کارکرد عقل در حوزه دين و اخلاق از منظر قاضي عبدالجبار معتزلي
الموضوعات :
فرزانه مصطفي‌پور
1
(دانشگاه آزاد اسلامی)
حسين هوشنگي
2
(دانشگاه امام صادق (ع))
سيدعباس ذهبي
3
(دانشگاه آزاد اسلامی)
الکلمات المفتاحية: کارکرد عقل نظري و عملي حسن و قبح توحيد و عدل معجزه و عليت حدوث و قدم کلام مجاز و تأويل ,
ملخص المقالة :
نوشتار حاضر به بررسي کارکرد عقل نظري و عملي در حوزه دين و اخلاق از منظر قاضي عبدالجبار معتزلي ميپردازد. بر اساس آنچه از انديشه‌هاي عبدالجبار در زمينه تبيين گزاره‌هاي اخلاقي برمي‌آيد، ميتوان به سه رويکرد معرفت‌شناختي، انگيزشي و وجودشناختي قائل شد. در حوزه معرفت‌شناختي، سه مقوله، شناخت ارزشهاي پايه، حسن و قبح افعال، کشف احکام اخلاقي مبتني بر گزاره‌هاي پايه، در حوزه انگيزشي، دو گونه کاربرد عقل بعنوان منشأ الزامات اخلاقي و اساس مسئوليت انسان و در حوزه وجودشناختي، انتخاب ارادي و عقلاني بشر مورد بررسي قرار گرفته است. عقل در هرکدام از آنها، نقش و کارکرد اساسي و بنياديني داشته و برپايه استدلال عقلاني، احکام اخلاقي تبيين شده است. در زمينه کارکرد عقل در حوزه فهم دين نيز ابتدا صفات توحيد و عدل خداوند، بر مبناي استدلال عقلاني بررسي شده و سپس با تکيه بر اصول اعتقادي و محوريت عقل به تفسير آيات پرداخته و موارد معارض با عقل را با ذکر نمونه‌هايي از آن تأويل نموده است.
قرآن کريم.#
نهج البلاغه. #
ابوزيد، نصر حامد، رويکرد عقلاني در تفسير قرآن از نظر معتزله، ترجمه احسان موسوي خلخالي، تهران، انتشارات نيلوفر،1378. #
اشعري، ابوالحسن، مقالات الاسلاميين، قاهره، ج1، 1369.ق. #
باقلاني، محمد بن طيب، الانصاف فيما يجب اعتقاده و لا يجوز جهل به، بکوشش محمد زاهد بن‌الحسن الکوثري، 1407ق. #
بدوي، عبدالرحمن، تاريخ انديشه‌هاي کلامي در اسلام، ترجمه حسين صابري، انتشارات آستان قدس رضوي، ج1، 1385. #
الخوارزمي، رکن‌الدين، الفائق في اصول‌الدين، تحقيق ويلفرد مادلونگ، تهران، مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران، 1415ق. #
زمخشري، جارالله، کشاف عن حقايق التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل، ترجمه مسعود انصاري، تهران، نشر ققنوس، ج1، 1389. #
صـبحي، احمد محمود، في علم الکلام (دراسة لآراء الفرق الاسلاميه في اصول‌الدين)، بـيروت، دارالنـهضة العـربيه، ج1، 1405ق. #
قاضي بن الحسن اسد آبادي، عبدالجبار، المغني في ابواب التوحيد و العدل، تحقيق طه حسين، بي‌جا، مطبعه دارالکتب، ج1، 3، 6، 7، 9، 12، 13، 15، 17، 1962م. #
قاضي بن الحسن اسد آبادي، عبدالجبار، المجموع في المحيط بالتکليف، تحقيق عمر السيد عزمي، مصر، المؤسسه المصريه العامه، 1423ق. #
قاضي بن الحسن اسد آبادي، عبدالجبار، تنزيه القرآن عن المطاعن، بيروت، مکتب تجاري، 1426ق/ 2005م. #
قاضي بن الحسن اسد آبادي، عبدالجبار، شرح الاصول الخمسه، عبدالکريم عثمان، قاهره، مکتبه وهبه، 1416ق. #
قاضي بن الحسن اسد آبادي، عبدالجبار، متشابه القرآن، تحقيق عدنان محمد زرزور، مکتبه دارالتراث، ج1، 1426ق. #
فخري، ماجد، متون قديمي تا قرن 14، بيروت، دار المشرق ،1990م. #
محمد سيد، محمد صالح، الخير و الشّر عند القاضي عبدالجبّار ، دارالقباء الطباعه و النشر، 1998.م. #
