رویکردهای قرآنی احمد جام در تعلیم و تربیت با تأکید برکتاب مفتاح‌النّجات
الموضوعات :ریحانه صادقی 1 , عباس محمدیان 2
1 - علوم انسانی گروه زبان و ادبیات فارسی
2 - دانشگاه حکیم سبزواری.
الکلمات المفتاحية: مفتاح‌النّجات, قرآن کریم, احمدجام, تعلیم و تربیت.,
ملخص المقالة :
پژوهش حاضر به بررسی رویکردهای قرآنی احمد جام نامقی(440-536) در تعلیم و تربیت با توجه به کتاب مفتاح‌النّجات اختصاص دارد. این نوشتار با روش تحلیلی- توصیفی می‌کوشد با نگاهی تازه به معرفی جنبۀ دیگر این اثر کهن عرفانی بپردازد. کاربرد فراوان آیات قرآن در متن، حکایت از انس و پیوند ناگسستنی احمد جام به قرآن کریم و مفاهیم آن دارد. این مقاله بر آن است تا پس از ذکر آموزه‌های دینی و تعلیم و تربیتی مورد نظر احمد جام به بیان تعابیر و رویکردهای قرآنی شیخ در مورد نکات مربوط بپردازد. برآیند تحقیق نشان می‌دهد که نویسنده در این اثر بر آن است تا پندها و مواعظ تربیتی خود را با استناد به معارف و آموزه‌های قرآنی و دینی به طریقی سهل و ساده و به دور از اصطلاحات و تعابیر عرفانی، که برای گروهی خاص قابل درک است، به مخاطب القا کند، ضمن آن‌که گاه به تفسیرهای خاصی از آیات می‌پردازد که حاوی تأملات خود اوست و بدین صورت اندیشه‌های خود را در لفاف همین آموزه‌های فرهنگی و تعالیم دینی به مخاطب القا می‌کند، چنان‌که گاه گویی او را وادار به پذیرش سخن خود می‌نماید. از دیگر ویژگی‌های این پژوهش توجه به نوع نگرش احمد جام در امر به معروف و نهی از منکر است. وی بر خلاف نگرشی که در برخی پژوهش‌ها در امر به معروف و نهی از منکر سخت‌گیر و ستیهنده معرفی شده، در این اثر با تکیه بر آیات توبه و بشارت، مخاطب را به بازگشت خالصانه به سوی خداوند ترغیب می‌کند. این در حالی است که بر مدعیان طریقت و بدعت‌گذاران در دین، به شدت می‌تازد.
1. ....................... (1379). قرآن مجید. ترجمۀ محمّد مهدی فولادوند، چاپ اوّل، قم، دارالقرآن الکریم.
2. الآلوسی البغدادی، السیّد محمود شکری .(1405ه-1985م). روح المعانی فی تفسیر-القرآن العظیم والسبع¬المثانی. الجزءالتاسع، الطبعةالرابعة، بیروت: اداره الطباعة المنیریة.
3. ابن¬عباس .(بی¬تا). تنویر المقباس من تفسیر ابن¬عباس. الطبعةالاولی، تهران: استقلال.
4. ابن¬کثیر، اسماعیل بن عمر. (1407). تفسیرالقرآن العظیم. قدّم له: یوسف عبدالرحمن مرعشیلی، الجزءالثانی الی الجزء الرابع، الطبعةالاولی، بیروت: دارالمعرفة بیروت.
5. ابی¬السعود، محمدبن محمد العمادی .(1411هـ-1990م). تفسیر ابی¬السعود المسمی ارشادالعقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، الاجزاءالثانی، الثالث، الرابع، السادس، السابع،الطبعةالثانیة،بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
6. احمد جام .(1373). مفتاح¬النّجات. تصحیح، تحشیه و مقدمه: علی فاضل، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
7. پورنامداریان، تقی؛ رستاد، الهام .(1392). «بررسی و تحلیل کاربرد آیات و احادیث در شرح شطحیات روزبهان بقلی». متن¬پژوهی ادبی، زمستان، شمارۀ 58 :7- 28.
8. حاجی محمدی، محمود؛ سرّامی، قدمعلی. (1393). «رویکرد تأویل¬گرایانۀ عرفا به قرآن و احادیث». فصلنامۀ تخصصی عرفان اسلامی، بهار، سال 10.شمارۀ39: 97-131.
9. خدیور، هادی؛ خدادادی، محمد. (1391). «جایگاه لغات عربی و واژگان کهن و برخی ترکیبات زیبای قدیم در نثر عرفانی شیخ احمد جام». فصلنامۀ علمی - پژوهشی زبان و ادب فارسی «ادب و عرفان»، دورۀ4، شمارۀ 13: 11-30.
