مبانی معرفتشناختی تربیت توحيدي (امکان، منابع و موانع)
الموضوعات :سیده طاهره آقامیری 1 , محمدرضا شاهرودی 2 , مجید صالحی 3 , محمد صافحیان 4
1 - دانشگاه آزاد اسلامي تهران جنوب
2 - دانشگاه تهران
3 - دانشگاه هنر، تهران
4 - دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران جنوب، تهران
الکلمات المفتاحية: مبانی معرفتشناختی, علم و معرفت, ابزار شناخت, موانع شناخت, تربيت توحيدي,
ملخص المقالة :
قرآن كريم در آياتي نظير: «إِنَّ إِلَى رَبِّكَ الرُّجْعَى«(علق:8)؛ و«أَلَا إِلَى اللَّـهِ تَصِيرُ الْأُمُورُ« (شوري:53) خداوند را غايت حركت كلي جهان و صيرورت خاص انسان معرفي كرده و بديهي است حركت به سمت هیچ غايتی، بدون معرفت و شناخت، انسان را به مقصد نهايي رهنمون نميسازد؛ بنابراين حركت تکاملي انسان در نظام تربيت توحيدي، بايد عالمانه و متفكرانه باشد تا انسان بتواند به مراتبي از حيات طيّبه موعود در قرآن کریم دستيابد. اين حركت طبعاً از منظر کتاب آسمانی، دارای تحلیل و تفسیری ویژه وبرخاسته از جهانبینی الهی است كه از مباني معرفتشناختي تربيت سکولار، مانند مباني پوزيتيويسم، داروينيسم و اومانيسم، تجربهمدار، بریده از وحی و انسان -محور، جدا و متفاوت است. این مقاله با رویکرد تحلیلی توصیفی به مهمترین مبانی معرفتشناختی تربيت توحيدي،) شامل امکان، منابع و ابزار و موانع شناخت) با استناد به آیات قرآن کریم پرداخته است. براساس یافتههای این پژوهش، از منظر قرآنکریم، چون انسان از ظرفیت نامحدود معرفتی و علمی برخوردار است، پس امکان کسب معرفت برای وی قطعی و تردیدناپذیر است. برخلاف مکاتب فلسفی غرب، قرآن ابزار و منابع گوناگونی مانند حواس، عقل، شهود، وحی و الهام را برای دستیابی انسان به انواع معرفت به رسمیت شناخته است. درمنظومة تربیتی این کتاب آسمانی، ضمن تبيين موانع معرفت، استقرار نظام جامع تربیت توحیدی و صیرورت انسان به سوی حیات طیبه، مستلزم توجهبه همه ابزارهاي معرفت با حفظ مراتب آنها است. مهمترین ثمره این بحث، چگونگي كسب علم يقيني و معرفت ریشهدار، در راستای نقش محوری آن در تحقق معرفت حق است.
قرآن كريم.
آذرنوش، آذرتاش(1392)، فرهنگ معاصر عربی_فارسی، تهران: نشر نی.
ابن اثیر، ابوالسعادات مجدالدین مبارک بن محمد(بیتا) النهایه في غريب الحديث و الاثر، قم: اسماعيليان.
ابن عربی ،محی الدین (1418ق)، الفتوحات المکیه، بیروت،: دارالاحیاءالتراث العربی.
ابن فارس، احمدبن زكريا(1389ق)، معجم مقایيس اللغه، مصر:مکتبه الحلبی.
ابن ابي الحديد ( 1378 ) شرح نهج البلاغه ، بيروت دار احياء التراث العربي.
ابن منظور، محمدبن مـكرم( 1405ق)، لسـان العرب، بيروت، دار احياء التراث العربى.
انـيس، ابـراهيم و ديگـران(1425ق)، فرهنگ المعجم الوسيط (عربى ـ فارسى)، ترجمه محمد بندرريگى، چ چهارم، قم: انتشارات اسلامى.
احمدي، احمد(1388)، بن لايههاي شناخت، تهران: انتشارات سمت.
بحرانی، سیدهاشم(1412)، البرهان فی تفسیرالقرآن، بیروت، لبنان: دارالهادی.
بهشتي، محمد( 1397)، مباني تربيت از ديدگاه قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
پاپينيو، ديويد( 1390)، درآمدي بر آگاهي، ترجمة: سيد كمال خرازي، تهران: انتشارات سمت.
جرجاني، مير سيد شريف( 1389) همگرايي دين و دانش، ترجمة عبدالهادي بوجردي، تهران، مؤسسه تدوين و نشر آثار محمد تقي جعفري.
جوادی آملی، عبدالله( 1375) رحیق مختوم، قم: مرکز نشر اسراء.
_______ ( 1386) ادب فنای مقربان، ج 2، قم: مرکز نشر اسراء.
_______( 1386) تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ج 2، قم: مرکز نشر اسراء.
_______( 1386) تفسیرموضوعی قرآن کریم، قرآن در قرآن ، قم: مرکز نشر اسراء.
_______ ( 1387) تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ج 5، قم: مرکز نشر اسراء.
_______ ( 1387) تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ج 14، قم: مرکز نشر اسراء.
_______ ( 1389) تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ج 19، قم: مرکز نشر اسراء.
_______ ( 1393) قرآن،میزان شناخت قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.
_______ ( 1395)، شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، قم: مرکز نشر اسراء
_______ (1397)، تفسیر موضوعی قرآن مجید، معرفت شناسی در قرآن، ج 13، قم:مرکز نشر اسراء.
جوهری، اسماعیل بن حماد( 1990)، الصحاح، تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت: دارالعلم الملایین.
