تحلیل گفتمان ائمه (ع) با روش تقیّه بر اساس نظریه‌ی کنش گفتاری جان سرل
الموضوعات :مرضیه برزن 1 , کریم نجفی برزگر 2 , اصغر قائدان 3 , سید حسن قریشی کرین 4
1 - دانشگاه پیام نور
2 - دانشگاه پیام نور
3 - دانشگاه تهران
4 - دانشگاه پیام نور
الکلمات المفتاحية: تقیّه, تحلیل گفتمان, کنش گفتار, ائمه (ع), جان سرل,
ملخص المقالة :
در این مقاله برآنیم گفتمان ائمه (ع) در مسأله تقیّه را با تکیه بر نظریه ی کنش گفتاري جان سرل که در حوزه ی تحلیل گفتمان قرار دارد، بررسی کنیم. تقیّه از معتقدات کلامی- فقهی شیعه و رویکردی تاریخی برای حفظ موجودیّت اقلیت در برابر اکثریت محسوب می‌شود. یکی از شیوه های مبارزاتی ائمه(ع) در عصر اموی و عباسی، روش «تقیّه» است. ائمه(ع) بر حسب مقتضیات زمان و مکان، از تقیّه در مبارزه با دشمن و پیشبرد هدف بهره می بردند. جان سرل رابطه ی میان زبان و جامعه را از منظر فلسفی واکاوی کرده است. نظریه ی کنش گفتاری سرل کارکردهای متفاوتی دارد و در فهم پاره گفتارها باید به معنای ثانوی آن ها توجه داشت. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخ گویی به این سؤال است که چگونه ائمه (ع) با روش تقیّه، از گفتارهایی استفاده کرده-اندکه معنای ثانوی آن ها مورد نظر بوده است و بیشتر از چه کنش های گفتاری بهره برده-اند؟ بررسی داده های تحقیق نشان می دهد ائمه(ع) بنا بر نظریه ی «افعال گفتاری» سرل برای پیشبرد اهداف خویش از عباراتی استفاده کرده اند که معنای ثانوی آن ها مد نظر بوده و کنش های گفتاری اظهاری، عاطفی و ترغیبی بیشترین کاربرد را داشته است، در حالی که از کنش های اعلامی و تعهدی بهره نگرفته‌اند.
قرآن کریم
نهج البلاغه (1379)، تحقیق وترجمه: محمّد دشتی، قم: انتشارات قم.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله (1387ق)، شرح نهج البلاغه، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
ابن سعد، محمد بن سعد کاتب واقدی (1374)، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشه.
اربلی، ابوالفتح (1401ق)، کشف الغمّه فی معرفةالائمه، بیروت: نشر الکتب الاسلامیه.
ادیب، عادل (بی تا)، زندگانی تحلیلی پیشوایان ما، ترجمه اسدالله مبشری، بی جا.
ابو نعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله (بی تا)، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، قاهره- مصر: دار ام القری.
امین، محسن (1389)، زندگانی معصومین (ع) یا اعیان شیعه، ترجمه مصطفی گرگان بیگ، علی چراغی، تهران: مؤسسه نشر پنجره.
ایشانی، طاهره؛ معصومه نعمتی قزوینی (1393)، «تحلیل خطبه¬ی حضرت زینب(س) در کوفه بر اساس نظریه¬ی کنش گفتار سرل»، مجله¬ی سفینه، تهران، دوره¬ی 12، شماره 45، زمستان،صص 25-51.
انصاری، مرتضی بن محمد امین (شیخ مرتضی)، (1375ق)، رساله فی التقیه، طبع تبریز.
ابن منظور، جمال الدین محمدبن مکرم (1404ق)، لسان العرب، قم: انتشارات الحوزه.
بلاذری، احمدبن یحیی (1346)، فتوح البلدان، ترجمه آذرتاش آذرنوش، بی جا: بنیاد فرهنگ ایران.
بحرانی اصفهانی، عبدالله (1388)، عوالم العلوم و المعارف و الاحوال، قم: مؤسسه امام مهدی(عج)، ج16.
بجنوردی، محمد حسن (1384)، القواعد الفقیه، ج5، قم: بصیرتی.
