گفتمان مشروطیت و کشف سه‌گانه‌های؛ عقلانیت، ایدئولوژی و قدرت (مطالعه موردی 25 نشریه از مطبوعات دورۀ مشروطیت تبریز)
الموضوعات :
دکتر ابوالفضل غنی زاده
1
(دانشگاه پیام نور )
الکلمات المفتاحية: گفتمان, مشروطیت, نشریات,
ملخص المقالة :
گفتمان؛ نیرویی است که از رابطه و تعامل سه‌گانه‌های؛ عقلانیت، ایدئولوژی و قدرت به وجود می‌آید و برای تدابیر سیاسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با شناسایی سه‌گانه‌های؛ عقلانیت، ایدئولوژی و قدرت می‌توان به هستی‌شناسی گفتمان پی برد و بالعکس از طریق شناسایی گفتمان‌ها نیز می‌توان سه‌گانه‌های زمان را ترسیم نمود. ازآنجایی‌که ورود واژۀ مشروطیت به ادبیات سیاسی و کارکردهای چهارگانه گفتمان سازی؛ اعم از اجبار، انتقاد، پنهان‌کاری و سرانجام مشروعیت زایی یا مشروعیت زدایی در تعامل عقلانیت، ایدئولوژی و قدرت در بستر و قابلیت‌های ادبیات مخصوصاً حوزه مطبوعات محقق شد با بررسی و تحلیل گفتمان‌هایی که از طریق نشریات دورۀ مشروطیت در تبریز حرارت می‌گرفت سه‌گانه‌های دوره مشروطیت قابل تشخیص است. در این راستا در پژوهش حاضر ابتدا 25 نشریه از دوره مشروطیت بین سال‌های اوج با گونه‌های مختلف انتخاب و ازنظر محتوا، رویکرد و اهداف مورد بررسی قرار گرفته و نتیجه‌گیری می‌شود سلطنت‌طلبی، روشنفکری اعم از لیبرالیسم و سوسیالیسم، روحانیت اعم از قرائت‌های شریعت مداری، عدالت‌خواهی و نوگرایی سه‌گانه غالب جامعه را در اختیار داشته‌اند.
منابع
1. آبادیان، حسین (1374)، مبانی نظری حکومت مشروطه و مشروعه (به انضمام رسائل علمای موافق و مخالف مشروطه)، تهران: نشر نی.
2. آدمیت، فریدون (1340)، فکر آزادی و مقدمة نهضت مشروطیت، تهران: انتشارات سخن.
3. آدمیت، فریدون (1351)، اندیشة ترقی و حکومت قانون (عصر سپهسالار)، تهران: انتشارات خوارزمی.
4. آدمیت، فریدون (1355)، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران: انتشارات پیام.
5. آدمیت، فریدون (1357)، فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، تهران: انتشارات پیام.
6. آرین پور، یحیی (1351)، از صبا تا نیما، ج اول، تهران: فرانکلین
7. آجدانی، لطف‌الله (1383)، علما و انقلاب مشروطیت ایران، تهران: نشر اختران.
8. آشوری، داریوش (1375)، ما و مدرنیت، تهران: انتشارات صراط.
9. آقاگل‌زاده، فردوس (1385)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: علمی و فرهنگی.
10. ابنشتاین، ویلیام و فالگمان، ادوین (1366)، مکاتب سیاسی معاصر، ترجمه حسینعلی نوذری، تهران: نشر گستره.
11. احمدی، بابک (1373)، مدرنیته و اندیشه انتقادی، تهران: نشر مرکز.
12. بشیریه، حسن (1384)، تحلیل گفتمان دریچه‌ای برای کشف ناگفته‌ها، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)
13. بهار، محمدتقی (ملک‌الشعرا) (1371)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر.
14. پروین، ناصرالدین (1377). تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی نویسان، جلد اول و دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
15. تاجیک، محمدرضا (1383)، گفتمان، پادگفتمان و سیاست، تهران، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی
16. ترکمان، محمد (1362)، رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات،... و روزنامه‌های شیخ فضل‌الله نوری، دو جلد، تهران: انتشارات رسا.
17. حائری. عبدالهادی (1367)، نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویة تمدن بورژوازی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
18. خجسته، حسن (1381)، نظریه گفتمان و رادیو، فصلنامه پژوهش و سنجش، 1381، شماره 32، ص 30.
19. ذبیح، سپهر (1365)، تاریخ جنبش کمونیستی در ایران، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: انتشارات عطایی.
20. رضوانی، محمداسماعیل (1344)، انقلاب مشروطیت ایران، تهران: کتابخانة ابن‌سینا.
21. زرگری‌نژاد، غلامحسین (1377)، رسائل مشروطیت (18 رساله و لایحه دربارة مشروطیت)، تهران: نشر کویر.
22. ساباین، جرج (1349)، تاریخ نظریات سیاسی، ترجمه بهاءالدین پاسارگاد، تهران: امیرکبیر.
23. سرداری نیا، صمد (1360). تاریخ روزنامه‌ها و مجله‌های آذربایجان، تهران: دنیا.
24. صدر هاشمی، محمد (1327). تاریخ جراید و مجلات ایران، 4 جلد، اصفهان: کمال.
25. ضیایی، محمد رفیع (1385)، مشروطه و ادبیات عامیانه در نشریات انتقادی و فکاهی، فصلنامه فرهنگ مردم، سال پنجم، شماره 18: 72- 101.
26. فراستخواه، مقصود (1377)، سرآغاز نواندیشی معاصر دینی و غیردینی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
27. فرقانی، محمدمهدی (1382) راه دراز گذار، تهران: فرهنگ و اندیشه.
28. قاسمی، سید فرید (1383). اولین‌های مطبوعات ایران، تهران: آبی.
29. قاسمی، سید فرید (1380). سرگذشت مطبوعات ایران روزگار محمدشاه و ناصرالدین شاه، ج 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
30. قاسمی، سید فرید (1389). مطبوعات ایرانی، تهران: علم.
31. قاسمی، سید فرید (1385)، سرآغاز روزنامه‌نگاری در تبریز، فصلنامه نگاه نو، شماره 71: 85- 87.
32. کسروی، احمد (1379)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: انتشارات مجید.
33. کولایی، الهه (1376)، استالینیسم و حزب توده ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
34. لاجوردی، حبیب (1369)، اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران، ترجمه ضیاء صدقی، تهران: نشر نو.
35. مجیدی، موسی (1382). تاریخچه و تحلیل روزنامه‌های آذربایجان 1230-1380، تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
36. میرفخرایی، تژا (1383)، فرایند تحلیل گفتمان، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها
37. ناهیدی آذر، عبدالحسین (بی تا.)، تاریخچه روزنامه‌های تبریز در صدر مشروطیت به انضمام مجموعه روزنامه ناله ملت، تبریز: هادی.
38. ون‌دایک، تئون ای (1382)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان، ترجمه تژا میرفخرایی و دیگران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1382
