بررسی درون¬مایه¬های آموزشی- مهارتی و تربیتی- اخلاقی داستان¬های منتخب کودک ایران و جهان
الموضوعات :
دکتر سجاد نجفی بهزادی
1
(دانشگاه شهرکرد)
فاطمه صالحی بروجنی
2
(شهرکرد)
الکلمات المفتاحية: درون مایه, اموزشی, مهارتی, اخلاقی, تربیتی و مذهبی.,
ملخص المقالة :
انتخاب نوع درون مایه داستان های کودک و نوجوان از اهمیت زیادی برخوردار است. آنچه از روزگار گذشته تا اکنون در داستان های کودکان دیده می شود، درون مایه های اخلاقی و تربیتی است. این نوع درون مایه ها دارای پیام های ارزشمندی هستند که کودک را در رشد و تعالی اخلاقی یاری می دهند. کودک امروز علاوه بر مسایل اخلاقی و تربیتی، به آموزش مهارت های زندگی نیز نیاز دارد. هدف این جستار بررسی و تحلیل درون مایه های تربیتی، اخلاقی و مهارتی داستان های منتخب کودک ایران و جهان است. روش تحقیق به صورت تحلیل محتوا و شیوه گردآوری اطلاعات نیز اسنادی و کتابخانه ای است. آثار بررسی شده از داستان های منتخب کودکان و از انتشارات کانون پرورش فکری کودک و نوجوان هستند. نتایج پژوهش نشان داد که با بررسی درون مایه 45 داستان منتخب از 30 نویسنده کودک ایران و جهان، درون مایه های تربیتی و اخلاقی و مهارتی به ترتیب بیشترین کاربرد را داشته اند. شیوه ارائه درون مایه در اغلب اثار بررسی شده به شکل غیر مستقیم بوده که از ویژگی های مثبت داستان ها به شمار می رود.
ژوبرت، کلر(1388) خداحافظ راکون پیر، مترجم، کلر ژوبرت، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
سون، دونالد (1387) گروفالو، مترجم: آتوسا صالحی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
سویارک، لیندا (1386) آتش و دریا، مترجم، محسن چینی فروشان، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
شاردون، جرج (1387) جوجه کوچولو تی تاپ تی تاپ، مترجم: میناپور شعبانی،تهران: نشرکانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
طارميان، فرهاد (1383) مهارت¬هاي زندگي. تهران. انتشارات تربيت.
فرزاد، عبدالحسین (1378) درباره نقد ادبی، تهران: نشر قطره.
فیستر، مارکوس (1382) موشی و جزیره اسرار آمیز، مترجم، سید مهدی شجاعی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
فیستر، مارکوس(1381) ماهی رنگین کمان و غار هیولای دریاها، مترجم:سید مهدی شجاعی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
کارل، اریک (1381) خوشمزه ترین کلوچه، مترجم، افسانه شعبان نژاد، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
کاوه، ذبیح¬اله (1391) تاثیر آموزش مهارت¬های زندگی بر رضایت و سازگاری زنان متاهل. پایان¬نامه کارشناسی ارشد مشاوره و روانشناسی دانشگاه اصفهان.
کتفانی، غسان (1387) قندیل کوچک، مترجم، غلامرضا امامی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
کرافت، شارلوت (1385) شاه میداس و انگشتان جادویی، مترجم، علی خاکبازان، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
گلشيري، احمد (1380) داستان و نقد داستان، جلد اول. تهران. نشر نگاه.
لینز، برنهارد (1387) کاش یک برادر داشتم، مترجم: علی خاکبازان، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
محمدی، مهدی، مطهری نیا، ایمان (1398) بررسی و تحلیل موضوعات دینی کتاب¬های شعر کودکان و نوجوانان بین سال¬های 90و 93، دو فصلنامه علوم ادبی، سال 9، شماره 15،صص231-258.