10. خمینی، روح‌الله. (1378). سر الصلاة (معراج السالكين و صلاة العارفين). چاپ ششم، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(س).
11. زرین¬کوب، عبدالحسین. (1379). جستجو در تصوف ایران. چاپ ششم، تهران: امیر کبیر.
12. زمخشری، محمود بن عمر. (1389). الکشّاف عن حقایق التنزیل. ترجمۀ مسعود انصاری، (دورۀ4جلدی)، جلد چهارم، چاپ اول، تهران: ققنوس.
13. سرّاج طوسی، ابونصر. (1382). اللّمع فی¬التّصوف. تصحیح و تحشیه: رینولد آلن نیکلسون، ترجمۀ مهدی محبتی، چاپ اول، تهران: اساطیر.
14. سمعاني، شهاب¬الدین احمد. (1368). روح‌الارواح، في شرح اسماءالملک الفتّاح. تصحیح: نجيب مايل هروي، چاپ اول، تهران: علمي و فرهنگي.
15. سورآبادی، عتیق بن محمد. (1381). تفسیر سورآبادی«تفسیرالتفاسیر». تصحیح علی اکبر سعیدی سیرجانی، (دورۀ 5جلدی)، جلدهای سوم و چهارم، چاپ دوم، تهران: نشر نو.
16. سیوطی، عبدالرّحمن بن ابی بکر. (1382). الاتقان فی علوم القرآن. ترجمۀ مهدی حائری قزوینی، چاپ چهارم، (دورۀ دوجلدی)، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.
17. .............................................. .(1404). الدرّ المنثور فى‌التفسير بالمأثور. المجلد الثالث و الخامس، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی مرعشی النجفی
. 18. شاکر، محمدکاظم. (1376). روش¬های تأویل قرآن. چاپ اول، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، مرکز انتشارات.
19. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1393). درویش ستیهنده (از میراث عرفانی شیخ جام). چاپ اول، تهران: سخن.
20. طباطبایی، سیّد محمدحسین. (1366). تفسیر المیزان. ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ سوم، (دورۀ 20جلدی)، جلد هشتم، تهران: نشر بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی (با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا).
21. ......................................... .(1385). تفسیر المیزان. ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ بیست و یکم، (دورۀ 20جلدی)، جلد نوزدهم، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، دفتر انتشارت اسلامی.
22. طبرسی، ابوعلی فضل¬بن حسن. (2536). ترجمۀ تفسیر مجمع¬البیان. ضیاءالدین نجفی، تصحیح رضا ستوده، جلد 19، چاپ اول، تهران: فراهانی.
23. عين‌القضات همدانى، محمد بن حسن. (1370). تمهيدات. مقدمه، تصحیح، تعلیق و تحشیه: عفیف عسیران، چاپ سوم، تهران: منوچهری.
24. غلامرضایی، محمد. (1388). سبک¬شناسی نثرهای صوفیانه از قرن پنجم تا اوایل قرن هشتم (کلیات). چاپ اول، تهران: دانشگاه شهید بهشتی مرکز چاپ و انتشارات.
25. فاضل، علی (1373)، شرح احوال و نقد و تحلیل آثار احمد جام، چاپ اول، تهران: توس.
26. الفیض¬الکاشانی، محمدمحسن. (1402). تفسیرالصافی فی تفسیر القرآن. الطبعةالثانیة، الجزءالخامس، بیروت: مؤسسةالاعلمی للمطبوعات.
27. کاشانی، فتح¬الله. (1346). تفسیر کبیر منهج¬الصادقین فی الزام المخالفین. مقدمه و تصحیح ابوالحسن شعرانی، علی اکبر غفّاری، جلد ششم، چاپ سوم، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
28. مدنی، امیرحسین. (1393).«شباهت¬های عرفانی آثار احمد جام با شش اثر عرفانی پیش از خود و رد نظریۀ امی بودن وی». کهن¬نامۀ ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 5، شمارۀ 4، زمستان: 123-141.
29. مشرّف، مریم. (1384). نشانه¬شناسی تفسیر عرفانی. چاپ اول، تهران: ثالث.
30. مکارم شیرازی، ناصر. (1384). تفسیر نمونه. (تفسیر و بررسی تازه¬ای دربارۀ قرآن مجید ...)، با همکاری جمعی از نویسندگان، جلد بیست و پنجم، چاپ بیست و ششم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
31. المیبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1361). کشف الاسرار و عدة الابرار. به اهتمام علی اصغر حکمت، (دورۀ ده جلدی)، جلدهای دوم،چهارم، ششم و هفتم، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
32. هجویری، علی بن عثمان. (1383). کشف المحجوب. مقدمه و تصحیح و تعلیق: محمود عابدی، چاپ اول، تهران: سروش.
