رقم المقالة : 202012179913 زيارة : 13639 الصفحة: 179 - 196

نوع المخطوط: المحکّمة

ارائه مدل زنجیره تأمین سبز محصولات لبنی با تأکید بر رضایت مشتریان: ترکیب رویکردهای مدلسازی ساختاری تفسیری و فرآیند تحلیل شبکه

الموضوعات :

علی یوسفی ¹ , مهدی همایون فر ² , عبدالعزیز پقه ³ , امیر اخوان فر ⁴

1 - دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی- بازاریابی، گروه مدیریت، واحد علی¬آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران
2 - استادیار گروه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
3 - استادیار گروه مدیریت، واحد علی¬آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران
4 - استادیار گروه مدیریت دانشگاه پیام نور ج.ا.ا.

تاريخ الإرسال : 02 الخميس , جمادى الأولى, 1442 تاريخ التأكيد : 25 الإثنين , ذو القعدة, 1442 تاريخ الإصدار : 03 الثلاثاء , ذو الحجة, 1442

الکلمات المفتاحية: زنجیره تامین سبز, رضایت مشتریان, مدلسازی ساختاری تفسیری, فرایند تحلیل شبکه,

ملخص المقالة :

هدف از پژوهش حاضر ارائه مدل زنجيره تامين سبز محصولات لبني با تاکید بر رضایت مشتریان می باشد. جامعه آماری پژوهش متشکل از اساتید دانشگاهی و خبرگان حوزه بازاریابی و صنایع غذایی و لبنی ایران است که با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. نمونه گیری تا مرحله اشباع نظری ادامه پیدا کرد. همچنین برای تعیین پایایی ابزاره اندازه گیری مقدار ضریب ICC مورد تایید قرار گرفت. در نهایت تعداد ده پرسشنامه و مصاحبه از خبرگان ملاک عمل قرار گرفته است. برای ارائه مدل از رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری و جهت اولویت بندی معیارها از فرایند تحلیل شبکه ای استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد عامل رضایت مشتری در ارتباط با موضوع پژوهش و ارائه الگوی زنجيره تامين سبز محصولات لبني از اثرپذیری بیشتری برخوردار می باشد و در مقابل عامل های نوآوری سبز، کارآفرینی سبز، عملکرد سبز، اقدامات سبز داخلی و مشارکت سبز بیرونی دارای بیشترین تاثیرگذاری و کمترین تاثیرپذیری می باشند. همچنین نتایج تحلیل میک مک نشان داد هفت عامل مرتبط با ارائه الگوی زنجیره تامین سبز محصولات لبنی از بعد قدرت نفوذپذیری و وابستگی به سه دسته عوامل نفوذی، وابسته و خودمختار تقسیم می شوند. در نهایت اولویت بندی معیارها نشان داد رضایت مشتری بالاترین وزن را در میان معیارهای زنجیره تامین سبز محصولات لبنی دارا می باشد.

المصادر:

1. انصاری، منوچهر و اشرفی، سیدا و جبلی، هدی، 1395، بررسی تأثیر سرمایه انسانی بر نوآوری سبز. مدیریت صنعتی، دوره هشتم، شماره 2، ص ص 141-162.
2. برادران، وحید و محمدی پیرلر، ابراهبم و آقایی عطا، حسین و خیری¬نژاد، مجتبی، 1395، تأثیر ابعاد مدیریت زنجیره تأمین سبز بر عملکرد سازمان با رویکرد مدلسازی معادلات ساختاری. سیزدهمین کنفرانس بین¬المللی مهندسی صنایع، بابلسر.
3. پیله¬وری، نازنین و تاری¬یان، اعظم، 1395، بررسی رابطه ابعاد مختلف نوآوری¬های سبز در بهبود عملکرد سازمان در صنعت ساخت و ساز. کنفرانس بین¬المللی نخبگان مدیریت، تهران.
4. رضایی، بیژن و نادری، نادر و رستمی، سحر، 1397، ضرورت توسعه کارآفرینی سبز در بخش کشاورزی. کارآفرینی در کشاورزی، جلد پنجم، شماره 1، ص¬ص 1-16. 5. رضائیان، علی و نظافتی، نوید و باقری، روح¬اله (1397). شکل¬گیری شبکه دانش در شرکت¬های دانش¬بنیان. کاوش‌های مدیریت بازرگانی، دوره دهم، شماره 20، صص 213-187.
6. شاکری، رویا و ابراهیمی، شیلان و جمشیدی، رامیار، 1396، بررسی رابطه مدیریت زنجیره تأمین سبز و عملکرد شرکت¬ها در شهرک صنعتی شماره 3 شهر سنندج. دومین همایش بین¬المللی و چهارمین همایش ملی پژوهش¬های مدیریت و علوم انسانی، تهران.
7. شریف¬زاده، محمدشریف و عبدالله زاده، غلامحسین و رهبری، محمد، 1397، شناسایی و اولویت بندي
زمینه¬هاي توسعه کسب و کارهاي سبز در استان گلستان. توسعه کارآفرینی، دوره دوازدهم، شماره 2، ص¬ص 201-219.
8. شهبازی، کیومرث و حسن‌زاده، اکبر‌ و جعفر‌زاده، بهروز (1393). بررسی تأثیر کارآفرینی و نوآوری بر رشد اقتصادی: رهیافت داده¬های تابلویی. نوآوری و ارزش¬آفرینی، دوره 2، شماره 5، ص¬ص 43-54.
9. غلامی، سودابه و ناظری، علی، 1397، مدیریت زنجیره تأمین سبز و عملکرد سازمان؛ نقش تعدیلگر گواهی¬نامه ایزو. مدیریت استاندارد و کیفیت، سال هشتم، شماره 1، ص¬ص 6-25.
10. فرح¬بخش، سمیرا، 1396، بررسی تأثیر عرضه-کننده سبز و نوآوری سبز بر مزیت رقابتی و عملکرد محیطی. پایان¬نامه کارشناسی¬ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، دانشکده علوم انسانی.
11. فزونی اردکانی، زهرا و فرهادیان، همایون و پزشکی¬راد، غلامرضا و رعنایی کردشولی، حبیب¬اله و طباطبائیان، حبیب¬اله، 1396، ترسیم ماتریس نهاد – پایداری نظام نوآوری صنعت لبنیات ایران. جلد 31، شماره 3، ص¬ص 216-227.
12. کریمی سارمه، زینب و اسماعیل پور، رضا، 1398، نقش مسئولیت اجتماعی شرکت و کارآفرینی سبز در توسعه پایدار. دومین کنفرانس ملی اندیشه¬های نوین در مدیریت کسب و کار.
13. محمدی، اسفندیار و شرفی، وحید و ویسی، سعید (1396). تاثیر نوآوری استراتژیک بر تمایل به خرید مشتری: نقش تعدیل¬گری قابلیت¬های نوآوری. نوآوری و ارزش آفرینی، دوره 6، شماره 12، ص¬ص 81-97. 14. معزز، هاشم و عزیزی، جواد (1395). توسعۀ مدل مدیریت زنجیرۀ تأمین سبز یانگ در شرکت سینره. مدیریت صنعتی، دوره 8، شماره 2، ص¬ص 309-332.
15. میرکاظمی، سیده عذرا و مودی، داود و وحدانی، محسن، 1396، نقش مزیت رقابتی در رضایتمندی مشتریان استخرهای شنا. پژوهش¬های کاربردی در مدیریت ورزشی. سال شم، شماره 1، ص¬ص 91-98.
16. نارکی، مسعود، 1397، ارزیابی شرکت¬های لبنی براساس شاخص¬های مؤثر بر عملکرد مدیریت زنجیره سبز با رویکرد فازی تحلیل سلسله مراتبی و تاپسیس (مطالعه موردی: شرکت¬های لبنی کاله، پاک و شرکت لینانیک). پایان¬نامه کارشناسی¬ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد گچساران، دانشکده فنی و مهندسی.
17. Ahi, P., & Searcy, C. (2013). A comparative literature analysis of definitions for green and sustainable supply chain management. Journal of cleaner production, 52, 329-341.
18. Ar, I. M. (2012). The impact of green product innovation on firm performance and competitive capability: the moderating role of managerial environmental concern. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 62, 854-864.
19. Arabatzis, G., Galatsidas, S., Intze, C., Chalikias, M. S., Tsiantikoudis, S., & Mamalis, S. (2015, September). Green Entrepreneurship and Green Products: Consumers' Views and Attitudes in Regional Unit of Evros. In HAICTA (pp. 291-297).
20. Attri, r., Dev, n., & Sharma, v. (2013). Interpretive Structural Modelling (ISM) approach: An Overview. Research Journal of Management Sciences, 2(2), 6.
21. Azevedo, S. G., Carvalho, H., & Machado, V. C. (2011). The influence of green practices on supply chain performance: A case study approach. Transportation research part E: logistics and transportation review, 47(6), 850-871.
22. Calik, E., & Bardudeen, F. (2016). A measurement scale to evaluate sustainable innovation performance in manufacturing organizations. Procedia Cirp, 40, 449-454.
23. Chavez, R., Yu, W., Feng, M., & Wiengarten, F. (2016). The effect of customer‐centric green supply chain management on operational performance and customer satisfaction. Business Strategy and the Environment, 25(3), 205-220.
24. Cheng, T. C. E., Lai, K. H., Lun, Y. V., & Wong, C. W. (2013). Green shipping management. Transportation Research Part E, (55), 1-2.
25. De Mendonca, T. R., & Zhou, Y. (2019). Environmental performance, customer satisfaction, and profitability: A study among large US companies. Sustainability, 11(19), 5418.
26. de Sousa Jabbour, A. B. L., Jabbour, C. J. C., Latan, H., Teixeira, A. A., & de Oliveira, J. H. C. (2014). Quality management, environmental management maturity, green supply chain practices and green performance of Brazilian companies with ISO 14001 certification: Direct and indirect effects. Transportation Research Part E: Logistics and Transportation Review, 67, 39-51.
27. Diabat, A., & Govindan, K. (2011). An analysis of the drivers affecting the implementation of green supply chain management. Resources, Conservation and Recycling, 55(6), 659-667.
28. Dubey, R., Gunasekaran, A., & Ali, S. S. (2015). Exploring the relationship between leadership, operational practices, institutional pressures and environmental performance: A framework for green supply chain. International Journal of Production Economics, 160, 120-132.
29. Ebrahimi, P., & Mirbargkar, S. M. (2017). Green entrepreneurship and green innovation for SME development in market turbulence. Eurasian Business Review, 7(2), 203-228.
30. El-Kassar, A. N., & Singh, S. K. (2019). Green innovation and organizational performance: the influence of big data and the moderating role of management commitment and HR practices. Technological Forecasting and Social Change, 144, 483-498.
31. Ge, B., Jiang, D., Gao, Y., & Tsai, S. B. (2016). The influence of legitimacy on a proactive green orientation and green performance: A study based on transitional economy scenarios in china. Sustainability, 8(12), 1344.
32. Gold, S., Trautrims, A., & Trodd, Z. (2015). Modern slavery challenges to supply chain management. Supply Chain Management: An International Journal.
33. Govindan, K., Sarkis, J., Jabbour, C. J. C., Zhu, Q., & Geng, Y. (2014). Eco-efficiency based green supply chain management: Current status and opportunities. European Journal of Operational Research, 2(233), 293-298.
34. Green, K. W., Zelbst, P. J., Meacham, J., & Bhadauria, V. S. (2012). Green supply chain management practices: impact on performance. Supply Chain Management: An International Journal.
35. Gunasekaran, A., & Ngai, E. W. (2012). The future of operations management: an outlook and analysis. International Journal of Production Economics, 135(2), 687-701.
36. Gürlek, M., & Tuna, M. (2018). Reinforcing competitive advantage through green organizational culture and green innovation. The service industries journal, 38(7-8), 467-491.
37. Hardika, A. L., Roespinoedji, R., Rashid, A. Z. A., & Saudi, M. H. M. (2019). The Effect of Green Organizational Culture and Green Innovation in influencing Competitive Advantage and Environmental Performance.
38. Kauppi, K. (2013). Extending the use of institutional theory in operations and supply chain management research. International Journal of Operations & Production Management.
39. Ketata, I., Sofka, W., & Grimpe, C. (2015). The role of internal capabilities and firms' environment for sustainable innovation: evidence for G ermany. R&d Management, 45(1), 60-75.
40. Khan, S. A. R. (2020). Empirical Studies on Green Supply Chain Management. In The Critical Success Factors of Green Supply Chain Management in Emerging Economies (pp. 35-64). Springer, Cham.
41. Kiron, D., Kruschwitz, N., Haanaes, K., & von Streng Velken, I. (2012). Sustainability nears a tipping point. MIT Sloan Management Review, 53(2), 69-74.
42. Klerkx, L., & Nettle, R. (2013). Achievements and challenges of innovation co-production support initiatives in the Australian and Dutch dairy sectors: a comparative study. Food Policy, 40, 74-89.
43. Kumar, V., Batista, L., & Maull, R. (2011). The impact of operations performance on customer loyalty. Service Science, 3(2), 158-171.
44. Lai, J. Y., & Yang, C. C. (2009). Effects of employees' perceived dependability on success of enterprise applications in e-business. Industrial Marketing Management, 38(3), 263-274.
45. Lampikoski, T. (2012). Green, Innovative, and Profitable: A Case Study of Managerial Capabilities at Interface Inc. Technology Innovation Management Review, 2(11).
46. Lintukangas, K., Hallikas, J., & Kähkönen, A. K. (2015). The role of green supply management in the development of sustainable supply chain. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 22(6), 321-333.
47. Makower, J. (2013). State of Green Business 2013. Oakland: Greenbizz Group.
48. Malone, D. W. (2014). An introduction to the application of interpretive structural modeling. Proceedings of the IEEE, 63(3), 397-404.
49. Otto, A. S., Szymanski, D. M., & Varadarajan, R. (2019). Customer satisfaction and firm performance: insights from over a quarter century of empirical research. Journal of the Academy of Marketing Science, 1-22.
50. Ouakouak, M. L., Ouedraogo, N., & Mbengue, A. (2014). The mediating role of organizational capabilities in the relationship between middle managers’ involvement and firm performance: A European study. European Management Journal, 32(2), 305-318.
51. Roehrich, J. K., Hoejmose, S. U., & Overland, V. (2017). Driving green supply chain management performance through supplier selection and value internalisation. International Journal of Operations & Production Management.
52. Rosenzweig, E. D., Roth, A. V., & Dean Jr, J. W. (2003). The influence of an integration strategy on competitive capabilities and business performance: an exploratory study of consumer products manufacturers. Journal of operations management, 21(4), 437-456.
53. Saaty, T.L., Takizawa, M. (1986). Dependence and Independence: from Linear Hierarchies to Nonlinear Network. European Journal of Operational Research, 26, 229-237.
54. Schiederig, T., Tietze, F., & Herstatt, C. (2012). Green innovation in technology and innovation management–an exploratory literature review. R&d Management, 42(2), 180-192.
55. Scott, W.R. (2008). Institutions and Organizations: Ideas and Interests, 3rd ed.. Sage Publications, Los Angeles, CA.
56. Sharma, S., & Gandhi, M. A. (2016). Exploring correlations in components of green supply chain practices and green supply chain performance. Competitiveness Review. 57. Sheu, J. B., & Talley, W. K. (2011). Green supply chain management: trends, challenges, and solutions.
58. Shin, Y., & Thai, V. V. (2015). The impact of corporate social responsibility on customer satisfaction, relationship maintenance and loyalty in the shipping industry. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 22(6), 381-392.
59. Silajdžić, I., Kurtagić, S. M., & Vučijak, B. (2015). Green entrepreneurship in transition economies: a case study of Bosnia and Herzegovina. Journal of Cleaner Production, 88, 376-384.
60. Singh, M. D., & Kant, R. (2011). Knowledge management barriers: An interpretive structural modeling approach. International Journal of Management Science and Engineering Management, 3(2), 10.
61. Swink, M., Narasimhan, R., & Kim, S. W. (2005). Manufacturing practices and strategy integration: effects on cost efficiency, flexibility, and market‐based performance. Decision Sciences, 36(3), 427-457.
62. Trivyza, N. L., Rentizelas, A., & Theotokatos, G. (2017, February). Sustainability assessment of ship energy systems at the design phase: Integrating environmental and economic aspects. In 4th International EurOMA Sustainable Operations and Supply Chains Forum (pp. 1-10).
63. Vachon, S., & Klassen, R. D. (2006). Extending green practices across the supply chain: the impact of upstream and downstream integration. International Journal of Operations & Production Management, 26(7), 795-821.
64. Vanalle, R. M., Ganga, G. M. D., Godinho Filho, M., & Lucato, W. C. (2017). Green supply chain management: An investigation of pressures, practices, and performance within the Brazilian automotive supply chain. Journal of cleaner production, 151, 250-259.
65. Varadarajan, R. (2017). Innovating for sustainability: a framework for sustainable innovations and a model of sustainable innovations orientation. Journal of the Academy of Marketing Science, 45(1), 14-36.
66. Vijayvargy, L., Thakkar, J., & Agarwal, G. (2017). Green supply chain management practices and performance. Journal of Manufacturing Technology Management.
67. Warfield, J.N. (1974). Developing interconnected matrices in structural modeling. IEEETransactions on Systems, Man and Cybernetics, 4(1), 51-81.
68. West, D. C., Ford, J., & Ibrahim, E. (2015). Strategic marketing: creating competitive advantage. Oxford University Press, USA.
69. Yang, C. S., Lu, C. S., Haider, J. J., & Marlow, P. B. (2013). The effect of green supply chain management on green performance and firm competitiveness in the context of container shipping in Taiwan. Transportation Research Part E: Logistics and Transportation Review, 55, 55-73.
70. Yusuf, Y. Y., Gunasekaran, A., Musa, A., El-Berishy, N. M., Abubakar, T., & Ambursa, H. M. (2013). The UK oil and gas supply chains: An empirical analysis of adoption of sustainable measures and performance outcomes. International Journal of Production Economics, 146(2), 501-514.
71. Zailani, S., Jeyaraman, K., Vengadasan, G., & Premkumar, R. (2012). Sustainable supply chain management (SSCM) in Malaysia: A survey. International journal of production economics, 140(1), 330-340.
72. Zhu, Q., Sarkis, J., & Lai, K. H. (2013). Institutional-based antecedents and performance outcomes of internal and external green supply chain management practices. Journal of Purchasing and Supply Management, 19(2), 106-117.