مک برایتی، سام (1381) زیر نور ماه، مترجم: افسانه شعبان نژاد، تهران: نشرکانون پرورش فکری کودکان و نوجوان
مونتس، ماریسا (1383) ببو، مترجم: بهمن رستم آبادی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
موویلز (1386) به کبوتر اجازه نده اتوبوس براند، مترجم: زهرا احمدی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
نومورا، تاکا اکی (1382) فرش باد، مترجم، شهره گلپریان، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
وادلف، مارتین(1382) اردک کشاورز، مترجم شیدا رنجبر، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
وایبرو، ایان (1382) کتابچه بد جنسی¬های گرگ کوچولو، مترجم، مژگان کلهر، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
ونینگر، بریجیت (1385) چرا دعوا می¬کنی، مترجم: بهمن رستم آبادی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
وود، داگلاس (1382) دعاهای زمینی پدربزرگ، مترجم، حسن ابراهیمی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
ویلیس، حین (1387) خفاش دیوانه، مترجم، معصومه انصاریان، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
هانیس (1387) قصه بره سرخ و شاهزاده غمگین، مترجم، سیامک گلشیری، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
هارتمن، باب (1382) خوشحال باش مرغک من، مترجم، اسماعیل حدادیان مقدم، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
یانیش،هانیس(1388) خانه، مترجم کامران جمالی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
سال چهارم ، شماره 1،پیاپی 10 ،بهار 1400
ISSN : 2645-6478
بررسی درونمایههای آموزشی- مهارتی و تربیتی- اخلاقی داستانهای منتخب کودک ایران و جهان
دکتر سجاد نجفی بهزادی1
فاطمه صالحی بروجنی2
تاریخ دریافت :18/08/1399
تاریخ پذیرش نهایی : 25/11/1399
(از ص 4 تا ص 16 )
20.1001.1.26456478.1400.4.10.4.9
چکیده
انتخاب نوع درونمایه داستانهای کودک و نوجوان از اهمیت زیادی برخوردار است. آنچه از روزگار گذشته تا اکنون در داستانهای کودکان دیده میشود، درونمایههای اخلاقی و تربیتی است. این نوع درونمایهها دارای پیامهای ارزشمندی هستند که کودک را در رشد و تعالی اخلاقی یاری میدهد. کودک امروز علاوه بر مسایل اخلاقی و تربیتی، به آموزش مهارتهای زندگی نیز نیاز دارد. هدف این جستار بررسی و تحلیل درونمایههای تربیتی، اخلاقی و مهارتی داستانهای منتخب کودک ایران و جهان است. روش تحقیق به صورت تحلیل محتوا و شیوه گردآوری اطلاعات نیز اسنادی و کتابخانهای است. آثار بررسی شده از داستانهای منتخب کودکان و از انتشارات کانون پرورش فکری کودک و نوجوان هستند. نتایج پژوهش نشان داد که با بررسی درونمایه 45 داستان منتخب از 30 نویسنده کودک ایران و جهان، درونمایههای تربیتی و اخلاقی بیشترین کاربرد را داشتهاند. درونمایههای آموزشی- مهارتی کاربرد کمتری داشتهاند. استفاده از درونمایههای مهارتی نظیر خود باوری، غلبه بر ترس و تنهایی، خودشناسی و خوداگاهی در داستانهای کودک نیز ضروری به نظر میرسد.
واژگان کلیدی: درون مایه، اموزشی، مهارتی، اخلاقی، تربیتی و مذهبی.
مقدمه
یکی از مولفههای مهم داستانهای کودک و نوجوان، مساله درونمایه است. درونمایه حاوی اندیشه و تفکر نویسنده در داستان است. «درونمایه، اندیشه مرکزی و حرف اصلی هنرمند یا نویسنده است که در محتوا و قالب خاصی(موضوع) به تعبیر کشیده میشود. درونمایه در حقیقت جوهر اصلی یک کار ادبی است و از طریق همان عناصر است که مسیر اندیشه و تفکر صاحب اثر روشن میشود» (فرزاد ،1387 :26-25). رونالد توبیاس در کتاب درونمایه در داستان می‌نویسد: «درونمایه تصمیمات شما را درباره‌ی انتخاب راه و این‌که کدام انتخاب برای داستان شما درست و کدام‌یک نادرست است، جهت میدهد. همان‌طور که می‌نویسیم تازه شروع به درک واقعی معنای اثر می‌کنیم؛ اما با داشتن درونمایه در واقع کار را بر اساس مفهومی می‌سازیم که ما را از ابتدا هدایت میکند. درونمایه نباید همانند چیز مبهمی در ذهن شما باشد؛ بلکه باید مانند سایر الگوها، الگویی قابل اجرا و عملی باشد. انتخاب درونمایه‌ای که با داستان شما سازگار باشد کمک خواهدکرد تا بتوانید ایده‌ی خود را به وضوح بیان کنید».(توبیاس،۱۳۸۹ :۱۱۸) انتخاب نوع درونمایه داستانهای کودک و نوجوان از اهمیت زیادی برخوردار است. آنچه از روزگار گذشته تا اکنون در داستانهای کودکان دیده میشود، درونمایههای اخلاقی و تربیتی است. این نوع درونمایهها دارای پیامهای ارزشمندی هستند که کودک را در رشد و تعالی اخلاقی یاری میدهد. کودک امروز علاوه بر مسایل اخلاقی و تربیتی، به آموزش مهارتهای زندگی نیز نیاز دارد. مهارتهایی که کودک را در انتقال به دوره نوجوانی و بزرگسالی توانا میسازد. «پیت من (pittman) مهارتهای زندگی را به عنوان تواناییها، دانشها، نگرشها و رفتارهایی تعریف کرده که برای شادمانی و موفقیت در زندگی آموخته میشود. این مهارتها انسان را قادر میسازد تا با موقعیتهای زندگی سازگاری یابد و به آنها تسلط داشته باشد و از طریق رشد این مهارتها، افراد یاد میگیرند که به راحتی با دیگران زندگی کنند، احساس خود را با امنیت خاطر بیان کنند«(کاوه، 1391 :32 به نقل از پیت من،1997).
