عينيت و واقع¬نمايي گزاره¬ها در فلسفه عملي کانت و ملاصدرا
الموضوعات :
حسين قاسمي
1
(دانشگاه تربيت مدرس)
الکلمات المفتاحية: شيء ¬, في¬, نفسه علم حضوري اصول موضوعه تعقّل عقل عملي اراده آزاد حقيقت وجود,
ملخص المقالة :
کانت فيلسوف مدرنيته بر اين باور است که ساماندهي زندگي اخلاقي انسان منوط بر آن است که نظام اخلاقي طراحي گردد که دستورات آن بر خرد عام و همگاني مبتني باشد تا از هرگونه شائبه غرايز و اميال شخصي که گريبانگير نظامهاي اخلاقي زمانه اوست، بدور باشد. تنها گزاره‌يي که از اين ويژگي برخوردار است، گزاره تنجيزي است. حال مسئله اين است که او عينيت و واقع‌نمايي اين گزاره را چگونه توجيه ميكند؟ در فلسفه اسلامي ملاصدرا چگونه به اين مسئله پاسخ داده شده است؟ کانت در نقد خرد عملي امر تنجيزي را برگرفته از قانون اخلاق ميداند و تلاش ميكند آن را با تکيه بر عقل عملي و فرضيه آزادي توجيه نمايد. گرچه مباحث کانت در فلسفه اخلاق بگونه‌يي پيش ميرود که نومنها و بخصوص آزادي اثبات ميگردد، اما او آنها را اصول موضوعه ميداند. اين بدانمعناست که واقعيت عقل عملي و آزادي فقط امکان عملي‌بودن تجربه اخلاقي و ديگر حوزه هاي عملي را توجيه ميكند. بعبارت ديگر، اذعان به واقعيت عقل و آزادي تنها براساس باور و ايمان است؛ در نتيجه گزاره هاي اخلاقي عقلاني هستند اما شناختني نيستند. در فلسفه متعاليه ملاصدرا گزاره هاي عملي در حوزه فردي و اجتماعي براساس عقل عملي و با توجه به ارتباط آن با عقل نظري شکل ميگيرند. بعلاوه، هر دو ساحت نظر و عمل از صُقع و باطن نفس نشئت يافته و با علم حضوري شناخته ميشوند. در نتيجه، تمام دريافتهاي نفساني و عقلاني با حقيقت خير و مراتب آن بعنوان امر وجودي مرتبطتند. بدين ترتيب عينيت و واقعيت اين گزاره ها نه براساس اصول موضوعه بلکه با تکيه به امکان شناخت حضوري از عالم نفس الامر توجيه ميگردند. در نوشتار حاضر تلاش ميگردد با روش تطبيقي و از طريق تحليل مباني فلسفي کانت و ملاصدرا واقعيت و عينيت گزاره ها در فلسفه عملي به بحث گذاشته شود تا از اين طريق، برجستگي مباني فلسفه متعاليه آشکار گردد.
ابن¬سينا، النفس من کتاب الشفا، تحقيق حسن حسن¬زاده الآملي، قم: مکتبة الاعلام الاسلامي،چ2، 1385.#
ابن¬سينا، الالهيات من کتاب الشفاء، تحقيق حسن حسن¬زاده الآملي، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، چ1، 1376. #
ابن¬سينا، الاشارات و التنبيهات، قم، نشر البلاغه، 1375. #
ساليوان، راجر، اخلاق در فلسفه¬ کانت، ترجمه عزت الله فولادوند، تهران، نشر طرح نو، 1380. #
طباطبائي، محمد حسين، اصول فلسفه و روش رئاليسم، پاورقي مرتضي مطهري، انتشارات صدرا، چ6، ج5، 1375. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في¬الاسفار الاربعة العقلية، ج2، تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي، تهران: انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1380. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في¬الاسفار الاربعة العقلية، ج3، تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1383. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في¬الاسفار الاربعة العقلية، ج4، تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1383. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في¬الاسفار الاربعة العقلية، ج6، تصحيح، تحقيق و مقدمه احمد احمدي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1381. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في¬الاسفار الاربعة العقلية، ج7، تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1380. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في¬الاسفار الاربعة العقلية، ج8، تصحيح، تحقيق و مقدمه علي‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1383. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في¬الاسفار الاربعة العقلية، ج9، تصحيح، تحقيق و مقدمه رضا اکبريان، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1382. #
ملاصدرا، الشواهد الربوبية في¬المناهج السلوکية، تصحيح، تحقيق و مقدمه سيد مصطفي محقق داماد؛ باشراف استاد سيد محمد خامنه¬اي، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ2، 1382. #
ملاصدرا، شرح الاصول الکافي، تصحيح و تحقيق و مقدمه رضا استادي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1384. #
ملاصدرا، مفاتيح الغيب، تصحيح و تحقيق و مقدمه نجفقلي حبيبي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا،چ1، 1386. #
ملاصدرا، کسر اصنام الجاهلية، مقدمه و تصحيح و تعليق محسن جهانگيري، تهران، انتشارات بنياد حکمت صدرا، چ1، 1381. #
جوادي آملي، عبدالله، رحيق مختوم، قم، نشر اسراء بخش چهارم از ج2، چ3، 1386. #
حسن زاده آملي، حسن، اتحاد عاقل به معقول، قم، انتشارات قيام، 1375. #
دلوز، ژيل، فلسفه نقادي کانت، ترجمه مهدي پارسانيا، تهران، گام نو، چ2، 1389. #
کانت، ايمانوئل، صلح پايدار، ترجمه محمد صبوري، تهران، به باوران، چ1، 1380. #
Caygill, Haward, A Kant Dictionary, Blacwell, 2000. #
Kant, Immanuel, The Works of Immanuel Kant, translated and edited by Mary J. Gregor, Cambridge, Cambridge University Press, 1996. #
Kant, Immanuel, Critique of Pure Reason, translated by Paul Guyer and Allen W. Wood, Cambridge, Cambridge University Press, 1998. #
Kemp Smith, Norman, A Commentary to Kant’s Critique of Pure Reason, England, Palgrave Macmillan, 2003. #
Liddell, B.E.A., Kant on the Foundation of Morality, Bloomington and London, Indian University Press, 1970. #
Paton, H. J., Categorical Imperative, A Study in Kant’s Moral Philosophy, London, Hutchinson University, 1947. #
White Beck, lewis, A Commentary on Kant’s Critique of Practical Reason, Chicago University Press, 1990. #