نص كامل:

ارائه مدل زنجیره تأمین سبز محصولات لبنی با تأکید بر رضایت مشتریان: ترکیب رویکردهای مدلسازی ساختاری تفسیری و فرآیند تحلیل شبکه

*علی یوسفی **مهدی همایونفر ***عبدالعزیز پقه ****امیر اخوانفر

* دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی- بازاریابی، گروه مدیریت، واحد علیآباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علیآباد کتول، ایران.

** استادیار گروه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

*** استادیار گروه مدیریت، واحد علیآباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران.

**** استادیار گروه مدیریت دانشگاه پیام نور ج.ا.ا.

تاریخ دریافت: 27/09/1399 تاریخ پذیرش: 14/04/1400

چکيده

هدف از پژوهش حاضر ارائه مدل زنجيره تامين سبز محصولات لبني با تاکید بر رضایت مشتریان میباشد. جامعه آماری پژوهش متشکل از اساتید دانشگاهی و خبرگان حوزه بازاریابی و صنایع غذایی و لبنی ایران است که با روش نمونهگیری هدفمند انتخاب شدهاند. نمونهگیری تا مرحله اشباع نظری ادامه پیدا کرد. همچنین برای تعیین پایایی ابزاره اندازهگیری مقدار ضریب ICC مورد تایید قرار گرفت. در نهایت تعداد ده پرسشنامه و مصاحبه از خبرگان ملاک عمل قرار گرفته است. برای ارائه مدل از رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری و جهت اولویتبندی معیارها از فرایند تحلیل شبکهای استفاده شده است. یافتههای پژوهش نشان داد عامل رضایت مشتری در ارتباط با موضوع پژوهش و ارائه الگوی زنجيره تامين سبز محصولات لبني از اثرپذیری بیشتری برخوردار میباشد و در مقابل عاملهای نوآوری سبز، کارآفرینی سبز، عملکرد سبز، اقدامات سبز داخلی و مشارکت سبز بیرونی دارای بیشترین تاثیرگذاری و کمترین تاثیرپذیری میباشند. همچنین نتایج تحلیل میک مک نشان داد هفت عامل مرتبط با ارائه الگوی زنجیره تامین سبز محصولات لبنی از بعد قدرت نفوذپذیری و وابستگی به سه دسته عوامل نفوذی، وابسته و خودمختار تقسیم
میشوند. در نهایت اولویتبندی معیارها نشان داد رضایت مشتری بالاترین وزن را در میان معیارهای زنجیره تامین سبز محصولات لبنی دارا میباشد.

واژه‌های کلیدی: زنجیره تامین سبز، رضایت مشتریان، مدلسازی ساختاری تفسیری، فرایند تحلیل شبکه.

نوع مقاله: پژوهشی

1-مقدمه

رقابتپذيري يكي از مهمترين دغدغههاي تجارت و فعاليت در محيط پويا و رقابتي امروز است. سازمان بايد به
قابليتهاي داخلي و موقعيت رقابتي در بازار نه به صورت جـدا از هم بلـكه به طور متقابل به عنوان منابع دستيابي به

مزيت رقابتي و تدوين استراتژي بازاريابي فكر كند (وست و همکاران¹، 2015).

نویسندة عهده‌‌دار مکاتبات: مهدی همایونفر homayounfar@iaurasht.ac.ir

مفهوم مزيت رقابتي، ارتباط مستقيم با ارزشهاي موردنظر مشتري دارد، به نحوي كه در يك طيف مقايسه‌اي هر قدر ارزشهاي عرضه شده يك سازمان به ارزشهاي موردنظر مشتري نزديكتر يا با آن منطبقتر باشد، سازمان میتواند رضایت مشتریان بیشتری را کسب نماید. اكنون رضايت مشتري يكي از مهمترين عوامل تعيين میزان موفقيت سازمانها در امر تجارت و سودآوري به شمار ميآيد. هيچ كسب و كاري بدون مشتري قادر به ادامه بقاء نيست. بنابراين بسيار حياتي است که هر موسسه تجاري، چارچوبي براي درك، تجزيه و تحليل و ارزيابي وضعيت رضايت مشتريانش در اختيار داشته باشد (میرکاظمی و همکاران، 1396).

از طرفی، بررسیهای اخیر نشان داده که تقریباً هفتاد درصد مدیران مشاغل اظهار داشتند که پایداری از جایگاه ویژهای در برنامههای مدیریتیشان برخوردار است، اما موفقیت این روند بستگی به همکاریهای ایجاد شده بین بنگاههای زنجیره تأمین دارد (کیرون و همکاران²، 2012). در این زمینه، مفهوم مدیریت زنجیره تأمین سبز³ از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا در حرکت به سوی بهرهوری زیست محیطی (گویندان و همکاران⁴، 2014) و پایداری (یوسف و همکاران⁵، 2013؛ ژو و همکاران⁶، 2013) و همچنین آینده مدیریت عملیات (گاناسکاران و نگای⁷، 2012؛ دیابات و گویندان⁸، 2011) نقش دارد.

به طورکلی مدیریت زنجیره تأمین به عنوان یکی از ابعاد مسئولیت گسترده تولیدکننده (EPR) بوده (شو و تالی⁹، 2011) و میتوان آن را به عنوان هماهنگی زنجیره تأمین تعریف کرد به طوری که نگرانیهای زیست محیطی را در نظر گرفته و فعالیتهای بین سازمانی را هماهنگ
میکند (گرین و همکاران¹⁰، 2012).

مدیریت زنجیره تأمین جمعآوری، تولید و توزیع مواد را بر عهده دارد تا نیازهای ذینفعان را برای بهبود سودآوری، رقابتپذیری و تابآوری سازمان در کوتاه مدت و بلندمدت از طریق بهبود عملکرد سبز مدیریت کند (آهی و سراسی¹¹، 2013).