داستان یکی از ژانرهای ادبی است که میتوان درونمایههای تربیتی و مهارتی را به شکل غیر مستقیم به خواننده منتقل کرد. «خواندن داستان فعاليتي ذهني است که به تجربه آدمي معنا ميبخشد. بيترديد خواننده با خواندن داستان و نقد آنها در عين اينکه از ابتذال زندگي روزانه فراغت مييابد، معيارهايي بدست ميآورد که ميتواند تجربههاي زندگي را با آنها محک بزند. جهانهايي تازه کشف ميکند و به آگاهي ميرسد. هنگامي که زندگي جالب و جذاب است، داستانها ميتوانند احساس ما را نسبت به آن زيادتر کند»(گلشيري،1380 :45).
بیان مساله
انتخاب درونمایه مناسب و سازگار با علاقه مخاطب کودک، کار دشواری است. نویسندگان کودک و نوجوان بیشتر به دنبال موضوعات و درونمایههایی هستند که کودک را در شناخت خویشتن و زندگی و محیط پیرامون آگاه سازد. علاوه انتخاب درونمایه، مساله لذت خوانش داستان نیز نباید فراموش شود. کودک و نوجوان امروز در عصری زندگی میکنند که با موضوعات متنوعی در فضاهای مجازی و رسانههای دیگر روبرو میشوند. رسانههایی که علاوه بر متن، از عنصرهای حرکتی و انیمیشنهای زیبا برخوردار است. حال نویسنده کودک باید داستانش را به گونهای شکل دهد که بتواند کودک را به خوانش داستان ترغیب کند. یکی از عوامل مهم در داستان کودکان، انتخاب درونمایه و شیوه ارائه مناسب و جذاب است. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل داستانهای منتخب کودک ایران و جهان از نظر درونمایههای آموزشی، تربیتی، اخلاقی و مهارتی است. مشخص نمودن کاربرد هر کدام از درونمایهها به صورت جدول در آثار نویسندگان و اهمیت آنها در زندگی کودک از مهم ترین عوامل مورد بررسی در این پژوهش است.
پیشینه پژوهش
درباره بررسی درونمایه آموزشی، اخلاقی، تربیتی و مهارتی داستانهای منتخب کودک ایران و جهان پژوهش مستقلی صورت نگرفته است. پژوهشهایی در زمینه درونمایه داستانهای کودک و نوجوان انجام شده که به برخی از آنها اشاره می شود.
نجفی بهزادی، سجاد و همکاران (1395) در مقاله «بررسی تطبیقی درون مایه داستانهای احمدرضا احمدی و مگان مک دونالد» به بررسی درونمایه و انواع آن پرداختهاند. در این مقاله درونمایه دو نویسنده برجسته کودک ایران و جهان تحلیل و بررسی شده که نوع مقایسه و نویسندگان بررسی شده با مقاله حاضر متفاوت است.
صفری، جهانگیر و همکاران (1396) به بررسی درونمایه نویسندگان برجسته کودک ایران و جهان پرداختهاند. نتایج پژوهش نشان داد که نویسندگان جهان، کودک را بدون در نظر گرفتن مسایل اخلاقی، دینی و سیاسی و آن‌گونه که هست، نشان میدهند. آنها کودک را فرا منطقه‌ای می‌بینند. درحالی که نویسندگان ایران کودک را به گونهای نشان میدهند که بیشتر مطلوب فرهنگ و اخلاق جامعه ایرانی است و کمتر به ویژگی‌های کودک توجه میکنند. نویسندگان و آثار بررسی شده و نوع مقایسه با مقاله حاضر متفاوت است.
اسپرهم، داود و مینو پیله ور (1395) در مقاله «نگاهی تطبیقی به داستان کودک در ایران و غرب با تاکید بر مولفههای تعلیم وتربیت» به بررسی این آثار پرداختند. نتایج به دست آمده در این پژوهش حاکی از قوت آثار داخلی در کاربرد مضامین تربیتی ارزشمند و ضعف در حوزة پرداخت این مضامین در داستان است.
روش تحقیق
روش تحقیق به صورت تحلیل کیفی محتواست. آثار داستانی منتخب براساس نوع درونمایه تحلیل و بررسی شدهاند. شیوه گردآوری اطلاعات نیز به صورت اسناد کتابخانهای است. آثار بررسی شده منتخبی از آثار تقریبا 30 نویسنده ادبیات کودک و نوجوان ایران و جهان است. آثار از انتشارات کانون پرورش فکری کودک و نوجوان هستند که اغلب در دسترس کودکان قرار دارند.
طبقه بندی درونمایهها
تحلیل و طبقه بندی نوع درونمایه داستانهای کودکان به آسانی امکان پذیر نیست. سه نوع طبقه بندی برای درونمایهها در این پژوهش در نظر گرفته شده است.
درونمایههای اخلاقی- تربیتی
این درونمایهها حجم بسیاری از درونمایههایداستانهای کودکان را تشکیل میدهند. نویسندگان برای اگاهی مخاطبان خود از مسایل اخلاقی و تربیتی از این نوع درونمایه استفاده میکنند. کودک با نهادینه کردن مفاهیم تربتی و اخلاقی در وجود خود، اماده ورود به دوره نوجوانی میشود. تاثیر پذیری کودکان از مفاهیم تربیتی جامعه خویش به گونهای است که میتواند جهان بینی و نگرش آنها را نسبت به زندگی و آینده دگرگون کند. از میان 45 داستان بررسی شده 21 مورد درونمایه اخلاقی به کار رفته است که سهم نویسندگان ایران 12 و سهم نویسندگان غیر ایرانی 9 مورد بوده است. این امار نشان میدهد که درونمایه اخلاقی و تربیتی در بین همه نویسندگان کودک دارای اهمیت است و همچنان بیشترین کاربرد را دارد. مهمترین عاملی که کودکان را در مسیر رشد قرار میدهد، گنجاندن مفاهیم و فعالیتهای اخلاقی به صورت خلاق و نشاط آور در آثار آنهاست. کودک هنگام لذت بردن از فعالیت، با معانی اخلاقی آشنا میشود. این ارتباط و آشنایی پلی است تا کودک را فردی معتقد و مقید به اصول اخلاقی تربیت کند. (بهشتی و منطقی،1390 :106)
درونمایههای آموزشی- مذهبی
یکی از درونمایههای مهم و ضروری در داستانهای کودکان، مسایل مذهبی و دینی است. انتقال درست این مبانی به کودکان از اهمیت زیادی برخوردار است. داستان میتواند این مبانی را در درون کودکان نهادینه کند. استفاده اشعار دینی و مذهبی در اثار کودکان بستر مناسبی برای پرورش سرشت دینی آنهاست. ادبیات دینی عرصه گسترده بازتاب تجربههای ناب از عظمت روح انسان متعالی است و در واقع بستر انسان پروری را برای چگونه زیستن، درست اندیشیدن و به طور کلی اعتلاء مخاطب مهیا و ممکن میسازد. (محمدی و مطهری نیا، 1398 :233) از میان 45 داستان بررسی شده 6 مورد به موارد مذهبی پرداخته شده که سهم نویسندگان ایرانی و غیرایرانی هرکدام 3 مورد است. این درونمایهها نقش مهمی در آماده سازی کودک برای آینده و ورود به دوره نوجوانی و بزرگسالی دارد که در داستانهای بررسی شده بسامد بسیار کمی داشتهاند.
درونمایههای آموزشی- مهارتی
از میان داستانهای بررسی شده، 19 مورد به مسایل مهارتی پرداخته شده که سهم نویسندگان ایران 7 و نویسندگان غیر ایرانی 12 مورد بوده است. استفاده از انواع مهارتهای زندگی در داستانها به مخاطب کمک میکند بسیاری از مشکلات و مسایل خود را بدون کمک دیگران برطرف نماید. مهارتهای زندگی مهارتهايي هستند که کودکان و نوجوانان را براي رويارويي با چالشها و مشکلات زندگي آماده ميکند. سازمان بهداشت جهاني، مهارتهاي زندگي را «توانايي انجام رفتار سازگارانه و مثبت ميداند، به گونهاي که فرد بتواند با چالشها و ضرورتهاي زندگي روزمره کنار آيد» (طارمیان،1383 : 16). اگر نویسندگان بتوانند در داستانها و آثار خود توجه بیشتری به انعکاس مهارتهای زندگی و فردی کودک ئداشته باشند، تاثیرگذاری بهتر و مناسب تری خواهد داشت.
تحلیل و بررسی نتایج پژوهش
در جدول شماره 1 درونمایه و انواع، شیوه ارائه درونمایهها و گروههای سنی آن در داستانهای منتخب کودک ایران و جهان مشخص شده است.
جدول 1 بررسی انواع درونمایه داستانهای منتخب کودک ایران و جهان
گروه سنی | شیوه ارائه درونمایه | نوع درونمایه داستان | درونمایه داستان | نویسنده | نا
م داستان |
الف | مستقیم | آموزشی- مهارتی | کاهش فاصله عاطفی بزرگترها باکودک | مصطفی رحماندوست | بازی با انگشتان |
الف | غیر مستقیم | اخلاقی | دوری از تنبلی و ارزش کار و تلاش | مارتین وادل | اردک کشاورز |
الف | غیر مستقیم | اموزشی مهارتی | آموزش رفتارهای صحیح اجتماعی | فریبا کلهر | سگی که قارقار می کرد. |
ب | مستقیم | اخلاقی- | خودخواهی باعث تنهایی میشود. | ژوزف تئوبالد | گوسفندی که می خواست بزرگ |
الف | غیر مستقیم | اموزشی- مهارتی | پرورش تخیلات کودکان، | لاله جعفری | قرمزی |
الف | مستقیم | اخلاقی | پرکردنتنهایی‌ها | فریبا کلهر | من همانم، من همانم |
الف | غیر مستقیم | آموزشی ، مهارتی | پرورش قاطعیت و قدرت نه گفتن | موویلز | به کبوتر اجازه نده اتوبوس براند |
الف | غیرمستقیم | آموزشی مهارتی | عاقبت ترسو بودن | مصطفی رحماندوست | قصه ی یک گربه و پنج تا موش |
الف | مستقیم | اخلاقی | انسان نمیتواند تنها زندگی کند. | مصطفی رحماندوست | قصه دو تا لاک پشت تنها |
الف | غیر مستقیم | آموزشی-مهارتی | تشویق به دوستی ودوری از خشونت | بریجیت ونینگر | چرا دعوا می کنی؟ |
ج | غیر مستقیم | تربیتی- اموزشی | دوست داشتن دیگران | غسّان کتفانی | قندیل کوچک |
ج | غیر مستقیم | اخلاقی | مهربانی کردن با دیگران | آتوسا صالحی | مثل همه اما مثل هیچ کس |
ج | مستقیم | اخلاقی | رعایت حقوق دیگران | سپیده خلیلی | گمشده |
ج | غیر مستقیم | آموزشی - مهارتی | پرورش حس کنجکاوی کودکان | ویلیام استیک | زرد و صورتی |
ج | غیر مستقیم | اخلاقی | توجه به ارزش‌های معنوی | شارلوت کرافت | شاه میداس و انگشتان جادویی |
ج | غیر مستقیم | آموزشی-مهارتی | نیاز آدمی به دوست و اعتماد به نفس | فرهادحسن‌زاده | همان لنگه کفش بنفش |
ج | غیر مستقیم | آموزشی - مهارتی | پرورش حس کنجکاوی در کودکان | مارکوس فیستر | موشی و جزیرۀ اسرار آمیز |
ج | غیر مستقیم | اخلاقی | شجاعت و نترس بودن | ایوتابرلیک | ماجراهای شگفت انگیز هلاپیچ، |
ج | غیر مستقیم | آموزشی- مهارتی | پرورش تخیلات کودکان | میشائیل انده | قصه دیگچه و ملاقه |
ج | غیر مستقیم | آموزشی- مذهبی | آشنایی با خلقت شگفت‌انگیز انسان‌ها | داگلاس وود | دعاهای زمینی پدربزرگ |
ج | غیر مستقیم | اخلاقی | ملموس کردن مهربانی و خوب بودن | یالواچ اوران | قلب مترسک |
ج | غیر مستقیم | اخلاقی | دوست داشتن هم نوعان و هموطنان | لیندا سویارک | آتش و دریا |
ج | مستقیم | اخلاقی | عجولانه قضاون نکردن | علی خانجانی | قور قورک |
ج | غیر مستقیم | آموزشی مذهبی | باورپذیری زندگی بعد از مرگ | ادوویجلت | آخرین سفر خرس |
ب | مستقیم | آموزشی- مذهبی | پذیرش منطقی تولد و مرگ | کلرژوبرت | خداحافظ راکون پیر |
ب | غیر مستقیم | اخلاقی | حسادت و غبطه خوردن به دیگران | فریده خرمی | مترسک و خانم بهار |
ب | غیر مستقیم | آموزشی - مهارتی | اختلافات گاهی سازنده اند. | مارکوس فیستر | یک تپه یک گودال |
ب | غیر مستقیم | اخلاقی | عاقبت نادانی | شراره وظیفه شناس | مرد جوان و خیاط حیله گر |
ب | غیر مستقیم | آموزشی – مذهبی | پذیرش منطقی مرگ | هاینتس یانیش | قصه ی بره سرخ و شاهزاده |
ب | غیر مستقیم | اخلاقی | زود قضاوت نکردن در مورد دیگر | حین ویلیس | خفاش دیوانه |
ب | مستقیم | اخلاقی | طمع‌کاری عاقبت خوبی به همراه ندارد | عبدالله علیمراد | یکی کم است! |
ب- | غیر مستقیم | اخلاقی | شاد کردن دیگران بهترین ثروت است | جف برامبو | هدیه ی خوبان |
ب- | غیر مستقیم | اخلاقی | باید به بزرگترها احترام گذاشت | نورا حق‌پرست | دخترک و باران |
ب- | مستقیم | آموزشی مهارتی | خواستن، توانستن است، | محمد حسین محمدی | دختر آفتاب و دیو سیاه |
ب- | غیر مستقیم | اخلاقی | ارزش کار و تلاش | اریک کارل | خوشمزه ترین کلوچه |
ب- | مستقیم | آموزشی مذهبی | ایمان به وجود خدا | کلرژو برت | امین ترین دوست |
ب- | غیر مستقیم | اخلاقی | نتیجه ی مهربان بودن در حق دیگران | باب هارتمن | خوشحال باش مرغک من |
ب- | مستقیم | اخلاقی | مهربانی در حق دیگران | کلرژو برت | کلوچه های خدا |
ب | غیر مستقیم | آموزشی – مهارتی | اهمیت قدرت تفکر در حل مشکلات | دمی | قصۀ الاغ و سنگ |
ب | غیر مستقیم | اخلاقی | دوری از بدبینی و ظن و گمان بد. | مارکوس فیستر | ماهی رنگین کمان و غار هیولاهای دریا |
ب | غیر مستقیم | اخلاقی | خوش قول بودن | ابراهیم زاهدی مطلق | این هم پول ماهی |
الف- ب | مستقیم | آموزشی – مهارتی | مقابله باترس های دائمی کودکان | فرهاد حسن زاده | دیو دیگ به سر |
الف- ب | غیر مستقیم | آموزشی- مذهبی | دقت دوباره خلقت پدیده ها | سرورکتبی | این هم تلق و ملق |
الف- ب | غیر مستقیم | آموزشی- مهارتی | دوری از ترس های واهی و فوبیا | جولیا دونالدسون | گروفالو |
الف- ب | مستقیم | آموزشی- مهارتی | داشتن عزت نفس و پذیرفتن هویت | سروناز پریش | کلاغ خنزر پنزری |
تحلیل جدول شماره 1
در جدول شماره 1 درونمایه و طبقه بندی انواع آن در داستانهای منتخب کودک ایران و جهان مشخص شده است. داستانهای بررسی شده در گروه های سنی الف، ب و ج هستند. شیوه ارائه درون مایه در اغلب داستانها به شکل غیر مستقیم و در میان کنشها و رفتار شخصیتهاست. این مساله به مخاطب کمک میکند که در داستان نقش داشته باشد و برای تشخیص درونمایه به تلاش و تامل زیاد بپردازد. از درونمایههای مهم و تاثیر گذار در این بررسی، درونمایههای مهارتی است. درونمایههایی نظیر، شناخت هویت، مقابله با ترس و تنهایی، اهمیت قدرت تفکر در حل مشکلات، پرورش حس کنجکاوی که کودکان را افرادی توانا و خلاق میسازند. پرداختن به درونمایههای مذهبی و دینی کودک را در پذیرش کلیت زندگی این جهان و جهان پس از مرگ یاری میدهد. پذیرش منطقی مرگ، شناخت خدا و زندگی پس از مرگ از مهمترین درونمایههای مذهبی به شمار میروند. درونمایههای تربیتی و اخلاقی نیز کودک را در انتخاب شیوه درست زندگی کمک میکند. خوش قولی، مهربان بودن با دیگران، احترام به بزرگترها، نکوهش طمع و زیاده خواهی از مسایلی هستند که که اموزش صحیح آنها به کودکان ضروریست. در کنار درونمایههای اخلاقی و تربیتی باید از درونمایههای مهارتی نیز استفاده کرد. نویسندگان کودک ایران کمتر از نویسندگان غیرایرانی از مولفههای مهارتی استفاده کردهاند. شناخت مهارتهای زندگی کودک را فردی کارامد و مستقل تربیت میکند. مهارتهای زندگی، مهارتهای اساسی هستند که فرد را قادر میسازد مسئولیت امور زندگی را برعهده بگیرد و خود در پی حل مسائل و مشکلات زندگی باشد. «در واقع مهارتهای زندگی، مهارتها و توانمندیهایی هستند که فرد را در مقابله موثر و پرداختن به کشمکشها و موقعیتهای دشوار زندگی یاری میدهد و سلامت روانی او را تامین میکند»(طارمیان،1383 :32). داستان مناسبترین نوع ادبی برای انتقال و نهادینه کردن مهارتها در درون کودکان است. مخاطب کودک از طریق داستان و همذات پنداری با شخصیتهای داستان میتواند در تصمیم گیریها و حل مشکلات و چالشها موفق عمل کند. «خواندن داستان فعاليتي ذهني است که به تجربه آدمي معنا ميبخشد. بيترديد خواننده با خواندن داستان و نقد آنها در عين اينکه از ابتذال زندگي روزانه فراغت مييابد، معيارهايي بدست ميآورد که ميتواند تجربههاي زندگي را با آنها محک بزند. جهانهايي تازه کشف ميکند و به آگاهي ميرسد. هنگامي که زندگي جالب و جذاب است، داستانها ميتوانند احساس ما را نسبت به آن زيادتر کند» (گلشيري،1380 :45).
نتیجه
با بررسی درونمایه داستانهای منتخب 30 نویسنده کودک ایرانی و غیر ایرانی نتایج زیر بدست آمد:
از میان 45 داستان بررسی شده 21 مورد درونمایه اخلاقی به کار رفته است که سهم نویسندگان ایران 12 و سهم نویسندگان غیر ایرانی 9 مورد بوده است که بیشترین بسامد و کاربرد را در میان دیگر درونمایهها داشته است. بعد از درونمایههای اخلاقی، درونمایههای آموزشی و مهارتی بیشترین بسامد را داشتهاند. از میان داستانهای بررسی شده، 19 مورد به مسایل مهارتی پرداخته شده که سهم نویسندگان ایران 7و نویسندگان غیر ایرانی 12 مورد بوده است.
درونمایههای مذهبی و دینی کمترین بسامد را داشتهاند. از میان 45 داستان بررسی شده 6 مورد به موارد مذهبی پرداخته شده که سهم نویسندگان ایرانی و غیر ایرانی هر کدام 3مورد است. از نویسندگان ایرانی انتظار میرفت که از درونمایههای مذهبی در مقایسه با نویسندگان غیرایرانی بیشتر استفاده کنند.
شیوه ارائه درونمایهها اغلب به صورت غیر مستقیم بوده که از نکات مثبت آثار بررسی شده است. هر چه درونمایه به صورت غیرمستقیم و در میان کنشها و رفتار شخصیتها بیان شود، تاثیرپذیری بیشتری خواهد داشت.
منابع
ادوویجلت(1383) آخرین سفر خرس، مترجم، مهدی شجاعی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودک و نوجوان.
استیک، ویلیام ( 1387) زرد و صورتی، مترجم، کلر ژوبرت، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
انده، میشاییل(1383) قصه دیگچه و ملاقه، مترجم سیامک گلشیری، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان.
اوران، یالواچ (1386) قلب مترسک، مترجم، محمدرضا مهرافزا، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
برامبو، جف (1383) هدیه خوبان، مترجم، فریدون فریاد، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
بگارد، ادوارد(1385) جزیره هزار داستان، مترجم، شهین دخت بهزادی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
بهشتی، سعید، منطقی، یگانه (1390) بررسی نقش بازی در تربیت کودک از منظر قرآن و سنت معصومین، اندیشههای نوین تربیتی، دوره 7، شماره 3، صص 91تا 114.
تابریک، ایو (1384) ماجراهای شگفت انگیز هلاپیچ، مترجم، اختر اعتمادی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
توبیاس، رونالد (1389) درونمایه داستان، ترجمه مهرنوش طلایی، نشر رسش.
تیوبالد ژوزف (1384) گوسفندی که میخواست بزرگ باشد خیلی بزرگ، مترجم: نورا حق پرست، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
جانسون رادیس، دنیس( 1388) قصه جوهای عاقل، مترجم، نورا حق پرست، امیر طاهری، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
روت، فیلیس (1387) نی نی چه میخواهد؟، مترجم: منصور کدیور، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
دلانسه، میری (1387) خشم قلمبه، مترجم: سید مهدی شجاعی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
دمی(1384) قصهی الاغ و سنگ، مترجم: مجید عمیق، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ژوبرت، کلر(1387) کلوچههای خدا، مترجم، کلر ژوبرت، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ژوبرت، کلر(1385) قصه مارمولک سبز کوچولو، مترجم، کلر ژوبرت، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ژوبرت، کلر(1388) خداحافظ راکون پیر، مترجم، کلر ژوبرت، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
سون، دونالد (1387) گروفالو، مترجم: آتوسا صالحی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
سویارک، لیندا (1386) آتش و دریا، مترجم، محسن چینی فروشان، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
شاردون، جرج (1387) جوجه کوچولو تی تاپ تی تاپ، مترجم: میناپور شعبانی،تهران: نشرکانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
طارميان، فرهاد (1383) مهارتهاي زندگي. تهران. انتشارات تربيت.
فرزاد، عبدالحسین (1378) درباره نقد ادبی، تهران: نشر قطره.
فیستر، مارکوس (1382) موشی و جزیره اسرار آمیز، مترجم، سید مهدی شجاعی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
فیستر، مارکوس(1381) ماهی رنگین کمان و غار هیولای دریاها، مترجم:سید مهدی شجاعی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
کارل، اریک (1381) خوشمزه ترین کلوچه، مترجم، افسانه شعبان نژاد، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
کاوه، ذبیحاله (1391) تاثیر آموزش مهارتهای زندگی بر رضایت و سازگاری زنان متاهل. پایاننامه کارشناسی ارشد مشاوره و روانشناسی دانشگاه اصفهان.
کتفانی، غسان (1387) قندیل کوچک، مترجم، غلامرضا امامی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
کرافت، شارلوت (1385) شاه میداس و انگشتان جادویی، مترجم، علی خاکبازان، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
گلشيري، احمد (1380) داستان و نقد داستان، جلد اول. تهران. نشر نگاه.
لینز، برنهارد (1387) کاش یک برادر داشتم، مترجم: علی خاکبازان، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
محمدی، مهدی، مطهری نیا، ایمان (1398) بررسی و تحلیل موضوعات دینی کتابهای شعر کودکان و نوجوانان بین سالهای 90و 93، دو فصلنامه علوم ادبی، سال 9، شماره 15،صص231-258.
مک برایتی، سام (1381) زیر نور ماه، مترجم: افسانه شعبان نژاد، تهران: نشرکانون پرورش فکری کودکان و نوجوان.
مونتس، ماریسا (1383) ببو، مترجم: بهمن رستم آبادی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
موویلز (1386) به کبوتر اجازه نده اتوبوس براند، مترجم: زهرا احمدی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
نومورا، تاکا اکی (1382) فرش باد، مترجم، شهره گلپریان، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
وادلف، مارتین(1382) اردک کشاورز، مترجم شیدا رنجبر، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
وایبرو، ایان (1382) کتابچه بد جنسیهای گرگ کوچولو، مترجم، مژگان کلهر، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ونینگر، بریجیت (1385) چرا دعوا میکنی، مترجم: بهمن رستم آبادی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
وود، داگلاس (1382) دعاهای زمینی پدربزرگ، مترجم، حسن ابراهیمی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ویلیس، حین (1387) خفاش دیوانه، مترجم، معصومه انصاریان، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
هانیس (1387) قصه بره سرخ و شاهزاده غمگین، مترجم، سیامک گلشیری، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
هارتمن، باب (1382) خوشحال باش مرغک من، مترجم، اسماعیل حدادیان مقدم، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
یانیش،هانیس(1388) خانه، مترجم کامران جمالی، تهران: نشر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
A study of educational-skill and educational-ethical themes of selected children's stories of Iran and the world
*Dr.Sajad Najafi behzadi3
**Fatemeh Salehi boroojeni4
Abstract
Choosing the type of theme for children's and teen stories is very important. What have been seen in children's stories from ancient times to the present are moral and educational themes. These types of themes have valuable messages that help the child in moral development and excellence. In addition to moral and educational issues, today's child also needs life skills training. The purpose of this article is to study and analyze the educational, moral and skill themes of selected children's stories in Iran and the world. The research method is content analysis and the method of data collection is documentary and library. The reviewed works are from selected children's stories and are published by the Center for the Intellectual Development of Children and Adolescents. The results showed that by examining the themes of 45 selected stories from 30 child authors in Iran and the world, educational and moral themes were the most used. Skills-training themes have been less used. The use of skill themes such as self-belief, overcoming fear and loneliness, self-knowledge and self-awareness in children's stories also seems necessary.
Key word: Theme, educational, skill, moral, educational and religious.
[1] . استادیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد.شهرکرد، ایران. najafi@sku.ac.ir
[2] . دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی و مربی کانون پرورش فکری کودک و نوجوان شهرکرد. شهرکرد، ایران .
[3] . Assistant Professor of Persian Literature, Shahrekord University.Shahrekord , Iran.//Email : najafi@sku.ac.ir
[4] . Graduate of Master of Persian Language and Literature and instructor of Shahrekord Children and Adolescents Intellectual Development Center.Shahrekord,Iran.//Email: f.salehiborojeni54@gmail.com
