تشبيه و تنزيه نزد ابن‌عربي و اسپينوزا
الموضوعات :
عبدالرزاق حسامي فر
1
(دانشگاه بين‌المللی امام‌خمينی(ره))
پدرام پورمهران
2
(پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی )
الکلمات المفتاحية: تشبيه تنزيه ابن‌عربي اسپينوزا صفات الهي روش ايجابي روش سلبي,
ملخص المقالة :
تشبيه و تنزيه به چگونگي فهم انسان از اسماء و صفات حق‌تعالي مربوط ميشود و ريشه‌‌هاي اين بحث را ميتوان در وحي الهي و کتب مقدس يافت. در عالم اسلام، آيات تشبيهي و تنزيهي قرآن، زمينه بحثهاي فراواني را ميان متکلمان مسلمان فراهم آورد. در قرون وسطاي مسيحي نيز کتاب مقدس و همچنين انديشه‌هاي فيلسوفان آن دوره دربارة روشهاي ايجابي و سلبي در شناخت خداوند، مباحثاتي را بر سر صفات الهي برانگيخت. ابن‌عربي و اسپينوزا، هرچند انديشمنداني از دو سنت فکري متفاوتند؛ چنانکه يکي عارفي شهودي و ديگري فيلسوفي عقلگراست، اما هر دو با مبنايي يگانه‌انگارانه به شناخت خداوند، اسماء و صفاتش ميپردازند و درخصوص تشبيه و تنزيه، رويکردي مشابه دارند و هر دو قائل به تشبيه و تنزيه هستند. در نوشتار حاضر، ابتدا نظر ابن‌عربي و اسپينوزا در باب تشبيه و تنزيه آمده و سپس نظر آن دو تحليل و مقايسه شده است.
ابن‌عربي، محيي‌الدين، فصوص‌الحکم، تصحيح ابوالعلاء عفيفي، تهران، انتشارات الزهرا، 1370. #
ابن‌عربي، محيي‌الدين، کتاب‌المسائل، مجموعه رسائل ابن‌عربي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 2 ج، 1367. #
اسپينوزا، باروخ، اخلاق، ترجمه محسن جهانگيري، تهران، مرکز نشر دانشگاهي، چ2، 1376. #
اسکروتن، راجر، اسپينوزا، ترجمه اسماعيل سعادت، تهران، انتشارات طرح نو، چ1، 1376. #
اولوداغ، سليمان، ابن‌عربي،ترجمه داوود وفايي، تهران، نشر مرکز، چ1، 1384. #
ايلخاني، محمد، تاريخ فلسفه در قرون وسطي و رنسانس، تهران، انتشارات سمت، چ1، 1382. #
پاکتچي، احمد، «اشاعره»، دايرة المعارف بزرگ اسلامي، تهران، مرکز دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج8، 1377. #
جهانگيري، محسن، مجموعه مقالات، تهران، انتشارات حکمت، چ1، 1383. #
جهانگيري، محسن، محيي‌الدين‌ابن‌عربي، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ4، 1375. #
شمس، محمدجواد، تنزيه و تشبيه در مکتب ودانته و مکتب ابن‌عربي (بهمراه بررسي پيشينه¬ بحث در اسلام و دين ودايي)، قم، نشر اديان، 1389. #
قيصري رومي، محمد‌داوود، شرح‌فصوص‌الحکم، بکوشش سيدجلال‌الدين آشتياني، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، چ1، 1375. #
کاپلستون، فردريک، تاريخ فلسفه، ج2، ترجمه ابراهيم دادجو، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، چ2، 1388. #
ميشل، توماس، کلام مسيحي، ترجمه حسين توفيقي، قم، انتشارات دانشگاه اديان و مذاهب، چ3، 1387. #
ياسپرس، کارل، اسپينوزا، ترجمه محمدحسن لطفي، تهران، انتشارات طرح نو، چ2، 1378. #
Bennet, Janatan, “Spinoza’s Metaphysics” in The Cambridge Companion to Spinoza, ed. Don Garrett, New York: Cambridge University Press 1996. #
Descartes, Rene, The Philosophical Writings of Descartes, ed. and trans. John Cottingham, Robert Stoothoff, and Dugald Murdoch, 3 vols., Cambridge: Cambridge University Press 1985. #
Donagan, Alan, “Essence and the Distinction of Attributes” in Spinoza, A Collection of Critical Essays, ed. Marjorie Grene, Notre Dame, Indiana: University of Notre Dame Press 1973. #
Hick, John, God and the Universe of Faiths, Oxford: Oxford University Press 1993. #
Hubbeling, H. G., Spinoza’s Methodology, Assen: Royal VanGorcum Ltd (1967). #
Parchment, Steven, “The God /Attribute Distinction in Spinoza’s Metaphysics: A Defence of Causal Objectivism”, History of Philosophy Quarterly, vol. 13, no.1, pp. 55-72 1996. #
Wolfson, Harry Austryn, The Philosophy of Spinoza, 2 vols., Cambridge, Mass: Harvard University Press 1934. #
Woolhouse, Rogers, Descartes, Spinoza, Leibniz: The Concept of Substance in Seventeenth-Century Metaphysics, New York: Routledge 1993. #
