مقایسه اندیشه حکومت اسلامی در اندیشه های عبدالکریم سروش و محمد تقی مصباح یزدی
الموضوعات :سید محسن احمدی 1 , عباس صالحی نجف آبادی 2 , قاسم ترابی 3
1 - علوم انسانی
2 - استادیارگروه علوم سیاسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان،ایران ( نویسنده مسئول)
3 - علوم تحقیقات
الکلمات المفتاحية: حکومت دینی, حق و تکلیف, هرمنوتیک, دموکراسی, مشروعیت,
ملخص المقالة :
آشنایی با تفکرات اندیشمندان زمینه را برای بسط وشناخت اندیشه های آنان در سطح جامعه چه در بین عوام و چه دربین خواص فراهم می نماید. هدف از این مقاله بررسی مقایسه ای آرا و اندیشه های عبدالکریم سروش و محمد تقی مصباح یزدی در باب حکومت اسلامی است.افکار این دو اندیشمند در رابطه با حکومت اسلامی به طور کلی و نیز در رابطه با اختلافات فکری ان دو بازگو می‌شود. مهم‌ترین مسأله این مقاله است که این دو اندیشمند اسلامی چه نظری دربارۀ چیستی و چرایی حکومت اسلامی دارند ، مهم‌ترین نکته‌های تفکراتشان موثق و سنجیده بیان می گردد. پژوهش حاضر بر اساس روش هرمنوتیک نوشته شده است و آثار سروش و مصباح یزدی در باب حکومت اسلامی به این روش مقایسه شده است. روش گردآوری منابع کتابخانه ای است و نتایج بررسی نشان می‌دهد که آرای این دو اندیشمند اسلامی از یک مبدا و منبع فکری بهره می‌برد؛ اما به تدریج از هم فاصله گرفته و به طور کلی جدا شده است. از این مقاله می توان در تحلیل آثار و افکار سایر اندیشمندان اسلامی درباب حکومت اسلامی بهره برد.
آشوری، داریوش (1370)؛ دانشنامه سیاسی، تهران: انتشارات سهروردی.
آصفی، محمدمهدی (1416ق)؛ ولایه الامر، قم: مرکز العالمیه للبحوث و التعلیم الاسلامی.
ابن خلدون، عبدالرحمان (1362)؛ مقدمه، مترجم: محمد پرورین گنابادی، ج 1، تهران: نشر علمی فرهنگی.
ابوالحمد، عبدالحمید (1384)؛ مبانی سیاست، تهران: توس.
احمدی، بابک (1375)؛ حقیقت و زیبایی، درس‌های فلسفه‌ی هنر، تهران: نشر مرکز.
احمدی، بابک (1380)؛ ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
ارسطا، محمدجواد (1389)؛ نگاهی به مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
انصاری، مرتضی (1377)؛ فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
بخشایشی اردستانی، احمد (1376)؛ اصول علم سیاست، تهران: انتشارات آوای نور.
بدیع، برتران (1376)؛ فرهنگ و سیاست، مترجم: احمد نقیب زاده، تهران: نشر دادگستر.
بشله، ژان (1370)؛ ایدئولوژی چیست؟، مترجم: علی اسدی، تهران: انتشارات بیتا.
پرادفوت، وین (1377)؛ تجربه‌ی دینی، مترجم: عباس یزدانی، قم: انتشارات مؤسسه فرهنگی طه.
جعفریان، رسول (1377)؛ تاریخ تحول دولت و خلافت (از برآمدن اسلام تا برافتادن سفیانیان)، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
جوادی آملی، عبدالله (1391)؛ ولایت‌فقیه، قم: نشر اسراء.جوان آراسته، حسین (1388)؛ مبانی حکومت اسلامی، قم: مؤسسه بوستان کتاب.جهان بزرگی، احمد (1388)؛ تحول در نظریه دولت در اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
حتّی، فیلیپ (1366)؛ تاریخ عرب،مترجم: ابوالقاسم پاینده، تهران: نشر آگاه.حسین زاده، محمد (1378)؛ مبانی معرفت دینی، قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی(ره).خرمشاهی، بهاءالدین (1376)؛ قرآن‌پژوهی، تهران: انتشارات ناهید.
خسرو پناه، عبدالحسین (1381)؛کلام جدید، قم: مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی.
خمینی، سید روح‌الله (1388)؛ ولایت‌فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
دوورژه، موریس (1358)؛ جامعه‌شناسی سیاسی، مترجم: ابوالفضل قاضی، تهران: جاویدان.
ریخته گران، محمدرضا (1378)؛ منطق و مبحث علم هرمنوتیک،اصول و مبانی تفسیر، تهران: نشر کنگره با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1369)؛ بامداد اسلام،تهران: نشر امیرکبیر.
زیدان، جرجی (1333)؛ تاریخ تمدّن اسلام، مترجم: علی جواهر الکلام، جلد5، تهران: مؤسسه مطبوعاتی امیرکبیر.
سروش، عبدالکریم (1376)؛ فربه‌تر از ایدئولوژی، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
سروش، عبدالکریم (1376)؛ مدارا و مدیریت، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
سروش، عبدالکریم (1378)؛ بسط تجربه نبوی، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
سروش، عبدالکریم (1379)؛ سیاست¬نامه، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
سروش، عبدالکریم (1373)؛ قبض و بسط تئوریک شریعت، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
صفا، ذبیح‌الله (1375)؛ تاریخ ادبیات در ایران، ج5، تهران: نشر فردوس.
طبری، محمد جریر(1357)؛ تاریخ طبری، مترجم: ابوالقاسم پاینده، جلد 5، تهران: انتشارات اساطیر.
ظریفیان شفیعی، غلامرضا (1376)؛ دین و دولت در اسلام، تهران: نشر سفیر.
عالم، عبدالرحمان (1373)؛ بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی.
علی بابایی، غلامرضا و بهمن آقایی(1365)؛ فرهنگ علوم سیاسی، ج5، تهران: انتشارات ویس. عنایت، حمید (1368)؛ اندیشه‌های سیاسی در اسلام معاصر، مترجم: بهاءالدین خرمشاهی، تهران: نشر خوارزمی.فرای، ریچارد (1365)؛ بخارا، دستاورد قرون‌وسطی، مترجم: محمود محمودی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
فیرحی، داوود (1378)؛ قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران: نشر نی.
قادری، حاتم (1375)؛ تحول مبانی مشروعیت خلافت (از آغاز تا فروپاشی عباسیان)، تهران: نشر بنیان.
کاظمی، علی‌اصغر (1374)؛ روش و بینش در سیاست(نگرش فلسفی، علمی و روش‌شناختی)، تهران: دفتر مطالعات و تحقیقات سیاسی بین‌المللی وزارت امور خارجه.
گیب، همیلتون (1367)؛ اسلام، بررسی تاریخی، مترجم: منوچهر امیری، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
لیل بل، ا (1363)؛ تاریخ دولت‌های اسلامی و خاندان‌های حکومتگر، مترجم: صادق سجادی، ج1،تهران: نشر تاریخ امپراتوری.مصباح یزدی، محمدتقی (1379)؛ نگاهی گذرا به نظریه ولایت‌فقیه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1379)؛ نظریه سیاسی اسلام، جلد دوم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح یزدی، محمدتقی(1372)؛ حکومت اسلامی و ولایت‌فقیه، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات.
مطهری، مرتضی (1378)؛ پیرامون جمهوری اسلامی، قم: انتشارات صدرا.
مظفّر، محمدرضا (1370)؛ اصول الفقه، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
مک لین، ایان (1381)؛ فرهنگ علوم سیاسی آکسفورد، مترجم: حمید احمدی، تهران: میزان.
منتظری، حسینعلی (1367)؛ مبانی فقهی حکومت اسلامی، مترجمین: محمود صلواتی و ابوالفضل شکوری، تهران: مؤسسه کیهان.
واعظی، احمد (1380)؛ درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
وکیلی، والا (1379)؛ گفت‌وگوی دین و سیاست در ایران (اندیشه‌های سیاسی عبدالکریم سروش)، مترجم: سعید محبی، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
هاشمی، محمد (1383)؛ حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج2، تهران: انتشارات میزان.
اخوان مفرد، حمیدرضا (1379)؛ «ایدئولوژی در نظریه‌های انقلاب، ایدئولوژی مفهوم و کارکردهای آن»، پژوهشنامه متین، شماره9، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
اسکندری، محمدحسین (1381)؛ «کالبدشناسی مفهوم قدرت»، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی(حوزه و دانشگاه)، شماره30، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
افتخاری، قاسم (1350)؛ «مفهوم ایدئولوژی»، فصلنامه حقوق، شماره8، تهران: دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
بشیریه، حسین (1382)؛ «دیباچه‌ای بر فلسفه عدالت»، فصلنامه ناقد، شماره1، تهران.
جاویدی کلاته جعفرآبادی، طاهره (1385)؛ «کندوکاوی در ابعاد و گستره مفهوم دموکراسی»، فصلنامه جامعه‌شناسی ایران، شماره26، تهران: دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
جردودی، رضا اسحاق (1380)؛ «مردم و حکومت اسلامی»، فصلنامه کتاب نقد، شماره20و21، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامي.
جهانبگلو، رامین (1372)؛ «سیر تکوین فلسفی مفهوم جامعه مدنی»، فصلنامه گفتگو، شماره1، تهران.
حجاریان، سعید (1373)؛ «نگاهی به مسئله مشروعیت»، فصلنامه راهبرد، شماره3، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
خجسته رحیمی، رضا (1383)؛ «دموکراسی مینی مالیستی سروش و منتقدانش»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره57و58، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
رشادی، علی¬اکبر (1388)؛ «آزادی»، فصل¬نامۀ الهیات، شماره7، تهران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه آزاد واحد تهران شمال.
سروش، عبدالکریم (1379)؛ «دین، اندیشه و اصلاحات»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره11، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم (1382)؛ «آزادی بیان و حق اظهارنظر و ابراز عقیده»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره 40، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم (1373)؛ «مدارا و مدیریت مؤمنان، سخنی در نسبت دین و دموکراسی»، ماهنامه کیان، شماره21، تهران.
سروش، عبدالکریم (1374)؛ «خدمات و حسنات دین»، ماهنامه کیان، شماره27، تهران.
سروش، عبدالکریم (1374)؛ «سقف معیشت بر ستون شریعت»، ماهنامه کیان، شماره26، تهران.
سروش، عبدالکریم (1379)؛ «آزادی عادلانه»، فصلنامه بازتاب اندیشه،شماره1و2، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم (1379)؛ «حکومت دینی، اندیشه دینی»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره 6، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم (1382)؛ «اسلام و دموکراسی»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره42، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم (1382)؛ «آزادی بیان»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره37، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم (1382)؛ «درگذر از تکلیف به‌حق»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره47، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم (1382)؛ «دموکراسی، دینی و غیردینی ندارد»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره45، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم. (1383)؛ «اسلام نیازی به صنف روحانی ندارد»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره57و58، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم. (1383)؛ «جامعه دینی و جامعه اخلاقی»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره 53، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم. (1384)؛ «تشیع و چالش مردم‌سالاری»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره 65، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم. (1384)؛ «من و مصباح هم‌داستانیم»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره67، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما.
سروش، عبدالکریم. (1385)؛ «از اسلام هویت تا سیاست عرفی»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره72، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم. (1386)؛ «حق و مدرن شدن در ایران»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره85، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم. (1388)؛ «بر شانه غول‌ها ایستاده‌ایم»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره109-114، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
سروش، عبدالکریم. (1389)، «تفسیر سبز از اسلام با خرافه زدایی و استبداد زدایی»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره47، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
شبان نیا، قاسم (1389)؛ «رابطه عدالت و پیشرفت در دولت دینی از منظر علّامه محمدتقی مصباح یزدی»، ماهنامه معرفت سیاسی، شماره3، قم مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
صادقی رشاد، علی‌اکبر (1379)؛ «منطق فهم دین»، فصلنامه قبسات، شماره18، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
صنعتی، رضا (1387)، گفتمان مصباح، مرکز پژوهش¬های انقلاب اسلامی، ص۴۲.
عباسی، ولی‌الله (1382)؛ «نواندیشی دینی معاصر و قرائت پذیری دین»، دوماهنامه رواق اندیشه، شماره20، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
غلامی، نجفعلی (1388)؛ «نقد آرای عبدالکریم سروش»، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره109-114، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
قنبری، آیت (1381)؛ «هرمنوتیک»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره17، قم: دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام (وابسته به دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم).
مصباح یزدی، محمدتقی (1374)؛ «تلازم احیای دین و تأسیس حکومت دینی»، فصلنامه مصباح، شماره 16، تهران.
مصباح یزدی، محمدتقی (1371)؛ «نگاهی گذرا بر فلسفه سیاسی اسلام»، ماهنامه معرفت، شماره 3، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1376)؛ «پلورالیزم دینی»، ماهنامه معرفت، شماره 22، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1376)؛ «پلورالیزم»، فصلنامه کتاب نقد، شماره 4، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامي.
مصباح یزدی، محمدتقی (1376)؛ «معرفت دینی»، فصلنامه کتاب نقد، شماره 5و6، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامي.
مصباح یزدی، محمدتقی (1377)؛ «حکومت و مشروعیت»، فصلنامه کتاب نقد، شماره 7، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامي.
مصباح یزدی، محمدتقی (1377)؛ «رویکرد نظام سیاسی اسلام»، ماهنامه معرفت، شماره 25، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1379)؛ «جمهوریت در نظام سیاسی اسلام»، فصلنامه بازتاب اندیشه،شماره 8، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
مصباح یزدی، محمدتقی (1379)؛ «خشونت و تساهل»، فصلنامه کتاب نقد، شماره 14 و 15، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامي.
مصباح یزدی، محمدتقی (1380)؛ «دین و آزادی»، ماهنامه مبلغان، شماره23، قم: معاونت تبلیغ و آموزش‌های کاربردی حوزه علمیه.
مصباح یزدی، محمدتقی (1382)؛ «تفسیر مردم‌سالاری دینی»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره29، قم: دبيرخانه مجلس خبرگان رهبري.
مصباح یزدی، محمدتقی (1385)؛ «جایگاه ولایت‌فقیه در نظام جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه فرهنگ پویا،شماره2، قم.
مصباح یزدی، محمدتقی (1388)؛ «عدالت و پیشرفت در دولت دینی»، فصلنامه حکومت اسلامی،شماره52، قم: دبيرخانه مجلس خبرگان رهبري.
مصباح یزدی، محمدتقی (1389)؛ «مبانی نظری ولایت‌فقیه»، ماهنامه سفیر،شماره13، مشهد.
مصباح یزدی، محمدتقی (صث1382)؛ «مردم‌سالاری دینی»، ماهنامه معرفت، شماره68، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
معرفت، محمدهادی (1376)؛ «بررسی شایستگی زنان برای قضاوت»، ماهنامه دادرسی، شماره2، تهران: سازمان قضائی نیروهای مسلح.
مهدی¬زاده، جواد (1386)؛ «تحولات حکومت و دولت در عصر جهانی‌شدن، گذار از دولت اقتدار به دولت مدنی»، فصلنامه جستارهای شهرسازی، شماره19و20، تهران.
مهوری، محمدحسین (1381)؛ «جایگاه مردم در تشکیل حکومت پیشوایان معصوم»، فصلنامه نامه‌ی مفید، شماره32، قم: دانشگاه مفید.
میراحمدی، منصور (1379)؛ «تحلیل مفهوم آزادی سیاسی»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره12، قم: مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم.
نبویان، سید محمود (1386)؛ «حق و تکلیف و تلازم آن‌ها»، ماهنامه معرفت فلسفی، شماره18، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
ورعی، سید جواد (1387)؛ «نقش مردم در مشروعیت حکومت اسلامی»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره49، قم: دبيرخانه مجلس خبرگان رهبري.
سروش، عبدالکریم (1382)، «رابطه عدل و صدق»، روزنامه یاس نو، شماره166، تهران.
سروش، عبدالکریم (1382)، «عدالتِ ممکن»، روزنامه یاس نو، شماره 279، تهران.
سروش، عبدالکریم (1383)، «روشنفکری دینی و دموکراسی مینی مال»، روزنامه شرق، شماره275، تهران روزنامه شرق.
عبدالکریم_سروش http://fawikipediaorg/wiki
http://mesbahyazdiir/node/833
Barclay, Harold (2010). People Without Government: An Anthropology of Anarchy. Left Bank Books. p. 31. ISBN 1-871082-16-1.
Flint, Colin & Taylor, Peter (2007). Political Geography: World Economy, Nation-State, and Locality (5th ed.). Pearson/Prentice Hall. p. 137. ISBN 978-0-13-196012-1.
Lewellen, Ted C, (2015). Political Anthropology: An Introduction Third Edition. Praeger Publishers; 3rd edition.
Mozafari , Mehdi (1987), Authority In Islam: From Mohammad to Khomaini, French Edition, Network: M E Sharpe Inc.
Ribuffo Leo P., (2011). 20 Suggestions for Studying the Right now that Studying the Right is Trendy,Historically Speaking Jan 2011 v.12#1 pp 2–6, quote on p. 6.
W.watt, Montgomery (1980), Islamic Fundamentalism and Modernity, United States of America: Routledge
نوع مقاله: پژوهشی صفحات 60 ـ 33 تبیین رابطۀ سببی میان معصیت الهی و بلایای طبیعی محمد رسول آهنگران
