ملارجبعلی و ملاصدرا در مواجهه با اثولوجیا
الموضوعات :
علی کرباسی‌زاده اصفهانی
1
(دانشگاه اصفهان)
فریده کوهرنگ بهشتی
2
(دانشگاه اصفهان)
الکلمات المفتاحية: اثولوجیا ملارجبعلی تبریزی صدرالمتألهین شیرازی صفات باریتعالی اشتراك لفظی وجود اشتراك معنوی وجود ,
ملخص المقالة :
اثولوجیا اثر فلوطین که سالها به اشتباه به ارسطو نسبت داده میشد، همة فیلسوفان جهان اسلام از جمله ملارجبعلی تبریزی و صدرالمتألهین شیرازی را تحت‌تأثیر قرار داده است؛ هرچند این دو حکیم در یک زمان میزیسته‌اند و متعلق به مکتب اصفهان بوده و مسائل یکسانی برای آنها مطرح بوده و هر دو در تأیید برخی از اقوال خود به اثولوجیا استناد کرده‌اند، اما در تاریخ فلسفه دو جریان کاملاً متفاوت را هدایت کرده و در مقابل هم قرار گرفته‌اند؛ چرا که ملارجبعلی بشدت دغدغه‌های کلامی داشته و پذیرش اشتراک معنوی وجود بین واجب و ممکن و انتساب صفات به ذات باریتعالی را به دور از تنزیه و منافی آیات و روایات میدانسته، برخلاف ملاصدرا که او نیز با دغدغه‌های کلامی و عرفانی، با طرح تشکیک وجود، این مسائل را حل شده میپنداشته است. اما نكتة قابل توجه این است که چگونه دو فیلسوفی که در مسائل مختلف آراء متضادی دارند از یک کتاب واحد بهره برده و از آن نقل‌قول کرده‌اند! اگرچه تأثیر اثولوجیا در مبانی فکری و عقیدتی این دو حکیم انکارناپذیر است، اما در اینجا بنظر میرسد چون این کتاب را از آنِ ارسطو و ارسطو را حکیمی الهی میدانسته‌اند، سعی داشتند عبارات این کتاب را در تأیید آراء خود بیان کنند تا اعتبار اقوالشان را فزونی بخشند و بنابرین هریک از منظر خود به این کتاب نگریسته و مضامین آن را درک کرده است و هر کجا آن را سازگار با مبانی خود دیده، پذیرفته و در تأیید عقایدش آورده است و هر کجا آن را ناسازگار با مبانی خود یافته، بی‌اعتنا از آن گذشته و یا سعی در توجیه آن داشته است.
آشتیانی، سیدجلاالدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1363. #
احمدی، سیدحسن؛ عباسی حسین‌آبادی، حسن، «سرگذشت اثولوجیا»، آینه معرفت، ش14، 1378. #
الحمصی، ابن‌ناعمه، اثولوجیا، ترجمه حسن ملکشاهی، تهران، انتشارات سروش، 1378. #
الفاخوری، حنا، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، محمد آیتی، تهران، کتاب زمان، 1385. #
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران، نشر طرح نو، ج2، 1377. #
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، اسماء و صفات حق، تهران، انتشارات اهل قلم، 1375. #
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366. #
امامی جمعه، سیدمهدی، «بررسی تحلیلی دوره فلسفی اصفهان و دو مکتب فلسفی آن»، خردنامه صدرا، ش37، 1383. #
پورجوادی، نصرالله، درآمدی بر فلسفه افلوطین، تهران، انجمن فلسفه ایران، 1385. #
تبریزی، ملارجبعلی، الاصل الاصیل، تهران، سلسله انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1386. #
جوادی آملی، عبدالله، شرح حکمت متعالیه، بخش یکم از ج6، تهران، الزهرا (س)، 1386. #
دانشنامه جهان اسلام، «ملارجبعلی تبریزی»، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج6، 1380. #
دایرةالمعارف تشیع، «ملارجبعلی تبریزی»، ج4، 1373. #
دکرشنتزو، لوچانو، فیلسوفان بزرگ یونان باستان، ترجمه عباس باقری، تهران، نشر نی، 1377. #
رحیمیان، سعید، فیض و فاعلیت وجودی از فلوطین تا صدرالمتألهین، قم، بوستان کتاب قم، 1381. #
شریف، میان محمد، تاریخ فلسفه در اسلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ج2، 1370. #
طاهری، سیدصدرالدین؛ مروی‌نام، محسن، «علل و انگیزه‌های دینی ملارجبعلی تبریزی و قاضی سعید قمی در انکار اصالت وجود صدرایی»، نامه حکمت، س5، ش2، 1386. #
فلوطین، دوره آثار فلوطین، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، انتشارات خوارزمی، 1366. #
قمی، قاضی سعید، كلید بهشت، تهران، انتشارات الزهرا، 1362. #
كاپلستون، فردریك، تاریخ فلسفه، ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی، تهران، شركت انتشارات علمی و فرهنگی، ج1، 1386. #
كدیور، محسن؛ خوشدل روحانی، مریم، «نقش اصالت و تشكیك وجود در نظریه حركت جوهری»، نشریه دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش119، 1385. #
کرباسی‌زاده اصفهانی، علی، «فاضل سراب و رویارویی مدرسه ملارجبعلی تبریزی با مدرسه ملاصدرا»، مجموعه مقالات همایش فاضل سراب و اصفهان عصر وی، اصفهان، دانشگاه اصفهان، 1382. #
کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران، انتشارات کویر، 1373. #
کربن، هانری، فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران، انتشارات توس، 1369. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی؛ باشراف و مقدمه استاد سیدمحمد خامنه‌ای، ، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ج1، چ1، 1383. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، ج6، تصحیح، تحقیق و مقدمه احمد احمدی؛ باشراف استاد سیدمحمد خامنه‌ای، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ج6، چ1،1381. #
ملاصدرا، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح، تحقیق و مقدمه سیدمصطفی محقق‌داماد؛ باشراف استاد سیدمحمد خامنه‌ای، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ج1، 1382. #
ملاصدرا، المبدأ و المعاد فی الحکمة المتعالیة، تصحیح، تحقیق و مقدمه محمد ذبیحی؛ باشراف استاد سیدمحمد خامنه‌ای، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ج1، چ1،1381. #
ملاصدرا، الاسفار، ترجمه محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی، ج1/1، 1380. #
ملاصدرا، الاسفار الاربعة، ترجمه محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی، ج1/3، 1379. #
ملاصدرا، مبدأ و معاد، ترجمه احمد بن محمد الحسینی اردکانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1362. #
ملاصدرا، الشواهد الربوبیه، ترجمه جواد مصلح، تهران، انتشارات سروش، 1366. #
ملایری، موسی، «بررسی و نقد چهار رویكرد در الهیات سلبی»، فصلنامه علمی پژوهشی اندیشه نوین دینی، س5، ش17، 1388. #