چپمن، شیوان (1384)، از فلسفه به زبانشناسی، ترجمه حسین صافی، تهران: گام نو.
جلالی، مریم؛ معصومه صادقی (1394)، «کنش گفتاری سرل و پیوند آن با جنسیت و جایگاه اجتماعی در گرشاسب نامه»، نشریه جامعه شناسی تاریخی، دوره 8، شماره 95، بهار و تابستان: صص 106-88.
حرانی، حسین بن علی (1363)، تحف العقول، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
حرالعاملی، محمدبن الحسن (1429ق)، وسائل الشیعه، بیروت: مؤسسه آل البیت. 18. _________ (1410ق)، وسائل الشیعه، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، تهران: مکتبة الاسلامیة.
حکیمی، محمدرضا (1382)، امام در عینیت جامعه، قم: انتشارات دلیل ما، چ13.
حسینی معصوم، سید محمد؛ عبدالله رادمهر (1394)، « تأثیر بافت زمانی- مکانی بر تحلیل کنش گفتار»، مجله جستارهای زبانی، دانشگاه تربیت مدرس، دوره¬ی 6، شماره 3، صص 92-96.
راغب اصفهانی، حسین (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالعلم.
سید بن طاووس (1417ق)، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، بی جا: دارالاسوه.
سرل، جان. آر (1385)، افعال گفتاری، ترجمه ی محمد علی عبداللهی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
سيوطى، جلال الدين عبدالرحمن بن ابى بكر (1371ق)، تاريخ الخلفاء، تحقيق: محمد محى الدين عبدالحميد، مصر، مطبعة السعادة.
سرخسی، شمس الدین (بی تا)، المبسوط، بیروت: دارالمعرفه.
شوشتری، نورالله بن شریف الدین (1409ق)، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قم، کتابخانه عمومی آیه الله العظمی مرعشی.
صفری فروشانی، نعمت الله (1384)، نقش تقیه در استنباط، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
صدوق، محمد بن علی ابن بویه (1377)، الخصال، ترجمه محمد باقر کمره ای، تهران: کتابچی.
طوسی، محمد بن حسن (۱۴۰۹ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، مکتبة الاعلام الاسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363)، اصول کافی، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
عابدینی، جواد ؛ مجتبی مصباح (1396)، « زبان و جامعه در اندیشة جان سرل، جواد عابدینی»، مجله معرفت فلسفی، سال 14، ش3، بهار، صص 185-207.
عسکری متین، سجاد؛ علی رحیمی (1392)، «تحلیل گفتمان حقوقی؛ واکاوی نقش کار گفت در بافت حقوقی»، نشریه جستارهای زبانی، شماره 15 پیاپی، زمستان، صص 172-151.
فرکلاف، نورمن ( 1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه جمعی از مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
فضائلی، مریم؛ محمد نگارش (1390)، «تحلیل خطبه ی پنجاه و یکم نهج البلاغه بر اساس طبقه بندی سرل از کنش های گفتاری»، مجله ی علوم قرآن و حدیث، دانشگاه فردوسی، شماره 86، بهار و تابستان، صص 81-118.
قره باغی، علی اصغر (1384)، «کتاب: رفتارهای زبانی بازنمایی¬های بی رحمانه شهرزاد قصه¬گو اثر محمد بهارلو»، مجله گلستانه، ش70،86-86.
مفید، محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید) (بی تا)، الارشاد فی معرفه حج الله علی العباد، ترجمه سید هاشم محلاتی، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، چ2.
________(شیخ مفید) (1376)، تصحیح الاعتقادات الامامیه، قم: الموترالعالمی لالفیه.
مجلسی، محمد بن باقر بن محمد تقی (1304 ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
________ (1362)، بحارالانوار، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مغنیه، محمدجواد (1409ق)، الشیعه والتشیع، بیروت: دارالجواد. 41. مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، (1409ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر، بیروت، دارالأندلس.
ون دایک، تئوان ای (1382)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان، ترجمه میر فخرایی و دیگران، چ1، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
Brown, G. and Yule, G, 1989, Discourse Analysis, Cambridge University Press.
Cambridge, New York and Oakleigh
