بررسی معانی واژۀ «باز» بر پایۀ محور هم‌نشینی در تاریخ بلعمی
الموضوعات :
ابراهیم استاجی
1
(دانشگاه حکیم سـبزواری)
ریحانه صادقی
2
(علوم انسانی گروه زبان و ادبیات فارسی)
الکلمات المفتاحية: تاریخ بلعمی, پیشوند «, باز», , هم¬, نشینی, معنی, دستور تاریخی.,
ملخص المقالة :
هدف از پژوهش حاضر بررسی و نقش مؤثر پیشوند «باز» در تاریخ بلعمی به عنوان یکی از ذخایر گران بهای نثر کهن فارسی دری است تا با توجه به آن، بارهای مختلف معنایی هر واژه درون نظام معنایی و در رابطه با محور هم نشینی کلمات بر روی زنجیرۀ گفتار مشخص شود و ابهام معنایی جملات رفع گردد. تنوع به کارگیری پیشوند «باز» در تاریخ بلعمی افعالی تازه با معانی جدید به وجود آورده است. در تاریخ بلعمی، «باز» در حالت اسم یا مصدر، صفت، قید، حرف اضافه و پیشوند فعل مرکب کاربرد دارد. در مقام پیشوندی فعل مرکب به دو صورت نمود پیدا می کند؛ یکی با تغییر در معنای اصلی فعل و دیگری بدون تغییر در معنای آن. مهم تر آن که کاربرد یک فعل پیشوندی یکسان در جملات گوناگون باعث تنوع معنا و کاربردهای مختلف آن گردیده که نشان می دهد هدف بلعمی بیان دقیق معنای فعل در متن جمله بوده‌است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل و توصیف داده‌ها به معانی تازه‌ای از پیشوند «باز» در ترکیب با کلمات دست خواهیم یافت.
1. ابوالقاسمی، محسن، (1383)، دستور تاریخی زبان فارسی، چاپ چهارم، تهران: سمت.
2. انوری گیوی، حسن، (1380)، دستور تاریخی فعل، ج 1، تهران: قطره.
3. باقری، مهری،(1393)، مقدمات زبانشناسی، چاپ هجدهم، تهران: قطره.
4. برومند سعید، جواد، (1380)، دگرگونی¬های آوایی واژگان در زبان فارسی (دورۀ دوجلدی)، ج2، چاپ دوم، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
5. بلعمی، ابوعلی محمد، (1385)، تاریخ بلعمی (تکمله و ترجمۀ تاریخ طبری)، به تصحیح محمد¬تقی بهار و به کوشش محمدپروین گنابادی، چاپ سوم، تهران: زوار.
6. بهار، محمد تقی، (1349)، سبک شناسی (تاریخ تطور نثر فارسی)، دورۀ3جلدی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
7. حمیدیان، سعید، (1381)، «باز هم «باز» سخنی دربارۀ حرف اضافه¬ای کهن»، نشر دانش، سال نوزدهم، شمارۀ1، صص53-58.
8. خالقی مطلق، جلال، هرن، پاول، (1393)، فرهنگ ریشه¬شناسی فارسی ترجمه همراه با گواهی¬های فارسی و پهلوی، چاپ اول، اصفهان: مهرافروز.
9. خانلری، پرویز، (1382)، تاریخ زبان فارسی ، ویرایش دوم، تهران: فرهنگ نشر نو.
10. خطیب¬رهبر، خلیل،(1367)، کتاب حروف اضافه و ربط، تهران: سعدی.
11. خطیبی، ابوالفضل، (1381)، «چو باز هش آمد شه سرفراز/ باز هم دربارۀ حرف اضافۀ باز»، نشر دانش، سال نوزدهم، شمارۀ2، صص28-31.
12. دلفانی، نادیه (1390)، «ترکیب و اشتقاق در تاریخ بلعمی» پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، راهنما: محمود عباسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
13. دهخدا، علی¬اکبر، (1377)، لغتنامۀ دهخدا، زیر نظر محمد معین و سید¬جعفر شهیدی، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
14. ذوالنور، رحیم، (1380)، رفتارشناسی زبان تاریخی، ویرایش دوم، تهران: طهوری.
15. متینی، جلال، (1355)، «باز» یا «با+ز» در بازو، ابازو، بازیشان، بازان، بازین»، جستارهای ادبی، شمارۀ48، سال دوازدهم، صص 607-624.
16. معین، محمد، (1353)، فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
17. نجاریان، محمد رضا؛ حیدری، احمد، (1391)، مقالۀ «بررسی ویژگی¬های فعل در ترجمۀ تفسیر طبری»، فنون ادبی، سال چهارم، شمارۀ 1،
(پیاپی6)، بهار و تابستان صص 113-128
18. وزیری¬زاده، محمد باقر، (1393)، تحلیل گروه¬های نحوی تاریخ بلعمی، چاپ اول، کرج: جام گل.
19. یوسفیان گیلوان، سکینه، (1390)، «بررسی ساخت فعل در تاریخ بلعمی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، راهنما: محمدعلی خزانه‌دار‌لو، دانشگاه گیلان، صص1-200.
