اصطلاحات و تعبیرات عرفانی در دیوان فرصت الدوله شیرازی
الموضوعات :منور صدرائی 1 , سید محسن ساجدی راد 2 , سمیرا رستمی 3
1 - دانشگاه ازاد اسلامی واحد فصا
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، فسا
3 - دانشگاه آزاد اسلامی، فسا
الکلمات المفتاحية: فرصت‌الدوله شیرازی, اشعار عارفانه, اصطلاحات عرفانی, دیوان فرصت‌الدوله شیرازی. ,
ملخص المقالة :
عرفان اسلامی بی‌گمان، نشان‌دهنده‌ی هویت فرهنگی، اجتماعی، ملی و دینی یک کشور است که به آثار شاعران زیبایی می‌بخشد و به‌عنوان یک میراث ادبی ارزشمند، آیندگان از آن بهره می‌برند.، مقاله‌ی حاضر به بررسی اصطلاحات وتعبیرات عرفانی در دیوان فرصت الدوله شیرازی اختصاص دارد. روش پژوهش در این مقاله به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی می‌باشد. هدف از این مقاله نشان دادن شیوه‌ی استفاده فرصت ازاصطلاحات و تعبیرات عرفانی است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که فرصت همانند بعضی از شاعران پیش از خود به کلمات بار معنایی تازه‌ای داده است. مانند بحر عشق، دیوار عشق، کمند عشق و خیال عشق. فرصت از شاعران عارفی است که در اشعار خود از اصطلاحات میخانه‌ای به‌وفور استفاده می‌کند و به ترکیبات قابل‌توجهی دست می‌یابد که یکی از این اصطلاحات رند می‌باشد که با استفاده از آن به ترکیباتی مانند: رند خراباتی، رند خرقه سوز، رند قدح خواره، رندان بینا و رند پابرجا دست می‌یابد.
قرآن مجید. ترجمه الهی قمشه‌ای.
اویسی کهخا، مهدی، (1393)، بررسی اصطلاحات عرفانی در غزلیات طالب آملی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
برزگرخالقی، محمدرضا، (1382)، شاخ نبات، تهران، زوار.
پاینده، حسین، (1390)، گفتمان نقد، ج دوم، تهران، نیلوفر.
پورنامداریان، تقی، (1383)، رمز وداستان‌های¬رمزی¬در ادب¬پارسی، چ¬پنجم، تهران، علمی¬فرهنگی.
خاوری، فرشته و همکاران، (1398)، کاربرد اصطلاحات عرفانی در غزلیات ابن حسام خوسفی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد زاهدان، زاهدان، ایران، دوره 15، شماره 160، از ص 294 تا ص317.
خرسندی¬پور، حمیده،(1393)، بررسی اصطلاحات عرفانی دیوان امام¬خمینی¬(ره)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار.
خرم شاهی، بها الدین، (1378)، حافظ‌نامه، دو جلدی، چ دهم، تهران، علمی و فرهنگی.
دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغت‌نامه دهخدا، چ دوم، تهران.
راضی نیا، جعفر و فاطمه آقازاده، (1396)، بررسی و تدوین برخی از اصطلاحات عرفانی در دیوان اوحدالدین کرمانی، بهارستان سخن، س، ۱۴، ش ۳۷ (پاییز)، ص ۱۰۶-۸۷.
رحیمیان؛ سعید، (1391)، مبانی عرفان نظری، ج پنجم، تهران، سمت.
زرین‌کوب، عبدالحسین، (1357)، در جستجوی تصوف، چ اول، تهران، امیرکبیر.
سجادی، جعفر، (1350)، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران، طهوری.
سلمان پور، محسن اسدالله، (۱۳۹۸)، شرح برخی از اصطلاحات عرفانی اسرارنامه عطار، آغازین با الف و ب، ماهنامه آفاق علوم انسانی، سال سوم، شماره ۲۶،صفحه ۱ تا ۲۰.
طاهری، عبدالله و همکاران، (1379)، واژگان ادبی و عرفانی، چ چهارم، تهران، ماورای دانش.
غابی، د رحیم، (۱۳۹۵)، نگاهی به اصطلاحات صوفی و عرفانی و زبان رمزی، سومین کنگره بین‌المللی فرهنگ و اندیشه دینی، تهران ، تعداد صفحات ۲۱.
فرصت شیرازی، محمدنصیربن جعفر، (1333)، دیوان فرصت¬الدوله، مقدمه و تصحیح و حواشی فهرست از علی زرین قلم، تهران، سیروس.
کیخا فرزانه، احمدرضا و همکاران، (1390)، اصطلاحات عرفانی، اشارات و تلمیحات در دیوان فیض کاشانی، وزارت علوم و تحقیقات دانشگاه ادبیات سیستان و بلوچستان.
گلی¬زاده، پروین و سمیه فرهی-زاده، (۱۳۸۷)، پایان‌نامه اصطلاحات عرفانی اسرارنامه و الهی نامه، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه چمران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
گوهرین، صادق، (1380)، شرح اصطلاحات تصوف، چاپ اول، تهران، زوار.
مرادی، معصومه و همکاران، (1391)، شرح توضیح اصطلاحات عرفانی دیوان قاسم انوار، دانشگاه علامه طباطبایی و پردیس آموزش‌های نیمه‌حضوری.
معین، محمد، (1380)، فرهنگ فارسی، یک جلدی، تهران، سرایش.
موسوی بهبهانی، علی، (۱۳۷۶)، اصطلاحات عرفانی مصیبت‌نامه عطار، شماره ۳۴، دانشگاه تهران، نشریه آشنا.
میر محمد و همکاران، (۱۳۹۳)، پایان‌نامه بررسی اشارات تعبیرات و اصطلاحات عرفانی آثار امیرحسن¬سجزی دهلوی، وزارت علوم تحقیقات و فناوری دانشکده، زبان و ادبیات فارسی زابل.
نفیسی، سعید، (1371)، سرچشمه‌های تصوّف در ایران، چ هشتم، تهران، فروغی.
نوربخش، جواد، (1366)، اصطلاحات تصوف، تهران، خانقاه.
یزدانفر، ساره، (۱۳۹۱)، بررسی اصطلاحات مشترک در حدیقه‌الحقیقه سنایی و مناقب العارفین افلاکی، عرفانیات در ادب و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان (ادبستان)، دوره ۳، شماره ۱۱، از صفحه ۱۶۸ تا ۱۸۹.
Holy Qorᾱn Tr. by . ElᾱhῙ QomŝeῙ.
Barzegar xᾱleqῙ, Mohammad Rezᾱ, (2003/1382SH). ŝᾱx-enabᾱt. Tehrᾱn. Zavvᾱr.
Dehxodᾱ, AlῙAkbar, (1998/1377SH). loqat nᾱm-e dehxodᾱ. second edition. Tehrᾱn.
Forsat-ōl dōle ŝirᾱzῙ, Mohammad Hossein Ibn Jafar, (1954/1333SH). DῙvᾱn-e forsat-ol dōle. Ed. By ZarrῙn qalam Tehrᾱn CῙrus.
GoharῙn, sādeq, (1380/2001SH), the description of Tasavof idioms, First edition, Tehrān, Zavār.
GolĪzāde, pravĪn and somayeh, farahĪzadeh(2011/1390SH), pāyānnāme estelāhāt_e erfanĪ asrārnāme va elāhĪnāme, The ministry of science, research and technology, čamrān University, literature and humanities college.
Key Xa, Farzāneh, Ahmadrezā et al, (2011/1390SH), estelāhāt-e erfānĪ, ešārāt va talmĪhāt dar divān_e feyz_e kašānĪ, The ministry of culture and science, literature university of Sistān and Balūčestān.
MĪr, Mohammad et al,(2013,1392SH), pāyānnāme barasĪ _e ešārāt tabĪrāt va estelāhāt erfānĪ_e āsāre amir hosein sajazĪ dehlavĪ, The ministry of science, research and technology, Persian language and literature College of Zābol.
MorādῙ, Masūme et al, (1391,2012 SH), šarhe tozῙhāt-e estelahāt-erfānῙ divān Qasem -e anvār. Alāme tābatabāeῙ University, part-time education paradῙse.
MoῙn, Mohammad, (2001/1380SH), one-volume. farhang-e fᾱrsῙ, Tehrᾱn. Sorᾱyeŝ.
MūsavĪ BehbahānĪ, AlĪ, (1376/1998 SH), estelāhāt-e erfānĪ mosĪbat nāme attār, number 34, Tehrān University, Ašenā publication.
NafῙsῙ, SaῙd, (1376/1637SH). čeŝmehᾱye tasavof dar Ῑrᾱn. volume 8. Tehrᾱn. FūrūqῙ.
Nūrbaxŝ, Javᾱd, (1987/ 1366SH). estelᾱhᾱt-e tasavof. Tehrᾱn. xᾱneqᾱh .
OveisῙ Kahxᾱ, MehdῙ, (2014 / 1393SH). BarasῙye estelᾱhᾱte erfᾱnῙ dar qazalῙyᾱte-e Tᾱleb ᾹmolῙ. M M.A Thesis. University of SῙstᾱn and Balūčestᾱn.
PūrnᾱmdᾱrῙᾱn. TaqῙ. (2004/1383SH). Ramz -oDᾱstᾱnhᾱie RamzῙ dar adab-epᾱrsῙ. fifth volume. Tehrᾱn. FarhangῙ.
Pᾱyandeh, Hossein, (2011/1390SH). Goftemᾱn -e-EnteqᾱdῙ Volume II. Tehrᾱn. NῙlūfar.
qābĪ, D, RahĪm ,(1997/1376SH), NegāhĪ be estelāhāt _e soofĪ va erfānĪ va zabān _e RamzĪ, The third International Congress of religious culture and thought, Tehrān, the number of pages 12.
RahῙmῙᾱn, SaῙd, (2012/1391SH). mabᾱnῙye erfᾱn-e nazarῙ . Volume 5. Tehrᾱn. Samt.
RᾱzῙ NῙᾱ, Jafar and Fᾱtemeh Ᾱqᾱzᾱdeh,. (2017 / 1396SH). BarasῙ va tadvῙn-e barXῙ az estelᾱhᾱt-e erfᾱnῙ dar dῙvᾱn-e Ohad-al-DῙn-e KermᾱnῙ. Bahᾱrestᾱn-e SoXan, Q 14. Sh 37. (Autumn). Pp. 87-106.
SajjᾱdῙ, Jafar, (1971/ 1350SH). Farhang-eloqat-e estelᾱhᾱt-e erfᾱnῙ. Tehrᾱn. TahūrῙ.
Salmānpūr, Mohsen Asadolāh,(2018, 1398SH), šarhe barXĪ az estelāhāt _e erfānĪ asrārnāme attār, start with (a,b), humanities the third year, pages 1-20, Afaq journal, humanities.
TᾱherῙ, Abdullᾱh et al, (2000/1379SH). vᾱjegᾱn-e adabῙ and erfᾱnῙ. fourth edition. Tehrᾱn.Mavaraye dānesh.
XāvarĪ, Ferešteh & et al, (1398/2019SH), kārbord_e estelāhāt-e erfānĪ dar qazalĪāt_e ibn hesām XūsefĪ, Persian language and literature group, IslāmĪc Azād University of Zāhedān, Zāhedān, Irān, era 15, number 60, p 294-387.
xorram ŝᾱhῙ, BahᾱoddῙn, (1999/1378SH). two-volume.Hᾱfez nᾱme. 10th edition. Tehrᾱn. ElmῙ-farhangῙ.
xorsandῙpūr, HamῙdeh, (2014 / 1393SH). BarasῙye estelᾱhᾱte erfᾱnῙ-e dῙvᾱn-e Imᾱm xomeinῙ. M.A Thesis. Ῑslᾱmic Ᾱzᾱd University of Sabzevᾱr Branch
Yazdānfar,Sāreh(2012,1391SH), BarasĪ_e estelahat_e moštarākt dar hadiqat-ol haqĪqat SanāĪ va monāqeb_ol ārefĪn AflākĪ, erfānĪāt dar adab va erfān, third period, IslāmĪc Azād University, Hamedān branch, number 11, 168-189.
ZarrῙn kūb,Abdolhosein(1978/ 1357SH). dar jostojūye tasavof. First edition. Tehrᾱn. AmῙr kabῙr.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 200 ـ 173
اصطلاحات و تعبیرات عرفانی در دیوان فرصت الدوله شیرازی
منور صدرائی 1
سید محسن ساجدی راد 2
سمیرا رستمی 3
چکيده
عرفان اسلامی بی‌گمان، نشان‌دهنده‌ی هویت فرهنگی، اجتماعی، ملی و دینی یک کشور است که به آثار شاعران زیبایی می‌بخشد و به‌عنوان یک میراث ادبی ارزشمند، آیندگان از آن بهره می‌برند.، مقاله‌ی حاضر به بررسی اصطلاحات وتعبیرات عرفانی در دیوان فرصت الدوله شیرازی اختصاص دارد. روش پژوهش در این مقاله به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی می‌باشد. هدف از این مقاله نشان دادن شیوه‌ی استفاده فرصت ازاصطلاحات و تعبیرات عرفانی است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که فرصت همانند بعضی از شاعران پیش از خود به کلمات بار معنایی تازه‌ای داده است. مانند بحر عشق، دیوار عشق، کمند عشق و خیال عشق. فرصت از شاعران عارفی است که در اشعار خود از اصطلاحات میخانه‌ای به‌وفور استفاده می‌کند و به ترکیبات قابل‌توجهی دست می‌یابد که یکی از این اصطلاحات رند می‌باشد که با استفاده از آن به ترکیباتی مانند: رند خراباتی، رند خرقه سوز، رند قدح خواره، رندان بینا و رند پابرجا دست می‌یابد.
واژگان کلیدی
فرصت‌الدوله شیرازی، اشعار عارفانه، اصطلاحات عرفانی، دیوان فرصت‌الدوله شیرازی.
[1] . دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فسا، ایران.
Email: mitraas612@gmail.com
[2] . استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فسا، ایران. (نویسنده‌مسئول)
Email: Sajedirad2010@yahoo.com
[3] . استادیار ، گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد فسا ، دانشگاه آزاد اسلامی ، فسا ، ایران.
Email: srostami152@gmail.com
تاریخ دریافت: 18/12/1399 پذیرش نهایی: 1/2/1400
