شیوه های تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در شعر وصال شیرازی
الموضوعات :سید امیر جهادی حسینی 1 , حمیدرضا خوارزمی 2 , علیرضا خداونددوست 3
1 - دانشگاه شهید باهنر کرمان
2 - دانشگاه شهید باهنر کرمان
3 - دانشگاه شهید باهنر کرمان
الکلمات المفتاحية: وصال شیرازی, قرآن, حدیث, تجلّی قرآن و حدیث, تلمیحات مذهبی,
ملخص المقالة :
میرزا محمّد شفیع شیرازی متخلّص به وصال در سدۀ سیزدهم هجری، شاعری مسلمان و شیعه ای دلسوخته، از محبّان اهل بیت و از جملۀ شاعرانی است که در سرودن اشعار خود به آیات قرآن، روایات، احادیث و وقایع مذهبی نظر داشته و به گونه‌ای استادانه با طبعی روان و زبانی گویا از دانسته‌های دینی خود در شعرش استفاده کرده است. در این پژوهش سعی شده که گونه‌‌های تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در دیوان وصال شیرازی نشان داده شود. از جمله وجوه اهمیّت این تحقیق این است که روش‌های بازتاب احادیث و آیات قرآن را در دیوان وصال از میان انبوه اشعار مدحی و توصیفی برجسته‌سازی و طبقه‌بندی شده و مواردی از قبیل، بررسی اعلام مذهبی «انبیاء، ائمة اطهار، اولیا»، بررسی تلمیحات مذهبی، همچنین نشان دادن بازتاب باورهای مذهبی در دیوان و کاربرد آیات قرآنی و احادیث را شامل می‌شود و به تحلیل بسامدی آن ها می‌پردازد. بسامد تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در دیوان وصال به لحاظ قالب شعری، در درجۀ نخست، به قصاید و سپس به مثنوی‌های او اختصاص یافته است و در غزلیات وصال علیرغم تعداد بالا، در این قالب، تأثیرپذیری کمتری مشاهده می‌شود؛ همچنین وصال در تأثیرپذیرفتن از قرآن و احادیث که هرگاه فرصتی مناسب دیده از این امر بهره برده و با شیوه‌های مختلف این کار را انجام داده است؛ ازجمله اصرار ویژه‌ای به وام‌گیری از کلماتِ آیات قرآن، قرینه سازی با آیات و احادیث، و معطوف کردن ذهن مخاطب به آیات. روش مد نظر در این پژوهش، روش کتابخانه‌ای و مبتنی بر تحلیل و توصیف محتوای کمّی و کیفی است.
1. قرآن کریم
2. احمدی، مهدی و موسوی علیرضا. (1394). «بررسی جایگاه اهل بیت (ع) در شعر وصال شیرازی». مجلۀ علمی-پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فسا، س6، ش2 (پیاپی 13). پاییز.
3. آقا جمال خوانسارى، محمّد بن حسين. (1366). شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم. تهران: دانشگاه تهران.
4. حلبی، علی اصغر. (1398). تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی. تهران: اساطیر.
5. راستگو، سید محمّد. (1393). تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
6. راشد محصّل، محمّدرضا. (1389). پرتوهایی از قرآن و حدیث در ادب فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی.
7. شمس العلماء گرکانی. (1377). ابدع البدایع. به اهتمام حسین جعفری و با مقدمۀ دکتر جلیل تجلیل. تبریز: احرار.
8. قیس رازی، شمس‌الدّین محمّد. (1388). المعجم فی معاییر اشعار العجم. تهران: علم.
9. مجلسی، محمّد باقر. (1343). بحار الأنوار (ط_ بیروت). بیروت: دار إحیا التراث العربی.
10. محمّد ابن علی، ابن بابویه (شیخ صدوق). (366 هـ.ق). عیون اخبار الرضا. (ترجمۀ محمّد تقی آقا نجفی اصفهانی). (1297 هـ.ق). تهران: انتشارات علمیۀ اسلامیه.
11. معصوم شیرازی، محمّد. (1345). طرایق الحقایق. تهران: کتابخانه سنائی.
12. نهج الفصاحه. مجموعه کلام گهربار حضرت محمّد (ص). امید امیدی. نرم افزار.
13. وصال شیرازی، محمّد شفیع. (1378). دیوان کامل وصال شیرازی (2 جلدی). شیراز: نوید شیراز.
14. نصر بن مزاحم. (1382). وقعة الصفّین. تحقیق و شرح عبدالسلام محمّد هارون. قاهره: المؤسسة العربیة الحدیثة.
15. همایی، جلال‌الدّین. (1374). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: نشر هما.