در يك طبقهبندي مرسوم، اقدامات مديريت زنجيرة تأمين سبز به اقدامات سبز داخلی¹²، مشارکت سبز بیرونی¹³، عملکرد سبز¹⁴، کارآفرینی سبز¹⁵، نوآوری سبز¹⁶ دستهبندي ميشود. اقدامات سبز داخلي را ميتوان آن چه يك شركت به طور روزانه در فعاليتهاي داخلي خود انجام ميدهد، تعريف كرد. اين اقدامات، تصميمات شركتها را در راستاي انجـام اقـدامات دوسـتدار محـيط زيسـت نشـان
ميدهد (آزيوِدو و همکاران¹⁷، 2011). در حالي كه مشاركت سبز بيروني، چالش و تعامـل مستقيم با عرضهكنندگان بالادستي، شركاي شرکت و مشتريان پاييندستي در زنجيـرة تـأمين در رابطه با الحاق به برنامههاي زيست محيطي براي مديريت و راه حلهاي زيست محيطي تعريف ميشود (واكهون و كلاسن¹⁸، 2006).

همچنین با گسترش محیط رقابتی در حوزههاي مختلف خدماتي، مديران بايد توجه ويژهاي به توسعة استراتژي‌هاي مؤثر بر بازار داشته باشند (فرح بخش، 1396). در اين خصوص ايجاد خلاقيت و نوآوري سبز در ارائه خدمات
ميتواند زمينة موفقيت سازمانهاي خدماتي را در زمینه مدیریت زنجیره تأمین سبز فراهم كند (لاپکسکی¹⁹، 2012). طبق گفته اندرسون، تحقیقات و مطالعات در زمینه نوآوری سبز در مراحل اولیه خود به سر میبرد و هنوز زمینههای زیادی برای توجه و بررسی وجود دارد (اسچدریگ و همکاران²⁰، 2012).

کارآفرینی به عنوان فرایند شناسایی، ارزیابی و بهرهبرداری از فرصتها در قالب راهاندازی و مدیریت کسب و کارهای جدید با هدف ارائه کالا یا خدمت جدید، نقش بسزایی در کسب مزیت رقابتی برای بنگاهها ایفا میکند (شهبازی و همکاران، 1393).

از طرفی مشکلات محیط زیستی، جهانیشدن، تحول فناوري و همچنین بحـرانهـاي مـالی اخیـر در بیشتر کشورها، به شکلگیري محیطهاي جدید براي کسب وکارها منجر شـده است. در ایـن بین، زمینه شکلگیري کارآفرینی سبز عمدتاً توجه به مسائل محیط زیستی فزآینـده اسـت، زیـرا کسب و کارها به عنوان یکی از عوامل اصلی بروز یا تشدیدکننده بیشتر مشـکلات محـیط زیسـتی شناخته مـیشـوند. بنابراین توجـه بـه کـارآفرینی سـبز بـه عنـوان راه حل تعـدیل پیامـدهاي منفـی توسـعه کسـب وکـار و افزیش رقابتپذیری سازمانها رو بـه افـزایش اسـت (شریف زاده و همکاران، 1398).

ادبیات حوزه زنجيرة تأمين سبز نشان میدهد که به طور کلی، پذیرش شیوههای مدیریت زنجيرة تأمين سبز نه تنها بر عملکرد سبز شرکت تأثیر میگذارد (ژو و همکاران²¹، 2013b) بلکه عملکرد زنجیره تأمین را نیز تحت تأثیر قرار میدهد (آزيوِدو و همکاران، 2011) و موجب رقابتپذیری شرکت میشود. اما، این نتایج با توجه به متغیرهای مختلف همچون مشارکت سبز بیرونی، ممکن است قطعی به نظر نرسد؛ زیرا هم، نتایج همسو (ژو و همکاران، 2007a؛ گرین و همکاران، 2012) و هم نتایج متناقض (زالیانی و همکاران²²، 2012) یافت میشود. بنابراین ادبیات فاقد بررسی کافی درباره رابطه بین اقدامات مدیریت زنجيرة تأمين سبز و رقابتپذیری بنگاه‌ها بوده و نیاز به بررسیهای بیشتر در این زمینه است (دساوسا جابور و همکاران²³، 2014).

آمارها نشان میدهد به دلیل رقابت شدید بین واحدهای تولیدی لبنی، بیش از 400 واحد در حاشیه زیان قرار دارند. شرکتهای تولیدکننده فراوردههای محصولات لبنی با مشکلاتی از قبیل رقابت فزاینده در صنعت، هزینه متغیر خرید مواد اولیه، عدم اطمینان از کیفیت مورد نظر، مشکلات در تأخیر مواد خریداری شده، تنوع سلیقهها و تقاضاهای مشتریان، ناهماهنگیهای داخلی و غیره رو به رو هستند که میتواند بر سهم بازار، سودآوری و اعتبار شرکت تأثیر منفی بگذارد. زنجیره تأمین سبز میتواند کارایی و
همافزایی میان شرکای تجاری و شرکت را ارتقاء دهد و به بهبود مسائل زیست محیطی و به حداقل رساندن ضایعات و صرفه جویی در هزینهها کمک نماید (نارکی، 1397).

درست است که استقرار مدیریت زنجیره تأمین سبز میتواند برای سازمانها مفید باشد، اما بایستی قبل از استقرار آن، شاخصهای مؤثر بر عملکرد مدیریت زنجیره تامین سبز شناسایی و اولویتبندی شوند و سازمان بر اساس
شاخصهای شناسایی شده مورد ارزیابی قرار بگیرد تا بتوان برنامهریزی لازم را برای ازبین بردن نقاط ضعف انجام داد.

با بررسی کتب و مقالات مربوط به موضوع حاضر در کشور، مشخص شد که تاکنون با استفاده از متدولوژی ISM عوامل موثر بر مدیریت زنجیره تامین سبز اولویتبندی نشده و پژوهشی توسط پژوهشگران دیگر انجام نگرفته است. به همین دلیل یک مدل مفهومی جامع در این زمینه وجود ندارد. بدین منظور پژوهش حاضر به ارائه مدل زنجيره تامين سبز محصولات لبني با تاکید بر رضایت مشتریان با استفاده از رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری میپردازد.

2- مبانی نظری و پیشینه

مدیران در دو دهه گذشته شاهد تغییرات عظیمی در حوزه جهانیشدن بازارها بودهاند. افزایش تعداد رقبا در رده جهانی سازمانها را مجبور کرده تا فرایندهای خود را به سرعت بهبود بخشند تا از عرصه رقابت خارج نشوند (برادران و همکاران، 1395). در این بین پژوهشگران پیشنهاد میکنند که شرکتها باید روی توسعه صلاحیتها و شایستگیهای اصلی خود که منجر به ایجاد رضایت مشتری میشود، تمرکز کنند. مشتری کسی است که کالای ما را میخرد و خدمات دریافت میکند، یعنی به گیرندگان کالا و خدمات تولید شده سازمانها اطلاق میگردد. اما امروزه مشتری فراتر از این معناست. مشتری کسی است که از خدمات و تولیدات سازمانها منتفع میشود و مشتری "رئیس است، تنها رئیسی که باید او را راضی نگهدارید" (محمدی و همکاران، 1396).

در حالی که مطالعات مختلفی ارتباط مثبت بین عملکرد و رضایت مشتری را نشان میدهد (اوتو و همکاران²⁴، 2019؛ دمندوکا و ژو²⁵، 2019؛ لای و یانگ، 2009)، اما همچنان مطالعات دیگری نیز وجود دارد که نتایج متناقض را ارائه میکند (روزنویسویگ و همکاران²⁶، 2003؛ سوینك و همكاران²⁷، 2007؛ كومار و همكاران²⁸، 2011). علاوه بر این، کمبود تحقیق درباره بررسی تأثیر همزمان مدیریت زنجيرة تأمين سبز بر رقابتپذیری شرکت و رضایت مشتری محور بسیار مشهود است (لینتوکانگاس و همکاران²⁹، 2015؛ شین و تاهی³⁰، 2015؛ چاوز و همکاران³¹، 2016).

به طور کلی میتوان به کارگیری رویکرد مدیریت زنجیره تأمین سبز توسط سازمانها را با استفاده از نظریه نهادی³² توضیح داد. تأثیر نظریه نهادی در مدیریت سازمان و مدیریت زنجیره تأمین افزایش یافته است (کائوپی³³، 2013). این موضوع مشخص شده که در کشورهای در حال توسعه، تولیدکنندگان پیشرو به طور کلی نسبت به مقررات و سیاستهای زیست محیطی حساستر هستند (دوبی و همکاران³⁴، 2015). مطابق گفته اسکات³⁵ (2008)، تولیدکنندگان پیشرو تحت تأثیر تئوری نهادی و فشارهای ذینفعان خارجی همچون مشتریان، به دنبال اقدامات و استراتژیهای زیست محیطی رفتهاند.

مفهوم مدیریت زنجیره تأمین سبز را میتوان به طور گسترده در اقدامات داخلی و بیرونی طبقهبندی کرد (غلامی و ناظری، 1397). هر دو اقدام داخلی و بیرونی مدیریت زنجیره تأمین سبز میتواند توسط فعالیتهای سازمان هدایت شود (یانگ و همکاران³⁶، 2013). اقدامات داخلی و خارجی در زنجیره تأمین سبز شامل طراحی، انتخاب و تأمین مواد اولیه، تولید و ساخت، توزیع و انتقال، تحویل به مشتری، بازیافت و مصرف مجدد است که باید سازگار با محیط زیست باشند (ژو و همکاران³⁷، 2013).

به طور کلی اقدامات سبز داخلی را میتوان کاهش هزینه ناشی از کاهش مصرف منابع انرژی و مواد خام ورودی و در نظر گرفتن اهداف زیست محیطی در مأموریت سازمان دانست (گلد و همکاران³⁸، 2015). شارما و گاندی³⁹ (2016) نیز استفاده از یک سیستم اطلاعاتی خوب و دقیق را به منظور کاراتر نمودن برنامهها و کاهش آلودگیهای زیست محیطی مؤثر میدانند.

اقدامات بیرونی مدیریت زنجیره تأمین سبز به طور معمول نیاز به همکاری و مشارکت با ذینفعان یا شرکای بیرونی مانند تأمینکنندگان و مشتریان دارد. موضوعات مرتبط با مشارکت بیرونی در مطالعات مختلفی مورد بحث قرار گرفته است (روهریش و همکاران⁴⁰، 2017؛ ونال و همکاران⁴¹، 2017) که تأثیر مشارکت بیرونی بر عملکرد شرکتها را مورد بررسی قرار دادهاند. مشارکت سبز بیرونی شامل درک متقابل ریسک و مسئولیتهای محیط زیستی است. انجام تصمیمگیری مشترک برای حل مشکلات زیست محیطی، به اشتراکگذاری منابع، مهارتها و دانش و دستیابی به اهداف مشترک محیط زیست به صورت دسته جمعی در بین تأمینکنندگان، شرکاء و مشتریان در زنجیره تأمین میتواند بر اثربخشی زنجیره تأمین سبز بیفزاید (روهریش و همکاران، 2017؛ ویجایوارگی و همکاران⁴²، 2017).

از دیگر مولفههای زنجیره تأمین سبز، عملکرد سبز است که در این باره یانگ و همکاران (2013) نشان دادند که اقدامات سبز داخلی و اقدامات سبز خارجی بر عملکرد سبز تأثیر مثبت دارند. عملکرد سبز معیاری از برهم کنش میان کسب و کار و محیط است. شاخص ارزیابی عملکرد سبز یک واحد تولیدی به صورت اقدامات داخلی مدیریت زنجیره تأمین سبز شامل کاهش آلودگی هوا، آب و محیط، کاهش استفاده از انرژی و اقدامات خارجی شامل درک ریسک و مسئولیتهای محیطی، انجام تصمیمگیری مشترک برای حل مسائل زیست محیطی و ... است. همچنین چنگ و همکاران⁴³ (2013) و تریوزا و همکاران⁴⁴ (2017) و خان⁴⁵ (2020) بیان میکنند که بین عملکرد سبز و رقابتپذیری شرکت ارتباط معناداری وجود دارد و شرکتها به منظور بهبود شهرت خود و پاسخ به تقاضای جامعه برای اتخاذ شیوههای سبز، عملکرد سبز را در پی میگیرند.

