، تهران، شرکت سهامي طبع کتاب، ج1، چ2، 1343.
رحيميان، سعيد، هويت فلسفة اسلامي، قم، بوستان کتاب، 1383.
ذبيحي، محمّد، فلسفة مشّاء (با تکيه بر اهم آراء ابن¬سينا)، قم، بوستان کتاب، چ6، 1392.
سهروردي، شهاب‌الدّين، التّلويحات اللّوحيه و العرشيه در: مجموعه مصنّفات، شيخ اشراق، تصحيح هانري کربن و سيد حسين نصر، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، ج1، چ2، 1375.
سهروردي، شهاب‌الدّين، حکمة الاشراق، در: مجموعه مصنّفات شيخ اشراق، تصحيح هانري کربن و سيد حسين نصر، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، ج2، چ2، 1375.
سهروردي، شهاب‌الدّين، المشارع و المطارحات، در: مجموعه مصنّفات شيخ اشراق، بتصحيح هانري کربن و سيد حسين نصر، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، ج1، چ2، 1375.
سهروردي، شهاب‌الدّين، المقاومات، در: مجموعه مصنّفات شيخ اشراق، تصحيح هانري کربن و سيد حسين نصر، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، ج1، چ2، 1375.
شنب غازاني، سيد اسماعيل، فصوص الحکمة و شرحه، مقدّمه و تحقيق علي اوجبي، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1381.
عبوديت، عبدالرّسول، درآمدي به نظام حکمت صدرايي، تهران، انتشارات سمت، ج1، چ3، 1389.
فارابي، ابونصر، فصوص الحکمة، تحقيق محمّدحسن آل ياسين، قم، انتشارات بيدار، چ2، 1405ق.
فارابي، ابونصر، کتاب الحروف، مقدّمه و تحقيق و تعليق محسن مهدي، بيروت، دارالمشرق، 1986م.
محقّق طوسي، خواجه نصيرالدين، شرح الإشارات و التّنبيهات، قم، نشر البلاغة، 1375.
مصباح يزدي، محمّدتقي، دروس شرح نهاية الحکمة، تحقيق و نگارش عبدالرّسول عبوديت، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني، چ3، 1385.
مطهري، مرتضي، شرح مبسوط منظومه، در: مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ج9، 1377.
مطهري، مرتضي، مقدّمه بر التّحصيل، تهران، دانشگاه تهران، چ2، 1375.
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في الأسفار العقلية الأربعة، تعليقات ملاهادي سبزواري و علامة طباطبايي، بيروت، دار احياء التّراث، چ3، 1981م.
ملاصدرا، الشّواهد الربوبية في المناهج السّلوکية، تصحيح، تحقيق و مقدمه سيد مصطفي محقّق داماد؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، 1382.
ملاصدرا، المشاعر، تهران، انتشارات طهوري، چ2، 1363.
هدايت¬افزا، محمود؛ قنبري، حسن، «اصالت يا اعتباريت وجود، نزاعي مبتني بر اطلاقات وجود»، فصلنامة پژوهشهاي فلسفي، قم، دانشگاه قم، ش70، زمستان 1395.
هدايت¬افزا، محمود؛ لوائي، شاکر، «رابطة وجود و ماهيت از منظر فارابي، ابن¬سينا و بهمنيار»، دوفصلنامة فلسفه و کلام اسلامي، تهران، دانشگاه تهران، ش98، پاييز و زمستان 1395.
يزدان‌پناه، سيد يداللّه، حکمت اشراق، تحقيق و نگارش مهدي علي‌پور، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389.