داود، قیصری(1370) شرح القیصری،علی فصوص الحکم، با شرح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: شرکت انتشارات علمی.
راغب اصفهانى، حسين بن محمد، (1412)،مفردات الفـاظ القـرآن، تحقيق صفوان عدنان داوودى، بـيروت، دارالشـاميه.
رازي، فخرالدين ( 1411)، المباحث المشرقيه في علم الالهيات و الطبيعيات، قم: انتشارات بيدار.
رجبي، محمود (1380)، انسانشناسي، قم: مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره).
روحانی، محمود (1366)، المعجم الاحصائی لالفاظ القران الکریم، ج 1، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
زبيدي، محمد، محمد بن محمد بن مرتضي الحسيني (1409)، تاج العروس من جواهر القاموس، بيروت: دارالهدي.
سبحاني، جعفر(1411)، نظريه المعرفه، قم: المركز العالمي للدراسات الاسلاميه.
سهروردي، شهاب¬الدین يحيي(1372)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج 2، تصحیح هانری کربن، ج 1، تهران: انتشارات انجمن فلسفه ایران.
سيوطي، جلال الدين عبدالرحمن بن ابي بكر(1421)، اتقان فی علوم القرآن، بيروت_ لبنان: دارالكتاب العربي.
شیخ صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، ( 1425)، تصحیح سید هاشم حینی تهرانی، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
صدرالمتألهين، صدرالدين شيرازي، محمد بن ابراهیم، (1378)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقليه الاربعه، قم: مصطفوي.
طوسى، محمدبن حسن(1389ق)، التبيان فى تفسير القرآن، بيروت: دار احياء التراث العـربى.
طباطبایی، محمد حسین( 1372)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
طباطبایی، محمد حسين (1376)، الميزان في تفسير القران، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
______(1375)، نهایه الحکمه. ترجمه و شرح علی شیروانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
______(1388)، قرآن در اسلام، قم: بوستان کتاب.
______(1389)، انسان از آغاز تا انجام، به كوشش سيد هادي خسرو شاهي، قم: بوستان کتاب.
طبرسى، فضل بن حـسن (1403ق)، مـجمع البيان فـى تفسير القرآن، تهران،: ناصر خسرو.
طريحي، فخرالدين(1375)، مجمعالبحرين، تحقيق: احمد حسين اشكوري، تهران: مكتبه المرتضويه.
طوسي، نصيرالدين(1375)، اساس الاقتباس، تهران: نشر مركز.
علمالهدی، جمیله( 1384)، مبانی تربیت اسلامی و برنامه ریزی درسی«براساس فلسفه صدرا»، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
عین القضاه همدانی( 1360)، رساله یزدان شناخت، مقدمه و تصحصح بهمن کریمی،تهران: اقبال.
فياضي، غلامرضا(1368)، درآمدي بر معرفتشناسي، قم: مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره).
فراهيدى، خليل بن احمد( 1405ق)،كتاب العين، قم، دارالهجره.
فیض کاشانی، ملأ محسن( 1377)، علم اليقين، قم: انتشارات بیدار.
فيومي، احمد بن محمد بن علی المقری( 1414)، المصباح المنير فی غریب الشرح الکبیر، قم: مؤسسه دارالهجره.
______(بیتا)، تفسير الصافی، لبنان: مؤسسة الأعلمی.
قاضیزاده ودیگران(1394)،مباني هستیشناسی ومعرفتشناسی نظام اجتماعی براساس تفسیرالمیزان، فصلنامه علمی-پژوهشی، سـال پنـجم، شـماره18.
كلينى، محمدبن يعقوب(1407ق)، اصول كافـى، تهران، دارالكتب الاسلاميه.
لاهيجي، عبدالرّزاق( 1383)، شوارق الالهام في شرح تجريدالكلام، تقديم و اشراف جعفر سبحاني، قم: مؤسسه الامام الصادق(ع).
مكارم شيرازي، ناصر ( 1370)، تفسير نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر(1377)، پیام قرآن، علم و معرفت ، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین(ع).
مبلغ، سید محمد حسین(1378)، شناخت در قرآن از نگاه مطهری، مشهد: فصلنامه پژوهشهای قرآنی، سال پنجم، شماره 17 و 18.
مصباح، محمدتقى( 1383) آمـوزش فلسفه، تهران، سـازمان تـبليغات اسلامى.
_______(1388)،معارف قرآن(3-1)،قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
_______(1376)،قرآن شناسی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصطفوی، حسن(۱۳۶۰)، التحقيق في كلمات القرآن کریم، تهران: بنگاه ترجمه ونشر کتاب.
مطهري، مرتضي( 1360)، مقدمهاي بر جهانبيني اسلامي، تهران: انتشارات صدرا.
________ (1377)، مجموعة آثار، ج 13، تهران: انتشارات صدرا.
________ (1368)، مسئله شناخت، تهران: انتشارات صدرا.
________ (1383)، انسان در قرآن، قم: انتشارات صدرا.
معلمي، علي(1386)، پيشينه معرفتشناسي اسلام، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
نجاتی، محمد عثمان( 1367)، قرآن و روان شناسی، عباس عرب، مشهد، آستان قدس رضوی.
نصر، سید حسین(1383)،آرمانها و واقعیتهای جهان اسلام، ترجمه شهابالدین عباسی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
________( 1390)، اسلام، علم مسلمانان و فناوري، ترجمه: سيد امير حسين اصغري، تهران: انتشارات اطلاعات.