همچنین در سالهای اخیر، تأکید بر نوآوری برای پایداری محیط زیست از اهمیت ویژهای در بین تصمیمگیرندگان سازمانی برخوردار بوده است (واراداراجان⁴⁶، 2017). نوآوری سبز مفهومی است که به هر گونه اقدام نوآورانه در ارتقای کارایی زیست محیطی سازمان اطلاق میشود. مانند نوآوری در فرایندهای تولید که موجب صرفهجویی در مصرف انرژی و منابع طبیعی، بهبود فرایند بازیافت و یا کاهش آلودگی محیطی میشوند (آر⁴⁷، 2012). محققان بسیاری مفهوم نوآوری سبز را بر نتایج سازمانی بررسی کردهاند. برای مثال نشان دادند که بین نوآوری سبز و رشد عملکرد شرکت با در نظر گرفتن نقش میانجی کارآفرینی سبز ارتباط معناداری وجود دارد (اواکوکاک و همکاران⁴⁸، 2013).

هاردیکا و همکاران⁴⁹ (2019) نیز در پژوهش خود نشان دادند که مزیت رقابتی به طور قابل توجهی تحت تأثیر نوآوری محصول سبز و نوآوری فرایند سبز قرار دارد. نتایج همچنین تأیید میکند که مزیت رقابتی تأثیر مثبت و معناداری بر عملکرد محیطی در کارخانههای تولید مالزی دارد. نتایج مطالعات گورلک و تونا⁵⁰ (2018) نیز با بررسی متغیرهای فرهنگ سازمانی سبز، نوآوری سبز و مزیت رقابتی نشان دادند که نوآوری سبز به عنوان واسطهای کامل در مورد تأثیر فرهنگ سازمانی سبز بر مزیت رقابتی عمل میکند.

الکاسار و سینگ⁵¹ (2019) نیز بیان میکنند که شرکتها در مواجهه با فشارهای داخلی و خارجی برای تطبیق و اجرای فعالیتهای تجاری همسو با حفظ محیط زیست، روشهایی را در پیش گرفتهاند که مزیت رقابتی، سود اقتصادی و عملکرد محیطی آنها را افزایش دهد که در این بین نوآوری سبز، فناوریهای سبز و اجرای مدیریت زنجیره تأمین سبز نمونههایی از اینگونه اقدامات است. نوآوری سبز و ترکیب نوآوری محصولات سبز و نوآوری فرایند سبز شامل کاهش مصرف انرژی و کاهش انتشار آلودگی، بازیافت زباله، استفاده پایدار از منابع و ... میتواند در این زمینه مفید باشد. آنها با طراحی یک مدل به بررسی روابط بین نوآوری سبز و محرکهای آن و همچنین عواملی کمک میکند که بر غلبه بر چالشهای فن آوری کمک کرده و بر عملکرد و مزیت رقابتی شرکت تأثیر بگذارند، نشان دادند که نوآوری سبز میتواند برای شرکت مزیت رقابتی به همراه داشته باشد.

انصاری و همکاران (1395) بیان میکنند که نوآوري سبز توسط سرماية انساني سبز كه از پيامدهاي زيسـت محيطـي حاصـل از فعاليتهاي سازمانشان آگاه هستند، شكل
ميگيرد. شـركتهـاي پيشـگام، بـه واسـطة تركيـب نوآوري با استراتژيهاي سبز، توانستهاند به مزيت رقابتي پايدار و متمايز و نيز بهبود جايگاه نـام تجاري خود دست يابند. پیلهوری و تارییان (1395) نیز با بررسی ابعاد مختلف نوآوریهای سبز نشان دادند که بین ابعاد مختلف نوآوری سبز و عملکرد سازمان رابطه معناداری وجود دارد و نوآوری سبز راهی برای دستیابی به مزیت رقابتی برای شرکت ها می باشد.

از طرفی میتوان بیان کرد که کارآفرینی سبز نتیجه نوآوری است. کارآفرینی حفظ محیط زیست و مزیت رقابتی را برای شرکت فراهم کرده و پایداری محیط زیست پایه و اساس در تصمیمگیریهای استراتژیک شرکت است (ماکور⁵²، 2013). تحقیقات بسیاری ارتباط بین کارآفرینی و مزیت رقابتی شرکت را بررسی کردهاند (ابراهیمی و میربرگ کار، 2017). سیلاجدزیک و همکاران⁵³ (2015) بیان میکند که کارآفرینان باید برای بهبود رقابتپذیری و پایداری محیط زیست نباید در انتظار اقدامات دولت باشند بلکه باید دست به اقدام جمعی زده و شبکههایی ایجاد کنند که آنها را از ارائه فرصتها به استخراج ایدهها هدایت نماید. ارباتزیس و همکاران⁵⁴ (2015) نیز با بررسی ارتباط بین کارآفرینی سبز و مزیت رقابتی شرکتها بیان میکنند که ارتباط مثبتی بین کارآفرینی سبز و مزیت رقابتی شرکت وجود دارد و محصولات سبز مزیت رقابتی را برای بنگاهها ارائه میدهد و محصولات ارگانیک در بین مصرفکنندگان محبوبتر است. جی و همکاران⁵⁵ (2016) نیز نشان دادند که کارآفرینیهای سبز به شرکتها این امکان را میدهد تا از مزیت عملکرد سبز نسبت به رقبا برخوردار شوند و بتوانند مزیت رقابتی کسب کنند. رضایی و همکاران (1397) نیز بیان میکنند کارآفرینی سبز شکلی نو از ایجاد کسب و کار است که با نیازهای شرکت برای سودآوری و توسعه با در نظر گرفتن ابعاد زیست محیطی تطابق دارد و از ارزشهای زیست محیطی به عنوان جزء اصلی هویت خود استقبال میکند و به آن به عنوان مزیت رقابتی شرکت خود در بازار می نگرند. کریمی و اسماعیلپور (1398) نیز بیان میکنند که
شرکتها میتوانند با حرکت در مسیر توسعه پایدار و توجه به نیازهای جامعه و حفظ منابع طبیعی، به مزیت رقابتی پایدار دست یابند. درگیرشدن در فعالیتهای مسئولیت اجتماعی و گرایش به کارآفرینی سبز به منظور ایجاد کسب و کارهای سبز مبتنی بر قواعد زیست محیطی، یکی از روشهای رسیدن به این تمایز و کسب مزیت رقابتی
میباشد. شرکتها میتوانند با رعایت مسائل اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی محصولاتی تولید نموده و به اهداف اجتماعی و زیست محیطی ناشی از آن دست یابند. همچنین پس از مدتی، این شرکتها به عنوان شرکتهای سبز شناخته شده و شهرت مییابند، در نتیجه در میان رقبا از اعتبار بیشتری برخوردار خواهند شد و مشتریان نیز برای محصولات این شرکتها در مقابل محصولات شرکتهای رقیب، ارجحیت و اولویت بیشتری قائل میشوند، همین امر نیز منافع اقتصادی بسیاری را برای این شرکتها به دنبال خواهد داشت.

به طور کلی مدلهای زنجيرة تأمين سبز موفقی در دنیا وجود دارند که شرکتها براي كمكردن هزينه، افزايش سودآوري، بهبود جايگاه برند و كسب مزيت رقابتي پايدار، از آنها استفاده میکنند. برای مثال ژو و ساركيس (2004)، در مدل مفهومي خود براي در نظر گرفتن عوامل سبز به مسائل كلان سازمان مانند مباحث سبز در مأموريت و چشمانداز سازمان توجه نكردند. تحقيقات تستا و ايرادو (2010)، در سطح فراملي صورت گرفت و به صورت مدل اقتصادي ارائه شد، آنان در تحقيقات خود تنها مسائل كلان را بررسي كردند و در مدل خود به مسائل عملياتي و نيازهاي مشتريان براي مسائل سبز توجه نكردند. چو و همكارانش (2011)، با وجود اينكه به دنبال طراحي نوعي مدل سيستمي بودند، تنها بر نوآوري در اين مدل تمركز داشتند و نيازهاي مشتري را در مدل خود لحاظ نكردند. مدلي كه سارديوگان (2012) ارائه داد، برخلاف تحقيقات قبلي به نيازهاي مشتريان توجه بيشتري داشت، اما كمتر بر مشاركت و تعامل با تأمينكنندگان متمركز بود. مدل ارائه شدة مسعوميك و همكارانش (2014) بر مباحث كلان مديريتي و اتحاد استراتژيك بين زنجيرههاي تأمين براي رسيدن به مزيت رقابتي تأكيد داشت و به مباحث خُردتر مانند طراحي زيست محيطي محصول و همچنين دانش و مهارتهاي زيست محيطي كاركنان توجهي نداشت. خاكسار و همكارانش (2016) تنها به تأمين سبز و نوآوري سبز توجه كردند و اقدامات سبز داخلي و قابليت سبز را در مدل مفهومي خود قرار ندادند. طاهري (1385) و ايماني و احمدي (1388) در تحقيقات خود تنها به صورت مروري به تأثير مديريت زنجيرة تأمين سبز بر مزيت رقابتي پرداختند. از اين ميان، يانگ و همكارانش (2013) با در نظر گرفتن مسائل كلان سازماني، مانند مأموريت و سياست سبز از يك سو و مسائل خردتر مانند مسائل طراحي زيست محيطي محصول و آموزش كاركنان در حيطة مباحث زيست محيطي، توانستند مدل جامع تري را در حوزة مديريت زنجيرة تأمين سبز ارائه كنند و عوامل درون و برون سازماني را به صورت كاملاً منسجم در نظر بگيرند. علاوه بر اين، در اين مدل به عوامل سبز خارجي با در نظر گرفتن
تأمينكنندگان، مشتريان و شركا در قالب مشاركت سبز بيروني توجه شده است (معزز و عزیزی، 1395). آنچه مشخص شد این است که تاکنون هیچ مدلی تمام عواملی که در مدلهای مختلف وجود داشتهاند را به صورت همزمان در نظر نگرفته و بررسي نکرده است. همچنین با توجه به اینکه بکارگیری اين مدلها در شركت لبنی ايراني آیا وجود دارد يا خير؟ و با توجه به محدوديتهای موجود در این حوزه، تركيب و اولويتبندی صحيح ابعاد زنجيرة تأمين سبز با هدف افزايش ضريب موفقيت، ضرورت ارائه مدلی جامع در شرکتهای لبنی را بیش از پیش نشان میدهد که باعث شده است در این پژوهش پس از بررسي ادبيات نظري مرتبط با زنجيرة تأمين سبز و عوامل موثر بر آن، مدل جدیدی برای شرکتهای لبنی ارائه و به اجرا درآید.

بر مبنای ادبیات و مبانی بررسی شده در این بخش، متغیرهای موثر بر زنجیره تامین سبز و ارائه الگوی آن، استخراج شدند که این متغیرها در مدل پژوهش قرار گرفتند و در مدلسازی ساختاری تفسیری از آنها استفاده شده است.

3- اهداف پژوهش

3-1- هدف اصلی

- ارائه مدل زنجيره تامين سبز محصولات لبني با تاکید بر رضایت مشتریان

3-2- اهداف فرعی

- شناسایی عوامل موثر بر زنجيره تامين سبز

- اولویتبندی عوامل موثر بر زنجیره تامین سبز محصولات لبنی

4- سوالات پژوهش

سوالاتی که در این پژوهش به دنبال پاسخی برای آنها هستیم، به شرح زیر است:

4-1- سوال اصلی

- مدل زنجيره تامين سبز محصولات لبني با تاکید بر رضایت مشتریان چگونه میباشد؟

4-2- سوالات فرعی

- عوامل موثر بر زنجيره تامين سبز کدامند؟

- اولویتبندی عوامل موثر بر زنجیره تامین سبز محصولات لبنی به چه صورت است؟

5- روششناسی

پژوهش حاضر از حیث هدف یک پژوهش کاربردی میباشد و از جنبه ماهیت و روش انجام کار در دسته تحقیقات توصیفی-پیمایشی قرار میگیرد. تحقیق توصیفی به بررسی و توصیف حقایق موجود میپردازد و در تحقیق پیمایشی پژوهشگر برای کشف عقاید، افکار، ادراکات و تجربیات افراد مورد نظر از پرسشنامه و مصاحبه استفاده میکند. در این پژوهش از روش کتابخانهای برای گردآوری اطلاعات با توجه به ادبیات تحقیق و پیشینههای موجود استفاده شده است.

