طرف سقراط و طرف ما (ملاحظات تاريخي سقراط درباره هويت ايران و ايراني)
الموضوعات :
سيدموسي ديباج
1
(دانشگاه تهران)
الکلمات المفتاحية: سقراط افلاطون آلکيبيادس قوانين آيسخولوس کوروش هويت ايراني شعور تاريخي ايراني کنفرانس سقراط ,
ملخص المقالة :
پيشتر در مقاله‌يي تحت عنوان «انديشه ايران در انديشه سقراط (کنفرانس بزرگداشت فيلسوف يوناني سقراط، تهران/1380» استدلال نموديم که در مکالمات افلاطوني، تصريحي بر حق ملت ايران و نيز حق دولت ايراني ديده نميشود. سقراط که انتظار داشت ايرانيان حکومت آتن را برسميت بشناسند، در تأييد رسمي و باصطلاح دوژوري حکومت هخامنشي سخني بصراحت نميگويد. برغم اينکه افلاطون بيش از ديگر يونانيان با آزادمنشي از شاعران و نمايشنامهنويسان و مورخان ديگر ملتها و در اين ميان بيشتر از ملت ايران ياد ميکند، اما وي حقوق دموکراتيک آتنيها را مشروط به حفظ حقوق ملتهاي ديگر از جمله ايرانيها و مصريها و مشروعيت دولتهاي آنان نميداند. در نوشتار حاضر قصد ما اين است که ويژگيهاي خودشناسي آتني را در نسبت با خودشناسي ايراني تعريف و بازشناسي کنيم؛ افلاطون در اشعار خود گفته است: «سلام مرا به ساحلي که همسايه ماست برسانيد.» بتعبير فيلسوفانه آتن بايد به مرزها کشيده شود تا خود را دريابد، زيرا مرزهاي انديشه آتني و يوناني براي خودشناسي و مطالعه تاريخ ايراني اهميت دارد و همانگونه که سقراط خود به بيگانه اجازه داده بود، بيگانه ميتواند درباره ماهيت «حد»، از جمله حد و رسم انسانِ يوناني و غيرآن سخن بگويد. به ياد بياوريم زماني که فايدروس به سقراط گفته بود: «سقراط! چه آسان ميتواني راجع به مصر و هر کشور ديگر که بخواهي داستان بسازي». قصد ما در نوشتار حاضر، پيروي متقابل از سقراط در اين فقره نيست و نميخواهيم وارد انشاء اسطوره‌يي و داستاني و يا تاريخي درباره يونان سقراط بشويم، بلکه مقصود تفسير و تفصيل نظر سياسي سقراط درباره ايران بخصوص با رجوع به رساله آلکيبيادس و رساله قوانين است.
آيسخولوس، ايرانيان، ترجمه كامياب خليلي، 1356. #
افلاطون، دوره آثار، ترجمه محمدحسن لطفي، تهران، انتشارات خوارزمي، 1367. #
ايسرائيل، ژرار، كوروش بزرگ: بنيانگذار امپراتوري هخامنشي، ترجمه مرتضي ثاقب‌فر، تهران، انتشارات ققنوس، 1380. #
ديباج، سيدموسي، پرسش فلسفي ايراني بودن چيست؟ تهران، مرکز بازشناسي اسلام و ايران، چ 2، 1380. #
کلباسي، حسين، «مبادي پرسش سقراطي»، سقراط، فيلسوف گفتگو، تهران، 1381. #
گاتري، دبليو کي، سي، سقراط، زندگي و شخصيت، ديدگاههاي فلسفي، ترجمه حسن فتحي، تهران، انتشارات فکر روز، 1378. #
گزنفون، تربيت كوروش، ترجمه غلامعلي وحيد مازندراني، تهران، نشر افسون، 1379. #
گزنفون، خاطرات سقراطي، ترجمه محمدحسن لطفي، تهران، انتشارات خوارزمي، 1373. #
مجموعه مقالات، سقراط، فيلسوف گفتگو، مقدمه و اصلاحات سيدموسي ديباج، تهران، دفتر پژوهشهاي فرهنگي، 1381. #
هرودوت، تواريخ، ترجمه مرتضي ثاقب‌فر، تهران، نشر، اساطير، 1389. #
هومر، ايلياد، ترجمه جلال‌الدين ميركزازي، تهران، نشر مركز، 1383. #
