بررسی و تحلیل خاطره‌نگاری در آثار جلال آل احمد
الموضوعات :ناصر نیکوبخت 1 , نیلوفر انصاری 2
1 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس
2 - دانشجوی پسا دکتری رشتة زبان وادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس
الکلمات المفتاحية: خاطره‌نگاری, خاطره‌پژوهی, جلال آل‌احمد, داستان‌نویسی.,
ملخص المقالة :
خاطره‌پژوهی یکی از منابع الهام‌بخش تحقیق در حوزۀ تاریخ‌نگاری است. همچنین ابزاری برای انتقال تجربه‌ها، آداب، رسوم و مناسک دینی و ملی جوامع به نسل‌های آینده به‌شمار می‌آید. از طرف دیگر، بیان‌کنندة عواطف و احساسات فردی، قومی و ملی در برابر حوادث و رویدادهاست. حجم وسیعی از نویسندگی جلال آل احمد در عرصة خاطره‌نگاری است. آثار این نویسنده از جهات متعددی، از جمله اجتماعی، سیاسی و تاریخی، گویای زندگی پر فراز و نشیب اوست. این مقاله درصدد است تا با روشی توصیفی- تحلیلی، خاطره و انواع خاطره‌نگاری را در آثار جلال آل احمد بکاود. نتایج تحقیق حاکی از آن است که اغلب داستان‌‌های جلال‌آل‌احمد، در شرح زندگی، حسب‌حال و حدیث‌نفس نویسنده است که از این جهت، در زمرة خاطره‌نگاری قرار می‌گیرد. در اغلب این داستان‌ها، حادثة داستانی با روانی و یکدستی و انسجام خاص داستانی پیش نمی‌رود؛ چرا که نویسنده گاه و بیگاه با اظهار نظر‌های خویش، سیر داستانی را قطع و در روند آن دخالت می‌کند؛ گویی واقع‌گرایی جلال باعث شده که گاه مرز‌های خیال را درنوردد و به عالم واقع ورود کند. در میان آثار جلال‌آل احمد، سفرنامهها و نامه‌‌های او، از جایگاهی برجسته برخوردار است. آرای او در سفرنامهها و نامه‌هایش، علاوه بر آشکارکردن بخشی از زندگی خصوصی و خانوادگی این نویسنده، به ما فرصت نگاه جدید به رویداد‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی عصر نویسنده را نیز می‌دهد.
آل احمد، جلال (1356) پنج داستان، چاپ دوم، تهران، رواق.
------------ (1383) مدیر مدرسه، تهران، گهبد.
------------ (1384 الف) دید وبازدید، تهران، جامهدران.
------------ (1384 ب) زن زیادی، تهران، جامهدران.
------------ (1386) در خدمت و خیانت روشنفکران، چاپ پنجم، تهران، فردوس.
------------ (1387 الف) از رنجی که می‌بریم، چاپ چهارم، تهران، جامهدران.
------------ (1387 ب) خسی در میقات، چاپ چهارم، تهران، جامهدران.
------------ (1387 پ) نون والقلم، چاپ چهارم، تهران، جامهدران.
------------ (1388 الف) سرگذشت کندوها، چاپ پنجم، تهران، معیار اندیشه.
------------ (1388 ب) سه تار، چاپ پنجم، تهران، معیار علم.
------------ (1388 پ) نفرین زمین، چاپ پنجم، تهران، معیار اندیشه.
اسحاقیان، جواد (1392) نقد و بررسی آثار جلال‌آل احمد، تهران، نگاه.
اسلامی، مهدی (1388) «بررسی و مقایسة زندگی‌نامة خود‌نوشت در ادبیات فارسی و ادبیات مغرب زمین؛ با تأکید بر زندگی‌نامة خود نوشت دورة قاجاریه و زندگی نامة راسل ویونگ» به راهنمایی احمد رضایی، دانشگاه قم.
اشرف، احمد (1388) «تاریخ، خاطره، افسانه»، مجلة بخارا، شمارة 17.
ایروانی، محمدرضا (1390) بر سمند خاطره، نگاهی تازه به خاطره‌نویسی، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس.
دانشور، سیمین (1384) نامه‌‌های سیمین دانشور و جلال آل احمد، تدوین مسعود جعفری، تهران، نیلوفر.
شعیری، محمدرضا (1391) نشانه- معناشناسی دیداری، تهران، سخن.
عباسی، سمیه (1396) خاطره‌نگاری و جایگاه آن در تاریخ نگاری عصر قاجار، تهران، سخنوران.
فراگنر، برت، گ (1377) خاطره‌نویسی ایرانیان، ترجمه مجید جلیلوند، تهران، علمی و فرهنگی.
فروغی، محمدقاسم و مسعود امیرخانی (1386) گامی در راه علمی شدن خاطره‌نویسی، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقّدس.
کمالی، محمدرضا (1384) «نگاهی به اندیشة آرمان‌گرایی جلال آل احمد»، حافظ، شمارة 18.
ناصری‌فر، نرگس (1391) «بازتاب اوضاع سیاسی واجتماعی ایران در آثار جلال‌آل احمد، داستان‌ها، سفرنامهها، مشاهدات، مقالات» به راهنمایی رضا شجری، دانشگاه کاشان.
نیکوبخت، ناصر (1395) خاطره‌نویسی در ادبیّات انقلاب اسلامی، تهران، سمت.