جامعه آماری پژوهش را، اساتید دانشگاهی و خبرگان حوزه بازاریابی و صنایع غذایی و لبنی ایران تشکیل دادهاند که به روش نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند. در نمونهگیری هدفمند پژوهش حاضر، از نمونهگیری هدفمند قضاوتی استفاده شد، بدین معنا که تعداد محدودی از افراد دارای اطلاعات مناسب برای پاسخگویی به سوالات تحقیق
میباشند. افراد خبره نیز در این پژوهش افرادی بودند که حداقل سابقه 10 سال کار و یا مطالعه در زمینه موضوع پژوهش را داشتهاند. نمونهگیری تا مرحله اشباع نظری ادامه پیدا کرد. همچنین برای تعیین پایایی ابزاره اندازهگیری مقدار ضریب ICC مورد تایید قرار گرفت. این ضریب از میانگین پاسخ خبرگان و محاسبه واریانس در نرمافزار spss در قسمت پایایی بدست آمد. در نهایت تعداد 10 پرسشنامه و مصاحبه از خبرگان ملاک عمل در قسمت مدلسازی تفسیری⁵⁶ و فرایند تحلیل شبکه ای⁵⁷ بوده است.

به منظور جمعآوری اطلاعات مورد نظر و سنجش
شاخصهای پژوهش در بخش کیفی، از پرسشنامه کیفی VOXA مخصوص ISM که ساختاری ماتريسی دارد، استفاده شد. شاخصهای مورد سنجش در تحقيق، پيش از آنکه در قالب پرسشنامه به نظرسنجی گذاشته شود، در معرض قضاوت چند تن از خبرگان در زمينه موضوع پژوهش در دانشگاه قرار گرفت و نهايتاً از پرسشنامه مورد توافق به عنوان ابزار جمعآوری دادهها و طراحی مدل استفاده شد. مدل این پرسشنامهها، پرسشنامههای از پیش طراحی شده مخصوص مدل ISM می باشد و شاخصهای تحقیق نیز از ادبیات تحقیق به دست آمد. پس از شناسایی مدل، برای اولویتبندی معیارها در رویکرد تصمیمگیری چند معیاره و روش ANP از پرسشنامه کمی استفاده خواهد شد. در تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP و فرایند تحلیل شبکه ANP برای تهیه پرسشنامه از تکنیک مقایسه زوجی استفاده می‌شود. مقایسه زوجی بسیار ساده است و کافی است عناصر موجود دو به دو باهم مقایسه شوند. برای این منظور معمولا مقایسه زوجی براساس طیف ۹ درجه ساعتی (1986) انجام می‌شود. اگر دو عنصر هم اهمیت باشند عدد ۱ انتخاب می‌شود.

5-1- روش تحلیل محتوا

روش تحلیل محتوا به بررسی محتواي آشکار پیامهاي موجود در یک متن میپردازد. این روش امکان توصیف عینی و نظاممند محتواي آشکار پیام را فراهم میآورد و به محقق امکان میدهد با دقت در نمادهاي اندك ولی
معنیدار به تحلیلی کارساز دست یابد (رضائیان و همکاران، 1397). مهمترین کاربرد تحلیل محتوا توصیف ویژگیهاي یک پیام است. در این روش پس از بیان مسئله و مشخص نمودن سوالات تحقیق، عوامل موثر بر زنجیره تامین سبز مورد بررسی قرار گرفت سپس متغیرها به صورت علمی کدگذاري و مقولههاي کدگذاري شده به تفکیک طبقات مختلف گروهبندي شدند.

5-2- مدلسازی ساختاری تفسیری

مدلسازی ساختاری تفسیری ابزاری است که تعامل بین متغیرهای مختلف را نشان میدهد و روابط بین متغیرها را بصورت روابط سلسله مراتبی نمایش میدهد (وارفیلد⁵⁸، 1974). این روش به منظور شناسایی و نشاندادن روابط بین عوامل مختلف که میتوانند روابط پیچیدهای داشته باشند مورد استفاده قرار میگیرد (عطری⁵⁹ و همکاران، 2013). گامهای روش مدلسازی ساختاری تفسیری (سینگ⁶⁰ و کانت، 2011) دارای مراحلی میباشد که بدین ترتیب میباشد:

در ابتدا متغیرهایی که میتوانند بر روی سیستم اثرگذار باشند شناسایی میشوند، این متغیرها میتواند شامل افراد، اهداف و کارها باشد. در این مرحله ماتریس خودتعاملی (SSIM⁶¹) ایجاد میشود، در این ماتریس، از نمادهایی استفاده میشود که دسترسپذیری را نشان میدهند.

V : اگر عنصر i بر عنصر j تأثیرگذار باشد

A : اگر عنصر j بر عنصر i تأثیرگذار باشد

X : تأثیر متقابل عناصر i و j

O : در صورت عدم وجود ارتباط بين عناصر i و j

برای تشکیل ماتریس دسترسپذیری اولیه⁶² باید نمادهای عنوان شده در گام قبل، به نمادهای صفر و یک تبدیل شوند. بدین ترتیب ماتریس دسترسپذیری اولیه به دست می آید.

پس از دستیابی به ماتریس دسترسپذیری اولیه، با در نظر گرفتن انتقالپذیری در روابط به دست آمده، ماتریس در دسترس پذیری نهایی⁶³ به دست میآید. این ماتریس میزان وابستگی و قدرت نفوذ هر یک از عاملها را نشان میدهد.

قدرت نفوذ از جمع اعداد در هر ردیف و میزان وابستگی از جمع اعداد در هر ستون به دست میآید.

در این مرحله با استفاده از ماتریس در دسترسپذیری نهایی، مجموعه خروجی و ورودی برای هر عامل به دست میآید. مجموعه خروجی برای هر عامل دربردارنده خود عامل و عاملهایی است که بر آنها تأثیر دارد و مجموعه ورودی برای هر عامل نیز دربردارنده خود عامل و عاملهای تأثیرپذیر از آنها است. پس از تعیین مجموعه خروجی و ورودی و اشتراک بین دو مجموعه خروجی و ورودی برای هر مانع تعیین می گردد.

از این طریق مجموعه مشترک برای هر مانع به دست
میآید. عاملهایی که مجموعه خروجی و مشترک آنها کاملاً هماهنگ باشند و دارای کمترین قدرت نفوذ باشند در پایینترین سطح از سلسله مراتب ساختاری تفسیری قرار میگیرند. هنگامی که در اولین تکرار، عاملهای بالاترین سطح مشخص شدند، باید این عاملها از سایر عاملها حذف شوند. این عمل تا زمانی که سطح تمامی عاملها مشخص شود ادامه پیدا میکند.

6- یافتههای پژوهش

همانگونه که بیان شد به ‌منظور جمع‌آوری نظر خبرگان در خصوص شناسایی روابط میان عوامل استخراج‌شده و ارائه مدل ساختاری تفسیری از این عوامل، پرسشنامه‌ای طراحی گردید و میان 10 نفر از اساتید دانشگاهی و خبرگان حوزه بازاریابی و به ویژه صنعت لبنیات توزیع گردید. مشخصات خبرگان در جدول (1) ذکر شده است.

جدول1. مشخصات خبرگان پاسخگو در مرحله تحلیل محتوا

ردیف	سمت	رشته تحصیلی	مقطع	سن	سابقه	جنسیت
1	رئــــــیس شرکت لبنی	مدیریت	فوقلیسانس	44	18	مرد
2	رئیس شرکت لبنی	مدیریت استراتيژیک	دکتری	51	19	مرد
3	رئیس شرکت لبنی	حسابداری	فوقلیسانس	55	23	مرد
4	رئیس شرکت لبنی	مدیریت	فوقلیسانس	42	12	زن
5	رئیس شرکت لبنی	مدیریت	فوقلیسانس	46	13	مرد
6	عضو هیات علمی مدیریت	مدیریت بازرگانی	دکتری	44	12	زن
7	عضو هیات علمی اقتصاد	اقتصاد	دکتری	46	11	مرد
8	عضو هیات علمی مدیریت	مدیریت مالی	دکتری	48	18	مرد
9	عضو هیات علمی مدیریت	مدیریت بازاریابی	دکتری	52	23	مرد
10	عضو هیات علمی مدیریت	مدیریت بازاریابی	دکتری	55	25	مرد

با بررسی ادبیات موجود و روش تحلیل محتوا از طریق مصاحبه باز با خبـرگـان 6 عـامل اصـلی معرفی شده تایید گـردیـد و عوامـلی که توسط ایشان استخراج گردید به شرح زیر میباشد (جدول 2).

جدول 2. عوامل معرفیشده موثر بر ارائه الگوی زنجیره تأمین سبز بوسیله خبرگان

ردیف	نماد	شناسایی مولفهها	شماره مصاحبهها
1	V1	اقدامات سبز داخلی	5.2.1
2	V2	مشارکت سبز بیرونی	9.8.7.6
3	V3	نوآوری سبز	9.8.7.6.5.2.4.1
4	V4	عملکرد سبز	10.9.8.7.6.5.4.3.2.1
5	V5	کارآفرینی سبز	9.8.7.6.5.10.4.1
6	V6	رقابتپذیری شرکت	8.7.6.3.1
7	V7	رضایت مشتریان	10.9.8.7.6.5.4.3.2.1

برای انجام این پژوهش ابتدا ماتریس خودتعاملی ایجاد
میشود، در این ماتریس از نمادهایی VOXA که در قسمت قبل شرح داده شد استفاده میگردد که برای استخراج ماتریس خودتعاملی از نظر متخصصان استفاده شده است که در جدول (3) ملاحظه میشود.

جدول 3. ماتریس خودتعاملی (SSIM)

V1	V2	V3	V4	V5	V6	V7	عوامل	ردیف
	0	V	V	V	V	V	V1	1
		V	V	V	V	V	V2	2
			V	V	V	V	V3	3
				A	V	V	V4	4
					V	V	V5	5
						0	V6	6
							V7	7

به منظور دستیابی به ماتریس دسترسی اولیه باید نمادهای یاد شده در جدول (3)، به نمادهای صفر و یک تبدیل شوند. بدین ترتیب ماتریس دسترسی اولیه طبق جدول (4) و قوانین زیر به دست میآید:

- اگر ورودی (i , j) در ماتريس خودتعاملی ساختاری نماد V باشد، در ماتریس دسترسی اوليه (i , j) عدد يک و ورودی (j , i) عدد صفر خواهد بود.

- اگر ورودی (i , j) در ماتريس خودتعاملی ساختاری نماد A باشد، در ماتریس دسترسی اوليه (i , j) عدد صفر و ورودی (j , i) عدد يک خواهد بود.

- اگر ورودی (i , j) در ماتريس خودتعاملی ساختاری نماد X باشد، در ماتریس دسترسی اوليه (i , j) عدد يک و ورودی (j , i) عدد يک خواهد بود.

- اگر ورودی (i , j) در ماتريس خودتعاملی ساختاری نماد O باشد، در ماتریس دسترسی اوليه (i , j) عدد صفر و ورودی (j , i) عدد صفر خواهد بود.

جدول 4. ماتریس دسترسی اولیه

V1	V2	V3	V4	V5	V6	V7	عوامل	ردیف
0	0	1	1	1	1	1	V1	1
0	0	1	1	!	1	1	V2	2
0	0	0	1	!	1	1	V3	3
0	0	0	0	0	!	1	V4	4
1	0	0	1	0	1	1	V5	5
0	0	0	0	0	0	0	V6	6
0	0	0	0	0	0	0	V7	7

پس ‌از آنکه ماتریس دسترسی اولیه به دست آمد، روابط ثانویه شاخص‌ها مورد کنترل قرار گرفت. رابطه ثانویه به صورتی است که اگر شاخص i منجر به شاخص j شود و هم‌چنین شاخص j منجر به شاخص k شود، آنگاه شاخص i نیز منجر به شاخص k خواهد شد.

