مضامین قرانی ــ روایی درآثار بیدل دهلوی
الموضوعات :فوزیه پارسا 1 , ملک‌محمد فرخ‌زاد 2 , عباسعلی وفایی 3
1 - 0
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه
3 - دانشگاه علامه طباطبایی، تهران
الکلمات المفتاحية: قرآن کریم, تجلّی, احادیث, بیدل, اثرپذیری,
ملخص المقالة :
از زمان ظهور اسلام تا به حال همۀ شاعرانی که با سخنوری روح خود را پرورش داده اند؛ از ابتدا به آیات قرآنی و احادیث و روایات عنایت داشته اند و فکر و شعر خود را با این دو نعمت آمیخته اند. این اثرپذیری از قرآن و حدیث به نیمه های قرن سوم هجری قمری برمی گردد هر چند که در هر دوره ای تجلّی قرآن و حدیث در سروده های شاعران متفاوت می باشد. وجود شاعران باذوق و همچنین علاقۀ آنها به قرآن و حدیث خود بستر را برای استفادۀ بیشتر از این دو مهم فراهم آورد. یکی از سرایندگانی که با تأثیر از قرآن و حدیث سخن آرایی کرده، بیدل دهلوی است. بیدل توانسته با کاربرد هنرمندانۀ آیات قرآن، احادیث و روایات، براساس سه مرحله شریعت، طریقت و حقیقت، مسیر سیر و سلوک عرفانی را به نحو احسن ترسیم کند. در این مقاله، تأثیر کلام الهی بر اشعار بیدل بررسی شده است؛ در اشعار وی مضامین و آموزه های قرآنی به وفور یافت می شود. این اثرپذیری در قالب اثرپذیری واژگانی، گزاره ای، گزارشی، تلمیحی، تطبیقی و تصویری است.
قرآن کریم
آرزو، عبدالغفور(1378)، بوطیقای بیدل، چاپ اول، مشهد: انتشارات ترانه.
--- ، --- (1381)، خوشه¬هایی از جهان بینی بیدل، چاپ اول، مشهد: انتشارات ترانه.
المعانی، شهاب الدین ابوالقاسم احمدبن ابی المظفر منصور، (1368)، روح الارواح فی شرح اسماء الملک الفتّاح، به تصحیح و توضیح نجیب مایل هروی، چاپ اول، چاپخانه شرکت انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
بیدل دهلوی، عبدالقادر( 1388)، شعله آواز(مثنوی های بیدل دهلوی)، تصحیح اکبر بهداروند، چاپ اول، تهران: مؤسسه انتشارات نگاه.
---،---(1389)، رباعیات، تصحیح و مقدمۀ اکبر بهداروند، چاپ دوم، تهران: موسسه انتشارات نگاه.
---،---(1392)، دیوان بیدل دهلوی(غزلیات)، تصحیح اکبر بهداروند، چاپ سوم، تهران: مؤسسه انتشارات نگاه.
تقوی، نصرالله(1363)، هنجار گفتار، اصفهان: فرهنگسرای اصفهان.
جشنی آرانی، ماشاءالله(1383)، تجّلی قرآن و معارف اسلامی در اشعار بیدل دهلوی، چاپ اول، تهران: نشر هستی نما.
راستگو، سید محمد( 1376)،تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت).
رحیمیان، سعید، (1387)، آفرینش از منظر عرفان، قم، بوستان کتاب.
رنجبر، احمد، (1355)، گزیدۀ اشعار ادیب الممالک فراهانی، تهران، انتشارات زوّار.
سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن(بی تا)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
شمیسا، سیروس(1382)، سبک شناسی شعر، تهران، نشر میترا.
عبدالغنی، (1351)، احوال و آثار میرزا عبدالقادر بیدل، ترجمۀ میر محمد آصف انصاری، کابل، دانشکدۀ ادبیات و علوم بشری کابل.
فروزانفر، بدیع الزمان(1366)، احادیث مثنوی، چاپ چهارم، تهران: چاپ خانه سپهر
قیصری، داودبن محمود، (1375)، مقدمه شرح فصوص الحکم، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
کزازی، میرجلال الدین(1373)، زیباشناسی سخن پارسی، چاپ اول، تهران: مرکز.
گرگانی، حاج محمدحسین(1377)، ابدع البدایع، به اهتمام حسین جعفری، تبریز: احرار.
لاهیجی، شمس الدین، (1383)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، چاپ پنجم، چاپ خاشع، انتشارات زوّار.
وحیدیان کامیار، تقی(1379)، بدیع از منظر زیباشناسی، تهران: دوستان.
همایی، جلال الدین(1361)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
فخاری، علی رضا (1397)، «معناشناسی لوح محفوظ در قرآن»، فصلنامه علمی پژوهشی معرفت شناسی و حوزه¬های مرتبط، دورۀ 19، شماره 73،ص 5 – 46
دانشگاه آزاد اسلامی واحد آبادان(1388)، همایش نقش قرآن در شکوفایی شعر و ادب، مجموعه مقالات، چاپ اول.
