فارابي و نظريه تمايز وجود از ماهيت
الموضوعات :
قاسم پورحسن
1
(دانشگاه علامه طباطبايي)
الکلمات المفتاحية: فارابي معناي وجود نظريه تمايز سنت يوناني نتايج معرفتي و فلسفي ,
ملخص المقالة :
يکي از ابداعات فارابي و فلسفه اسلامي، طرح نظريه تمايز وجود از ماهيت است. اين ديدگاه تنها در پرتو فهم معناي حقيقت وجود ميسر گرديد. فيلسوفان اسلامي و بطور خاص فارابي و ابن‌سينا، بواسطه گسست معرفتي از سنت يوناني، کوشيدند تا وجود را متفاوت از ارسطو فهم نموده و پرسش از هستي را به سؤال از چيستي شيء فرو نکاهند. فارابي علاوه بر تمايز منطقي و مفهومي، توانست تمايز وجودي را در فلسفه عرضه و تدوين نمايد. ابن‌سينا آن را چنان بسط داد که برخي معتقدند اين نظريه، دستاورد فلسفي ابن‌سيناست. چگونگي ارتباط وجود و ماهيت پس از مسئله بداهت و اصالت وجود، يکي از مهمترين مباحث فلسفه اسلامي تلقي ميشود. فيلسوفان مسلمان در همان آغاز، تحت‌تأثير تقسيم وجود به واجب و ممکن، کوشيدند تا تفاوت بنيادين دو قسم را با تبيين نسبت وجود و ماهيت شرح دهند. دو گزاره «إن الواجب ماهيته انيته» و «کل ممکن زوج ترکيبي له ماهيه و وجود»، اساس دو نوع تلقي درباره وجود و تبيين رابطه وجود با ماهيت را شکل داد. نظريه ترکيبي بودن موجودات ماهوي از دو حيث وجود و ماهيت، زائد يا عرضي بودن وجود بر ماهيت و تمايز وجود و ماهيت در موجودات، ديدگاههايي هستند که در فلسفه اسلامي با فارابي آغاز گرديد و بتدريج به مهمترين مباحث در باب وجود تبديل شد. همچنين بحثي را که فارابي درباره تشخص ماهيات و ملاک تشخص ارائه داد و بعدها همه فيلسوفان اسلامي آن را پذيرفته و مورد تأکيد قرار دادند، تحت‌تأثير همين موضوع رخ داد. در اين نوشتار ابتدا تلاش خواهيم کرد تا فهم صحيحي از نظريه تمايز بکمک تبيين شالوده‌هاي اساسي آن بدست دهيم و سپس نتايج معرفتي و فلسفي آن را بيان کرده و اهميت نظريه را در فلسفه اسلامي مورد توجه قرار دهيم. لازمه چنين تبييني، بررسي تفصيلي آراء فارابي درباره وجود، معناي وجود و نسبت وجود و ماهيت است.
ابن‌سينا، الاشارات و التنبيهات، ترجمه حسن ملکشاهي، تهران، انتشارات سروش، 1367. #
ارسطو، متافيزيک، ترجمه شرف‌الدين خراساني، تهران، انتشارات حکمت، چ5، 1389. #
ايلخاني، محمد، متافيزيک بوئتيوس، نشر الهام،1380. #
ادواردز، پل، تاريخ مابعدالطبيعه، ترجمه شهرام پازوکي، تهران، پژوهشگاه علوم انساني، 1379. #
طباطبايي، محمدحسين، نهاية الحکمه، قم، مؤسسه النشر الاسلامي، 1404.ق #
فارابي، رسائل فلسفي، ترجمه سعيد رحيميان، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، چ1، 1387. #
فارابي، الدعاوي القلبيه، طبع حيدرآباد، هند، 1346.ق. #
فارابي، الحروف، تصحيح محسن مهدي، بيروت، دارالمشرق، 1990.م. #
فارابي، التعليقات، مقدمه، تحقيق و تصحيح سيدحسين موسويان، تهران، مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران، 1392. #
فارابي، فصوص الحکمة، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1381. #
فارابي، فصوص الحکمة، شرح اسماعيل شنب غازاني، تصحيح و تحقيق علي اوجبي، تهران، انتشارات حکمت، 1389. #
کاپلستون، فردريك، تاريخ فلسفه، فلسفه قرون وسطا، ترجمه ابراهيم دادجو، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، ج2، 1387. #
مصباح، محمدتقي، آموزش فلسفه، سازمان تبليغات اسلامي، 1366. #
ملاصدرا، المشاعر، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1381. #
ملاصدرا، الشواهد الربوبيه، تصحيح، تحقيق و مقدمه سيدمصطفي محقق‌داماد؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ2، 1391. #
ملاصدرا، الاسفارالاربعة، تصحيح، تحقيق غلامرضا اعواني؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنيادحکمت اسلامي صدرا، ج1، چ2، 1383. #
نوسباوم، ارسطو، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران، انتشارات طرح نو، چ2، 1380. #
وال، ژان، بحث درباره مابعدالطبيعه، ترجمه يحيي مهدوي و همکاران، تهران، انتشارات خوارزمي، 1375. #
هايدگر، مارتين، هستي و زمان، ترجمه سياوش جمادي، تهران، انتشارات ققنوس، چ2، 1387. #
Cajetan, Commentary on Being and Essence, trans. by L.H.Kendzierski and F. Wade, M. Marquette, U.P., 1964. #
Fabro, C., Existence, in New Catholic Encyclopedia, Washington, Catholic University of America, 1969. #
Stamatellos, Giannis Plotinus and the Presocratics: A Philosophical Study of Presocratic Influences in Plotinus’ Enneads, State University of New York Press, 2007. #
Taylor, J.C., “Essence and Existence”, in New Catholic Encyclopedia, Washington, Catholic University. of America, 1969. #
M. Werner, Introduction to the Aristotle’s Theory of Being as Being, trans. by R.S.Schine,The Hague Nijhoff, 1977. #