اگر در ماتریس دسترسی اولیه این حالت برقرار نبود، باید ماتریس اصلاح‌شده و روابطی که از قلم ‌افتاده جایگزین شود؛ به این عمل اصطلاحاً سازگار کردن ماتریس دسترسی اولیه گفته می‌شود. در این گام، کلیه روابط ثانویه بین متغیرها، بررسی شد و ماتریس دسترسی نهایی طبق جدول (5) به دست آمد. خانه‌هایی که با علامت *1 مشخص شده‌اند، نشان می‌دهند که در ماتریس دسترسی اولیه صفر بوده و پس از سازگاری عدد یک گرفته‌اند (به کمک برنامه نویسی متلب). در این ماتریس قدرت نفوذ و میزان وابستگی هر متغیر نیز نشان داده‌ شده است. قدرت نفوذ یک متغیر از جمع تعداد متغیرهای متأثر از آن و خود متغیر به دست می‌آید و میزان وابستگی یک متغیر نیز از جمع متغیرهایی که از آن تأثیر می‌پذیرد و خود متغیر به دست می‌آید. برای محاسبه ماتریس دسترسی نهایی از نرمافزار متلب⁶⁴ استفاده شده است.

جدول 5. ماتریس دسترسی نهایی اصلاح شده

در گام بعدی، با استفاده از ماتريس دسترسی، پس از تعيين مجموعه‌های ورودی و خروجی، اشتراك اين مجموعه‌ها برای هر يک از عوامل به دست می‌آید. مجموعه خروجی یک عامل شامل خود آن عامل و عواملی است که بر آن‌ها اثر می‌گذارد که با "1"های موجود در سطر مربوطه قابل‌شناسایی است. مجموعه ورودی یک عامل شامل خود آن عامل و عواملی است که از آن‌ها اثر می‌پذیرد که با "1"های موجود در ستون مربوطه قابل‌شناسایی است. پس از تعیین مجموعه‌های ورودی و خروجی، اشتراک آن‌ها برای هر یک از عوامل تعیین می‌شود. عواملی که مجموعه خروجی و مشترک آن‌ها کاملاً مشابه باشند، در بالاترین سطح از سلسله‌ مراتب مدل ساختاری تفسیری قرار می‌گیرند. به‌ منظور یافتن اجزای تشکیل‌دهنده سطح بعدی سیستم، اجزای بالاترین سطح آن در محاسبات ریاضی جدول مربوط حذف می‌شوند و عملیات مربوط به تعیین اجزای سطح بعدی مانند روش تعیین اجزای بالاترین سطح انجام می‌شود. این عملیات تا آنجا تکرار می‌شود که اجزای تشکیل‌دهنده کلیه سطوح سیستم مشخص شوند.

جدول 6. سطحبندی عاملها (مرحله تکرار اول)

جدول 7. سطحبندی عاملها (مرحله تکرار دوم)

پس از مشخص شدن سطوح هر کدام از عوامل و همچنین با در نظر گرفتن ماتریس دسترسپذیری نهایی، مدل ساختار تفسیری ترسیم میشود. مدل نهایی به دست آمده از 3 سطح تشکیل شده است. عاملهایی که در سطوح بالای سلسله مراتب قرار دارند از تأثیرگذاری کمتر و تاثیرپذیری بیشتری برخوردارند. عامل رضایت مشتری در ارتباط با موضوع پژوهش و ارائه الگوی زنجيره تامين سبز محصولات لبني از اثرپذیری بیشتری برخوردار میباشد و در مقابل عاملهای نوآوری سبز، کارآفرینی سبز، عملکرد سبز، اقدامات سبز داخلی و مشارکت سبز بیرونی بیشترین تاثیرگذاری و کمترین تاثیرپذیری را دارا میباشند (شکل 1).

$C:\Users\PODsystem\Desktop\مقاله2\شکل1-2.png$

شکل 1. مدلسازی ساختاری پژوهش

بعد از ترسیم مدل ساختاری، اقدام به ایجاد نمودار ماتریسی نفوذپذیری - وابستگی و دستهبندی متغیرها در چهار دسته زیر شده است.

- متغیرهای خودمختار: این دسته شامل متغیرهایی است که دارای قدرت هدایت و وابستگی ضعیف و متوسط
میباشند. این متغیرها نسبتاً غیر متصل به سیستم هستند و دارای ارتباطات کم و ضعیف با سیستم میباشند.

- متغیرهای وابسته: این نوع از متغیرها دارای قدرت هدایتکنندگی کم ولی وابستگی نسبتاً بالا میباشند. این دسته از متغیرها معمولاً متغیرهای نتیجه یا هدف هستند.

- متغیرهای پیوندی: سومین دسته متغیرهایی هستند که دارای قدرت هدایت زیاد و وابستگی زیاد میباشند. این متغیرها غیر ایستا هستند، زیرا هر نوع تغییر در آنان
میتواند سیستم را تحت تأثیر قرار دهد و در نهایت بازخورد سیستم نیز میتواند این متغیرها را دوباره تغییر دهد.

- متغیرهای نفوذی: متغیرهایی که دارای قدرت
هدایتکنندگی زیاد ولی وابستگی کم میباشند جزء متغیرهای نفوذی یا به عبارت دیگر محرک قرار میگیرند (مالون⁶⁵، 2014).

نتایج تحلیل میکمک نشان داد 7 عامل مرتبط با ارائه الگوی زنجیره تامین سبز محصولات لبنی از بعد قدرت نفوذپذیری و وابستگی به سه دسته عوامل نفوذی، وابسته و خودمختار تقسیم میشوند. به عنوان مثال؛ عامل هفتم رضایت مشتری قدرت نفوذ کم و قدرت وابستگی زیادی دارد، بنابراین یک عامل وابسته است؛ سایر عاملها نیز بسته به قدرت نفوذپذیری و وابستگی در ارتباط با موضوع در یکی از چهار دسته عوامل نفوذی، پیوندی، وابسته و خودمختار قرار میگیرند. که 5 عامل جزو عاملهای پیوندی و تنها رقابتپذیری متغیر خودمختار بوده است.

نمودار 1. نمودار تحلیل میکمک

در نهایت و در مرحله آخر معیارها برای تهیه رتبهبندی کلی و اولویتبندی در مدل شبکهای ANP بصورت نرمالیزه نشان داده میشود. مطابق جدول (8) معیار V7 که "رضایت مشتریان" میباشد دارای بیشترین اهمیت و در نتیجه بیشترین تاثیر در اولویتبندی عوامل موثر بر زنجیره تامین سبز محصولات لبنی میباشد. پس از آن معیار V2 که "مشارکت سبز بیرونی" میباشد در اولویت دوم قرار گرفته است و سایر اولویتها به شرح جدول زیر (جدول 8) میباشد.

جدول 8. اولویتبندی عوامل موثر بر زنجیره تامین سبز محصولات لبنی

7- بحث و نتیجهگیری

سازمانها همواره به دنبال دستیابی به مزیت رقابتی از طریق خلق نوآوری و روشهای جدید هستند. برخی از این سازمانها از طریق بهبود عملکرد زیست محیطی با رعایت قوانین و استانداردهای زیستمحیطی و افزایش رضایت مشتریان در این خصوص و کاهش اثرات زیست محیطی در محصولات و خدمات خود مزیت رقابتی به دست میآورند (شاکری و همکاران، 1396). با افزایش روزافزون آلودگی زیست محیطی و پیامدهای مخرب آن افزایش تقاضای مشتریان و مجامع زیست محیطی برای محصولات و خدمات سازگار با محیط زیست، باید کوشید تا با اجرای مدیریت زنجیره تأمین سبز آلودگیهای ناشی از گسترش صنایع را کاهش داد. هدف از این پژوهش ارائه مدل زنجيره تامين سبز محصولات لبني با تاکید بر رضایت مشتریان بود.
یافتههای پژوهش به طور کلی مدل ارائه شده را تأیید نمود. مدل به دست آمده میتواند به شرکتهای لبنی در تدوین استانداردهای مدیریتی سبز، بهینه سازی معیارهای مدیریت زنجیره تامین سبز و توسعه پایدار این شرکتها کمک شایانی نماید و برای مدیران آنها راهنمای خوبی باشد.

یافتههای پژوهش نشان میدهد که به طور کلی مدل پژوهش تأیید شده و متغیرهای عملکرد سبز، کارآفرینی سبز، نوآوری سبز، مشارکت سبز بیرونی و اقدامات سبز داخلی میتوانند به واسطه رقابتپذیری شرکت موجب رضایت مشتریان صنعت لبنیات گردند. فزونی اردکانی و همکاران (1396) نیز ضمن توجه به ابعاد زیست محیطی صنعت لبنیات یادآور میشوند که صنعت لبنیات با فشارهای زیست محیطی مواجه است که باید در روش کاربرد زمین، کاهش ضایعات زنجیره تأمین، منابع آب و انرژی را تجدید نمود به نحوی که مزیتهای رقابتی بلندمدت برای این صنعت حفظ گردد. کلرکس و نتل⁶⁶ (2013) نیز با بررسی صنایع لبنی کشورهای هلند و استرالیا، اهمیت ایجاد نوآوری را در رو به رو شدن با چالشهای زیست محیطی این صنعت بیان میکنند. آنها همچنین بیان میکنند که تمامی ذینفعان کلیدی این صنعت شامل کشاورزان،
فراوریکنندگان، صنعت تغذیه، علوم لبنیات، ترویج،
فراهمکنندگان، مشاوران خدماتی، سیاستگذاران، دولت و سازمانهای حمایتی مدنی مانند سازمانهای کیفیت غذایی، رفاه حیوانات و حفاظت محیط زیست باید در این باره با هم مشارکت و همکاری داشته باشند. همچنین کالیک و باردودین⁶⁷ (2016) و کاتاتا و همکاران⁶⁸ (2015) با بررسی صنعت لبنیات بر لزوم توجه بر پایداری و حفظ محیط زیست و عملکرد صنعت لبنیات در این حوزه تأکید میکنند. یافتههای این مدل به طور کلی نشان داد که متغیر رضایت شغلی به عنوان متغیر وابسته بوده و همچنین متغیر رقابت پذیری شرکت نیز به واسطه تأثیرپذیری از متغیرهای عملکرد سبز، کارآفرینی سبز، نوآوری سبز، اقدامات سبز داخلی و مشارکت سبز بیرونی میتواند رضایت مشتریان را تحت تأثیر قرار داده که در این بین تأثیر مشارکت سبز بیرونی بیشتر از بقیه متغیرها بود (0.185) و کمترین مقدار نیز به متغیر عملکرد سبز (0.03) مرتبط میشد.

نتایج همچنین مبین ارتباط رقابتپذیری شرکت به عنوان محرک رضایت مشتریان بود که میرکاظمی و همکاران (1396) در تایید این یافته بیان میکنند مفهوم مزيت رقابتي، ارتباط مستقيم با ارزشهاي موردنظر مشتري دارد، به نحوي كه در يك طيف مقايسه‌اي هر قدر ارزشهاي عرضه شده يك سازمان به ارزشهاي موردنظر مشتري نزديكتر يا با آن منطبقتر باشد، سازمان میتواند رضایت مشتریان بیشتری را کسب نماید. نتایج پژوهش همچنین نشان داد که نوآوری میتواند بر رقابتپذیری شرکتهای لبنی تأثیرگذار باشد. همسو با این یافته هاردیکا و همکاران⁶⁹ (2019) نیز در پژوهش خود نشان دادند که مزیت رقابتی به طور قابل توجهی تحت تأثیر نوآوری محصول سبز و نوآوری فرایند سبز قرار دارد. نتایج مطالعات گورلک و تونا⁷⁰ (2018) نیز با بررسی متغیرهای فرهنگ سازمانی سبز، نوآوری سبز و مزیت رقابتی نشان دادند که نوآوری سبز به عنوان واسطهای کامل در مورد تأثیر فرهنگ سازمانی سبز بر مزیت رقابتی عمل میکند. الکاسار و سینگ⁷¹ (2019) نیز بیان میکنند که شرکتها در مواجهه با فشارهای داخلی و خارجی برای تطبیق و اجرای
فعالیتهای تجاری همسو با حفظ محیط زیست، روشهایی را در پیش گرفتهاند که مزیت رقابتی، سود اقتصادی و عملکرد محیطی آنها را افزایش دهد که در این بین نوآوری سبز، فناوریهای سبز و اجرای مدیریت زنجیره تأمین سبز نمونههایی از این گونه اقدامات است.

یافتههای پژوهش همچنین نشان داد که متغیر کارآفرینی سبز محرک رقابتپذیری میباشد. یافتههای ابراهیمی و میربرگ کار (2017)، سیلاجدزیک و همکاران (2015) و جی و همکاران⁷² (2016) موید این نتیجه است. ماکور (2013) در این باره بیان میکند که کارآفرینی، حفظ محیط زیست و مزیت رقابتی را برای شرکت فراهم کرده و پایداری محیط زیست پایه و اساس تصمیمگیریهای استراتژیک شرکت را شکل میدهد. همچنین ارباتزیس و همکاران⁷³ (2015) نیز با بررسی ارتباط بین کارآفرینی سبز و مزیت رقابتی شرکتها بیان میکنند که ارتباط مثبتی بین کارآفرینی سبز و مزیت رقابتی شرکت وجود دارد و محصولات سبز، مزیت رقابتی را برای بنگاهها ایجاد نموده و محصولات ارگانیک در بین مصرفکنندگان محبوبتر است. نتایج همچنین نشان داد که عملکرد سبز بعنوان محرک رقابتپذیری شرکت نقش ایفا میکند. همسو با این نتیجه چنگ و همکاران (2013)، تریوزا و همکاران (2017) و خان (2020) بیان میکنند که بین عملکرد سبز و رقابتپذیری شرکت ارتباط معناداری وجود دارد و شرکتها به منظور بهبود شهرت خود و پاسخ به تقاضای جامعه برای اتخاذ شیوههای سبز، عملکرد سبز را در پیش میگیرند.

همچنین ارتباط بین اقدامات سبز داخلی و رقابتپذیری شرکت معنادار بوده و به طور کلی اقدامات سبز داخلی را میتوان کاهش هزینههای ناشی از کاهش مصرف منابع انرژی و مواد خام ورودی و در نظر گرفتن اهداف زیست محیطی در مأموریت سازمان دانست (گلد و همکاران⁷⁴، 2015). شارما و گاندی⁷⁵ (2016) نیز استفاده از یک سیستم اطلاعاتی خوب و دقیق را به منظور کاراتر نمودن برنامهها و کاهش آلودگیهای زیست محیطی مؤثر میدانند. در رابطه با ارتباط مشارکت سبز بیرونی با رقابتپذیری شرکت نیز ضمن تایید این یافته توسط روهریش و همکاران (2017) و ویجایوارگی و همکاران (2017) میتوان بیان کرد که اقدامات بیرونی مدیریت زنجیره تأمین سبز به طور معمول نیاز به همکاری و مشارکت با ذینفعان یا شرکای بیرونی مانند تأمینکنندگان و مشتریان داشته و شامل درک متقابل ریسک و مسئولیتهای زیست محیطی است. انجام تصمیمگیری مشترک برای حل مشکلات زیست محیطی، به اشتراک گذاری منابع، مهارت ها و دانش و دستیابی به اهداف مشترک محیط زیست به صورت دسته جمعی در بین تأمینکنندگان، شرکاء و مشتریان در زنجیره تأمین میتواند بر اثربخشی زنجیره تأمین سبز بیفزاید.

در نهایت برای پاسخ به این سوال که اولویتبندی عوامل موثر بر زنجیره تامین سبز محصولات لبنی به چه صورت است؛ این نتیجه به دست آمد که اولویتبندی عوامل براساس سلسله مراتب ساختاری تفسیری به این ترتیب
میباشند: رضایت مشتریان، مشارکت سبز بیرونی، اقدامات سبز داخلی، نوآوری سبز، کارآفرینی سبز، رقابتپذیری شرکت و عملکرد سبز.

براساس نتايج به دست آمده میتوان پیشنهادات زیر را به شرکتهای لبنی ارائه نمود:

§ با توجه به اینکه از بین عوامل بررسی شده رضایت مشتریان بیشترین تاثیرپذیری را داشت، باید توجه ویژهای به این عامل شود. به مدیران شرکتهای لبنی توصیه
میشود که با تمرکز بر فناوریها و استراتژیهای زنجیره تامین سبز، اعتماد مشتریان را کسب کنند. از جمله فعالیت‌هایی که شرکتهای لبنی، برای رسیدن به این مهم، باید انجام دهند، میتوان به تدوین و رعایت استانداردهای لازم در خرید مواد اولیه، ماشینآلات، تجهیزات و ابزار و در صورت امکان ارتقای سطح فناوری به نحوی که مؤلفههای سبز در آن لحاظ شده باشد، اشاره کرد.

§ با توجه به اینکه اقدامات سبز داخلی شرکتهای لبنی به عنوان سومین عامل تاثیرپذیر و تاثیرگذار مشخص شد، پیشنهاد میشود، شرکتهای لبنی در جهت تشکیل کمیته بررسی اقدامات داخلی مدیریت زنجیره تأمین سبز در شـرکت و تعیـین راهبـردهای لازم با هـدف اسـتقرار الگوی

منابع

1. انصاری، منوچهر و اشرفی، سیدا و جبلی، هدی، 1395، بررسی تأثیر سرمایه انسانی بر نوآوری سبز. مدیریت صنعتی، دوره هشتم، شماره 2، ص ص 141-162.

2. برادران، وحید و محمدی پیرلر، ابراهبم و آقایی عطا، حسین و خیرینژاد، مجتبی، 1395، تأثیر ابعاد مدیریت زنجیره تأمین سبز بر عملکرد سازمان با رویکرد مدلسازی معادلات ساختاری. سیزدهمین کنفرانس بینالمللی مهندسی صنایع، بابلسر.

3. پیلهوری، نازنین و تارییان، اعظم، 1395، بررسی رابطه ابعاد مختلف نوآوریهای سبز در بهبود عملکرد سازمان در صنعت ساخت و ساز. کنفرانس بینالمللی نخبگان مدیریت، تهران.

4. رضایی، بیژن و نادری، نادر و رستمی، سحر، 1397، ضرورت توسعه کارآفرینی سبز در بخش کشاورزی. کارآفرینی در کشاورزی، جلد پنجم، شماره 1، صص 1-16.

مناسب مدیریت زنجیره تأمین سبز در سازمان و اجرایی شدن آن اقدام نمایند. آنها باید در اقدامات و تصمیمات مرتبط با خرید مواد خام، انتخاب فروشنده، حمل و نقل، کنترل مواد خام و انبارداری، تاثیر آنها بر روی محیط زیست را درنظر بگیرند. برای مثال برای حمل و نقل محصولات بین شهرها، باید از وسایل نقلیهای استفاده شود که آلودگی کمتر و کارایی سوختی بیشتری داشته باشد. همچنین با انتخاب وسایل نقلیه با توان بارگیری بیشتر، تعداد وسایل نقلیه در جاده ها را کاهش دهند که در نهایت کاهش آلودگی محیط زیست را به همره خواهد داشت.

با توجه به اثرپذیری و اثرگذاری مشارکت سبز بیرونی شرکتهای لبنی به عنوان دومین عامل، به این شرکتها پیشنهاد میشود که به این مهم توجه کنند که نمیتوانند در خلاء فعالیت کنند. در نتیجه آنها برای بهبود قابلیت و پتانسیل سبز شدن خود، باید مشارکت سبز بیرونی خود را با تامینکنندگان، شرکاء و مشتریان حفظ کنند.

5. رضائیان، علی و نظافتی، نوید و باقری، روحاله (1397). شکلگیری شبکه دانش در شرکتهای
دانشبنیان. کاوش‌های مدیریت بازرگانی، دوره دهم، شماره 20، صص 213-187.

6. شاکری، رویا و ابراهیمی، شیلان و جمشیدی، رامیار، 1396، بررسی رابطه مدیریت زنجیره تأمین سبز و عملکرد شرکتها در شهرک صنعتی شماره 3 شهر سنندج. دومین همایش بینالمللی و چهارمین همایش ملی پژوهشهای مدیریت و علوم انسانی، تهران.

7. شریفزاده، محمدشریف و عبدالله زاده، غلامحسین و رهبری، محمد، 1397، شناسایی و اولویتبندي
زمینههاي توسعه کسب و کارهاي سبز در استان گلستان. توسعه کارآفرینی، دوره دوازدهم، شماره 2، صص 201-219.

8. شهبازی، کیومرث و حسن‌زاده، اکبر‌ و جعفر‌زاده، بهروز (1393). بررسی تأثیر کارآفرینی و نوآوری بر رشد اقتصادی: رهیافت دادههای تابلویی. نوآوری و ارزشآفرینی، دوره 2، شماره 5، صص 43-54.

9. غلامی، سودابه و ناظری، علی، 1397، مدیریت زنجیره تأمین سبز و عملکرد سازمان؛ نقش تعدیلگر گواهینامه ایزو. مدیریت استاندارد و کیفیت، سال هشتم، شماره 1، صص 6-25.

10. فرحبخش، سمیرا، 1396، بررسی تأثیر عرضهکننده سبز و نوآوری سبز بر مزیت رقابتی و عملکرد محیطی. پایاننامه کارشناسیارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، دانشکده علوم انسانی.

11. فزونی اردکانی، زهرا و فرهادیان، همایون و پزشکیراد، غلامرضا و رعنایی کردشولی، حبیباله و طباطبائیان، حبیباله، 1396، ترسیم ماتریس نهاد – پایداری نظام نوآوری صنعت لبنیات ایران. جلد 31، شماره 3، صص 216-227.

12. کریمی سارمه، زینب و اسماعیل پور، رضا، 1398، نقش مسئولیت اجتماعی شرکت و کارآفرینی سبز در توسعه پایدار. دومین کنفرانس ملی اندیشههای نوین در مدیریت کسب و کار.

13. محمدی، اسفندیار و شرفی، وحید و ویسی، سعید (1396). تاثیر نوآوری استراتژیک بر تمایل به خرید مشتری: نقش تعدیلگری قابلیتهای نوآوری. نوآوری و ارزش آفرینی، دوره 6، شماره 12، صص 81-97.

14. معزز، هاشم و عزیزی، جواد (1395). توسعۀ مدل مدیریت زنجیرۀ تأمین سبز یانگ در شرکت سینره. مدیریت صنعتی، دوره 8، شماره 2، صص 309-332.

15. میرکاظمی، سیده عذرا و مودی، داود و وحدانی، محسن، 1396، نقش مزیت رقابتی در رضایتمندی مشتریان استخرهای شنا. پژوهشهای کاربردی در مدیریت ورزشی. سال شم، شماره 1، صص 91-98.

16. نارکی، مسعود، 1397، ارزیابی شرکتهای لبنی براساس شاخصهای مؤثر بر عملکرد مدیریت زنجیره سبز با رویکرد فازی تحلیل سلسله مراتبی و تاپسیس (مطالعه موردی: شرکتهای لبنی کاله، پاک و شرکت لینانیک). پایاننامه کارشناسیارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد گچساران، دانشکده فنی و مهندسی.

17. Ahi, P., & Searcy, C. (2013). A comparative literature analysis of definitions for green and sustainable supply chain management. Journal of cleaner production, 52, 329-341.

18. Ar, I. M. (2012). The impact of green product innovation on firm performance and competitive capability: the moderating role of managerial environmental concern. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 62, 854-864.

19. Arabatzis, G., Galatsidas, S., Intze, C., Chalikias, M. S., Tsiantikoudis, S., & Mamalis, S. (2015, September). Green Entrepreneurship and Green Products: Consumers' Views and Attitudes in Regional Unit of Evros. In HAICTA (pp. 291-297).

20. Attri, r., Dev, n., & Sharma, v. (2013). Interpretive Structural Modelling (ISM) approach: An Overview. Research Journal of Management Sciences, 2(2), 6.

21. Azevedo, S. G., Carvalho, H., & Machado, V. C. (2011). The influence of green practices on supply chain performance: A case study approach. Transportation research part E: logistics and transportation review, 47(6), 850-871.

22. Calik, E., & Bardudeen, F. (2016). A measurement scale to evaluate sustainable innovation performance in manufacturing organizations. Procedia Cirp, 40, 449-454.

23. Chavez, R., Yu, W., Feng, M., & Wiengarten, F. (2016). The effect of customer‐centric green supply chain management on operational performance and customer satisfaction. Business Strategy and the Environment, 25(3), 205-220.

24. Cheng, T. C. E., Lai, K. H., Lun, Y. V., & Wong, C. W. (2013). Green shipping management. Transportation Research Part E, (55), 1-2.

25. De Mendonca, T. R., & Zhou, Y. (2019). Environmental performance, customer satisfaction, and profitability: A study among large US companies. Sustainability, 11(19), 5418.

26. de Sousa Jabbour, A. B. L., Jabbour, C. J. C., Latan, H., Teixeira, A. A., & de Oliveira, J. H. C. (2014). Quality management, environmental management maturity, green supply chain practices and green performance of Brazilian companies with ISO 14001 certification: Direct and indirect effects. Transportation Research Part E: Logistics and Transportation Review, 67, 39-51.

27. Diabat, A., & Govindan, K. (2011). An analysis of the drivers affecting the implementation of green supply chain management. Resources, Conservation and Recycling, 55(6), 659-667.

28. Dubey, R., Gunasekaran, A., & Ali, S. S. (2015). Exploring the relationship between leadership, operational practices, institutional pressures and environmental performance: A framework for green supply chain. International Journal of Production Economics, 160, 120-132.

29. Ebrahimi, P., & Mirbargkar, S. M. (2017). Green entrepreneurship and green innovation for SME development in market turbulence. Eurasian Business Review, 7(2), 203-228.

30. El-Kassar, A. N., & Singh, S. K. (2019). Green innovation and organizational performance: the influence of big data and the moderating role of management commitment and HR practices. Technological Forecasting and Social Change, 144, 483-498.

31. Ge, B., Jiang, D., Gao, Y., & Tsai, S. B. (2016). The influence of legitimacy on a proactive green orientation and green performance: A study based on transitional economy scenarios in china. Sustainability, 8(12), 1344.

32. Gold, S., Trautrims, A., & Trodd, Z. (2015). Modern slavery challenges to supply chain management. Supply Chain Management: An International Journal.

33. Govindan, K., Sarkis, J., Jabbour, C. J. C., Zhu, Q., & Geng, Y. (2014). Eco-efficiency based green supply chain management: Current status and opportunities. European Journal of Operational Research, 2(233), 293-298.

34. Green, K. W., Zelbst, P. J., Meacham, J., & Bhadauria, V. S. (2012). Green supply chain management practices: impact on performance. Supply Chain Management: An International Journal.

35. Gunasekaran, A., & Ngai, E. W. (2012). The future of operations management: an outlook and analysis. International Journal of Production Economics, 135(2), 687-701.

36. Gürlek, M., & Tuna, M. (2018). Reinforcing competitive advantage through green organizational culture and green innovation. The service industries journal, 38(7-8), 467-491.

37. Hardika, A. L., Roespinoedji, R., Rashid, A. Z. A., & Saudi, M. H. M. (2019). The Effect of Green Organizational Culture and Green Innovation in influencing Competitive Advantage and Environmental Performance.

38. Kauppi, K. (2013). Extending the use of institutional theory in operations and supply chain management research. International Journal of Operations & Production Management.

39. Ketata, I., Sofka, W., & Grimpe, C. (2015). The role of internal capabilities and firms' environment for sustainable innovation: evidence for G ermany. R&d Management, 45(1), 60-75.

40. Khan, S. A. R. (2020). Empirical Studies on Green Supply Chain Management. In The Critical Success Factors of Green Supply Chain Management in Emerging Economies (pp. 35-64). Springer, Cham.

41. Kiron, D., Kruschwitz, N., Haanaes, K., & von Streng Velken, I. (2012). Sustainability nears a tipping point. MIT Sloan Management Review, 53(2), 69-74.

42. Klerkx, L., & Nettle, R. (2013). Achievements and challenges of innovation co-production support initiatives in the Australian and Dutch dairy sectors: a comparative study. Food Policy, 40, 74-89.

43. Kumar, V., Batista, L., & Maull, R. (2011). The impact of operations performance on customer loyalty. Service Science, 3(2), 158-171.

44. Lai, J. Y., & Yang, C. C. (2009). Effects of employees' perceived dependability on success of enterprise applications in e-business. Industrial Marketing Management, 38(3), 263-274.

45. Lampikoski, T. (2012). Green, Innovative, and Profitable: A Case Study of Managerial Capabilities at Interface Inc. Technology Innovation Management Review, 2(11).

46. Lintukangas, K., Hallikas, J., & Kähkönen, A. K. (2015). The role of green supply management in the development of sustainable supply chain. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 22(6), 321-333.

47. Makower, J. (2013). State of Green Business 2013. Oakland: Greenbizz Group.

48. Malone, D. W. (2014). An introduction to the application of interpretive structural modeling. Proceedings of the IEEE, 63(3), 397-404.

49. Otto, A. S., Szymanski, D. M., & Varadarajan, R. (2019). Customer satisfaction and firm performance: insights from over a quarter century of empirical research. Journal of the Academy of Marketing Science, 1-22.

50. Ouakouak, M. L., Ouedraogo, N., & Mbengue, A. (2014). The mediating role of organizational capabilities in the relationship between middle managers’ involvement and firm performance: A European study. European Management Journal, 32(2), 305-318.

51. Roehrich, J. K., Hoejmose, S. U., & Overland, V. (2017). Driving green supply chain management performance through supplier selection and value internalisation. International Journal of Operations & Production Management.

52. Rosenzweig, E. D., Roth, A. V., & Dean Jr, J. W. (2003). The influence of an integration strategy on competitive capabilities and business performance: an exploratory study of consumer products manufacturers. Journal of operations management, 21(4), 437-456.

53. Saaty, T.L., Takizawa, M. (1986). Dependence and Independence: from Linear Hierarchies to Nonlinear Network. European Journal of Operational Research, 26, 229-237.

54. Schiederig, T., Tietze, F., & Herstatt, C. (2012). Green innovation in technology and innovation management–an exploratory literature review. R&d Management, 42(2), 180-192.

55. Scott, W.R. (2008). Institutions and Organizations: Ideas and Interests, 3rd ed.. Sage Publications, Los Angeles, CA.

56. Sharma, S., & Gandhi, M. A. (2016). Exploring correlations in components of green supply chain practices and green supply chain performance. Competitiveness Review.

57. Sheu, J. B., & Talley, W. K. (2011). Green supply chain management: trends, challenges, and solutions.

58. Shin, Y., & Thai, V. V. (2015). The impact of corporate social responsibility on customer satisfaction, relationship maintenance and loyalty in the shipping industry. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 22(6), 381-392.

59. Silajdžić, I., Kurtagić, S. M., & Vučijak, B. (2015). Green entrepreneurship in transition economies: a case study of Bosnia and Herzegovina. Journal of Cleaner Production, 88, 376-384.

60. Singh, M. D., & Kant, R. (2011). Knowledge management barriers: An interpretive structural modeling approach. International Journal of Management Science and Engineering Management, 3(2), 10.

61. Swink, M., Narasimhan, R., & Kim, S. W. (2005). Manufacturing practices and strategy integration: effects on cost efficiency, flexibility, and market‐based performance. Decision Sciences, 36(3), 427-457.

62. Trivyza, N. L., Rentizelas, A., & Theotokatos, G. (2017, February). Sustainability assessment of ship energy systems at the design phase: Integrating environmental and economic aspects. In 4th International EurOMA Sustainable Operations and Supply Chains Forum (pp. 1-10).

63. Vachon, S., & Klassen, R. D. (2006). Extending green practices across the supply chain: the impact of upstream and downstream integration. International Journal of Operations & Production Management, 26(7), 795-821.

64. Vanalle, R. M., Ganga, G. M. D., Godinho Filho, M., & Lucato, W. C. (2017). Green supply chain management: An investigation of pressures, practices, and performance within the Brazilian automotive supply chain. Journal of cleaner production, 151, 250-259.

65. Varadarajan, R. (2017). Innovating for sustainability: a framework for sustainable innovations and a model of sustainable innovations orientation. Journal of the Academy of Marketing Science, 45(1), 14-36.

66. Vijayvargy, L., Thakkar, J., & Agarwal, G. (2017). Green supply chain management practices and performance. Journal of Manufacturing Technology Management.

67. Warfield, J.N. (1974). Developing interconnected matrices in structural modeling. IEEETransactions on Systems, Man and Cybernetics, 4(1), 51-81.

68. West, D. C., Ford, J., & Ibrahim, E. (2015). Strategic marketing: creating competitive advantage. Oxford University Press, USA.

69. Yang, C. S., Lu, C. S., Haider, J. J., & Marlow, P. B. (2013). The effect of green supply chain management on green performance and firm competitiveness in the context of container shipping in Taiwan. Transportation Research Part E: Logistics and Transportation Review, 55, 55-73.

70. Yusuf, Y. Y., Gunasekaran, A., Musa, A., El-Berishy, N. M., Abubakar, T., & Ambursa, H. M. (2013). The UK oil and gas supply chains: An empirical analysis of adoption of sustainable measures and performance outcomes. International Journal of Production Economics, 146(2), 501-514.

71. Zailani, S., Jeyaraman, K., Vengadasan, G., & Premkumar, R. (2012). Sustainable supply chain management (SSCM) in Malaysia: A survey. International journal of production economics, 140(1), 330-340.

72. Zhu, Q., Sarkis, J., & Lai, K. H. (2013). Institutional-based antecedents and performance outcomes of internal and external green supply chain management practices. Journal of Purchasing and Supply Management, 19(2), 106-117.

[1] - West et al.

[2] - Kiron et al.

[3] - Green supply chain management (GSCM)

[4] - Govindan et al.

[5] - Yusuf et al.

[6] - Zhu et al.

[7] - Gunasekaran and Ngai

[8] - Diabat and Govindan

[9] - Sheu and Talley

[10] - Green et al.

[11] - Ahi and Searcy

[12] - Internal green practices

[13] - External green collaboration

[14] - Green performance

[15] - Green Entrepreneurship

[16] - Green Innovation

[17] - Azevedo et al.

[18] - Vachon & Klassen

[19] - Lampikoski

[20] - Schiederig et al.

[21] - Zhu et al.

[22] - Zailani et al.

[23] - de Sousa Jabbour et al.

[24] - Otto et al.

[25] - De Mendonca & Zhou

[26] - Rosenzweig et al.

[27] - Swink et al.

[28] - Kumar et al.

[29] - Lintukangas et al.

[30] - Shin & Thai

[31] - Chavez et al.

[32] - institutional theory

[33] - Kauppi

[34] - Dubey et al.

[35] - Scott

[36] - Yang et al.

[37] - Zhu et al.

[38] - Gold et al.

[39] - Sharma & Gandhi

[40] - Roehrich et al.

[41] - Vanalle et al.

[42] - Vijayvargy et al.

[43] - Cheng et al.

[44] - Trivyza et al.

[45] - Khan

[46] - Varadarajan

[47] - Ar

[48] - Ouakouak et al.

[49] - Hardika et al.

[50] - Gürlek & Tuna

[51] - El-Kassar & Singh

[52] - Makower

[53] - Silajdžić et al.

[54] - Arabatzis et al.

[55] - Ge et al.

[56] - Interpretive Structural Model (ISM)

[57] - Analytical Network Process (ANP)

[58] -Warfield

[59] -Attri et al.

[60] - Singh & Kant

[61] -Structural self-interaction matrix (SSIM)

[62] -Initial reachability matrix

[63] . Final reachability matrix

[64] . Matlab

[65] . Malone

[66] - Klerkx & Nettle

[67] - Calik & Bardudeen

[68] - Ketata et al.

[69] - Hardika et al.

[70] - Gürlek & Tuna

[71] - El-Kassar & Singh

[72] - Ge et al.

[73] - Arabatzis et al.

[74] - Gold et al.

[75] - Sharma & Gandhi

شارک

عنوان URL للمقالة

ارائه مدل زنجیره تأمین سبز محصولات لبنی با تأکید بر رضایت مشتریان: ترکیب رویکردهای مدلسازی ساختاری تفسیری و فرآیند تحلیل شبکه

رایمگ

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية