مفاهیم و تفکّرات شیعی در شعر صائب تبریزی
الموضوعات :مریم آسرایی 1 , ایرج مهرکی 2 , آذر دانشگر 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، کرج
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد کرج
3 - ادبیات و زبان های خارجی دانشگاه آزاد واحدکرج
الکلمات المفتاحية: شیعۀ اثنا عشری, صائب, عصر صفوی, اصول اعتقادات, مفاهیم شیعی,
ملخص المقالة :
شکل گیری حکومت صفویه، حمایت شدید پادشاهان این سلسله از آیین اهل‌بیت(ع)، ایجاد زمینه های مساعد اجتماعی و فرهنگی، نقشی بسزا در تقویت شعر آیینی و مذهبی داشته است. دودمان صفوی برحسب سیاست خود و ضدّیتی که با دولت سنّی عثمانی داشتند به رسمی کردن مذهب شیعه و رواج تشیّع پرداختند و پادشاهان این سلسله شاعران را تشویق به سرودن اشعاری با مضامین شیعی و ستایش از ائمّۀ شیعی کردند که نتیجۀ آن در ادبیات فارسی سبب سروده شدن اشعاری بود که به جای مدیحه و شعر درباری، به مدح و منقبت اولیای دین و ذکر کرامات ائمّه اطهار و مصیبت شهیدان کربلا می‌پرداخت. صائب بزرگ‌ترین شاعر ایرانی عصر صفوی است که به سرودن اشعار و قصاید شیعی زیبا و سرشار از عاطفۀ صادق و پویا، همّت گمارده است. در این پژوهش که به روش توصیفی - تحلیلی نگاشته میشود، نوع نگاه صائب به این مسأله و چگونگی تجلّی امامان در شعرش بررسی می‌گردد. پس از مطالعه و بررسی مشخص می-شود عواملی چون شکل‌گیري حکومت شیعی صفویه، عنایت و توجّه ویژه پادشاهان آن به اشاعه و ترویج فرهنگ شیعی، ایجاد بستر مساعد اجتماعی و فرهنگی، در گسترش و رسوخ مفاهیم و عناصر شیعی نقشی غیرقابل انکار داشته است. این مفاهیم و تفکّرات در شکل‌ها و قالب‌هایی بازتاب‌یافته است.
قرآن کریم
براون، ادوارد (1369) تاریخ ادبیات ایران از آغاز صفویه تا عصر حاضر، ترجمه بهرام مقدادی، مروارید
بهار، محمدتقی (1373) سبک‌شناسی، ج 3، تهران: امیرکبیر
دریاگشت، رسول (1371) صائب و سبک هندی، کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد
زرین‌کوب، عبدالحسین (1375) روزگاران دیگر، تهران: سخن
جعفریان، رسول (1379) صفویه در عرصة دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشکده حوزه ودانشگاه
ــــــ ، ــــــ (1388) تاریخ تشیع در ایران، چاپ سوم، تهران : علم
ریاحی، محمد امین (1373) کسایی مروزی، تهران: علمی
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1378) ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، تهران: نشرنی
شیخ‌مفید (1388) اوائل‌المقالات فی‌المذاهب و المختارات، ترجمه و تحقیق سجاد واعظی، تهران: نشر آذینه گل‌مهر
صائب‌تبریزی، میرزامحمدعلی (1370-1366) دیوان، دورۀ 6 جلدی، تصحیح محمد قهرمان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
ــــــ ، ــــــ (1373) کلّیات، با مقدمة امیری‌فیروزکوهی، تهران: انتشارات کتابفروشی خیّام
صفا، ذبیح‌الله (1371) تاریخ ادبیات در ایران، جلد پنجم، تهران: انتشارات فردوس
ــــــ ، ــــــ (1380) تاریخ ادبیات در ایران، ج 1، چاپ شانزدهم، تهران: فردوس
طباطبایی (1362) تفسیرالمیزان، ج 1، ترجمه سید محمدباقر موسوی‌همدانی، تهران: کانون انتشارات محمدی
طغیانی، اسحاق (1385) تفکر شیعه و شعر دورۀ صفوی، اصفهان: دانشگاه اصفهان
قمی‌طاب‌نژاد، عباس (1376) نگاهی بر زندگی چهارده معصوم (ع) ترجمه انوارالبهیه، ترجمه محمّدمهدی اشتهاردی، چاپ‌دوم، قم: انتشارات ناصر
کسروی، احمد (1322) شیخ‌صفی و تبارش، کتابخانه پایدار
کلینی، محمدبن‌یعقوب (بی‌تا) الاصول من الکافی، تصحیح غفاری، بیروت: دارالصعب
گلچین‌معانی، احمد (1381) فرهنگ اشعار صائب دورۀ دو جلدی، تهران: امیرکبیر
مشکور، محمدجواد (1373) فرهنگ فرق اسلامی، چاپ دوم، مشهد: آستان قدس رضوی
محدثی خراسانی، زهرا (1388) شعر آیینی و تأثیرات انقلاب اسلامی بر آن، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا
معین، محمد (1387) فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 32 ـ ۷
مفاهیم و تفکّرات شیعی در شعر صائب تبریزی
مریم آسرایی 1
ایرج مهرکی 2
آذر دانشگر 3
چکیده
شکلگیری حکومت صفویه، حمایت شدید پادشاهان این سلسله از آیین اهل‌بیت(ع)، ایجاد زمینههای مساعد اجتماعی و فرهنگی، نقشی بسزا در تقویت شعر آیینی و مذهبی داشته است. دودمان صفوی برحسب سیاست خود و ضدّیتی که با دولت سنّی عثمانی داشتند به رسمی کردن مذهب شیعه و رواج تشیّع پرداختند و پادشاهان این سلسله شاعران را تشویق به سرودن اشعاری با مضامین شیعی و ستایش از ائمّۀ شیعی کردند که نتیجۀ آن در ادبیات فارسی سبب سروده شدن اشعاری بود که به جای مدیحه و شعر درباری، به مدح و منقبت اولیای دین و ذکر کرامات ائمّه اطهار و مصیبت شهیدان کربلا می‌پرداخت. صائب بزرگ‌ترین شاعر ایرانی عصر صفوی است که به سرودن اشعار و قصاید شیعی زیبا و سرشار از عاطفۀ صادق و پویا، همّت گمارده است. در این پژوهش که به روش توصیفی - تحلیلی نگاشته میشود، نوع نگاه صائب به این مسأله و چگونگی تجلّی امامان در شعرش بررسی می‌گردد. پس از مطالعه و بررسی مشخص میشود عواملی چون شکل‌گیري حکومت شیعی صفویه، عنایت و توجّه ویژه پادشاهان آن به اشاعه و ترویج فرهنگ شیعی، ایجاد بستر مساعد اجتماعی و فرهنگی، در گسترش و رسوخ مفاهیم و عناصر شیعی نقشی غیرقابل انکار داشته است. این مفاهیم و تفکّرات در شکل‌ها و قالب‌هایی بازتاب‌یافته است.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
Email: maryamasraee1358@gmail.com
[2] . دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج. ایران. (نویسنده مسئول)
Email: I.Mehr41@gmail.com
[3] . استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج. ایران.
Email: a.daneshgar2015@gmail.com
تاریخ دریافت: 21/8/1399 پذیرش نهایی: 5/11/1399
