رتبه بندی دانشگاهها و صنایع ایران بر اساس شاخص همانتشاری در نشریات فارسی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)
الموضوعات :
1 - پایگاه استنادی علوم جهان اسلام
الکلمات المفتاحية: همکاری دانشگاه و صنعت, همانتشاری, همنویسندگی دانشگاه و صنعت,
ملخص المقالة :
همکاریهای پژوهشی میان دانشگاه و صنعت در جریان یافتن دانش دانشگاهی به سمت صنعت و کاربردی کردن این دانش از اهمیت ویژهای برخوردار است. یکی از مهمترین راههای ایجاد این جریان، همانتشاری میان دانشگاه و صنعت میباشد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی همکاری میان دانشگاه و صنعت در ایران بر اساس شاخص همانتشاری در مدارک نمایه شده فارسی در نمایه استنادی علوم ایران (SCI) در سال 1394 و شناسایی کردن دانشگاهها و صنایع همکار در این همانتشاریها و نیز ترسیم ساختار جغرافیایی همانتشاریهای دانشگاه و صنعت بر روی نقشه سیاسی ایران میباشد. به منظور شمارش همکاریها، روش شمارش کامل همنویسندگی به کار گرفته شده و نقشه همکاری، با استفاده از نرمافزارهای اکسل، یوسینت و پاژک در محیط جیپیاس ترسیم شده است. یافتههای حاصل از پژوهش نشان میدهد که در سال 1394، 270 مقاله حاصل همانتشاری دانشگاه و صنعت در پایگاه isc نمایه شده است که در آنها 94 واحد دانشگاهی و 150 واحد صنعتی همکاری داشتهاند. بر اساس پراکندگی جغرافیایی، 30 استان در همانتشاریهای میان صنعت و دانشگاه مشارکت داشتهاند که استان تهران دارای بیشترین هم انتشاری است، و سپس با اختلاف بسیار زیادی استانهای خوزستان و اصفهان به ترتیب در رتبههای بعدی قرار دارند. نتایج این پژوهش نشان میدهد که تعداد همانتشاریهای میان دانشگاه و صنعت بسیار کم است و به مناطق معدودی از کشور و دانشگاهها و صنایع خاصی محدود میشود. به دلیل اهمیتی که همکاری میان دانشگاه و صنعت در اقتصاد دانش بنیان و نیز تجاری سازی دانش دانشگاهی دارد، باید سیاستهای پژوهشی به نحوی اتخاذ شود، تا همانتشاریهای دانشگاه و صنعت هر چه بیشتر انجام گیرد.
1- Frenken, K, Ponds, R, & Van Oort, F, "The citation impact of research collaboration in science‐based industries: A spatial‐institutional analysis". Papers in Regional Science, 89(2), pp.351-271, 2010.
2- Dietz, J. S, & Bozeman, B, "Academic careers, patents, and productivity: industry experience as scientific and technical human capital". Research policy, 34(3), pp.349-367, 2005.
3- Bruneel, J, D’este, P, & Salter, A, "Investigating the factors that diminish the barriers to university–industry collaboration". Research Policy, 39(7), pp.858-868, 2010.
4- Haeussler, C, "Information-sharing in academia and the industry: A comparative study". Research Policy, 40(1), pp.105-122, 2011.
5- Santoro, M. D, & Chakrabarti, A. K, "Firm size and technology centrality in industry–university interactions". Research policy, 31(7), pp.1163-1180, 2002.
6- Wong, P. K, & Singh, A. A Preliminary Examination of the Relationship between Co-Publications with Industry and Technology Commercialization Output of Academics: The Case of the National University of Singapore. Leiden , 2014.
7- Leydesdorff, L, & Sun, Y, "National and international dimensions of the Triple Helix in Japan: University-industry-government versus international coauthorship relations". Journal of the American Society for Information Science and Technology, 60, pp.778-788, 2009.
8- Calvert, J, & Patel, P, "University-industry research collaborations in the UK: bibliometric trends". Science and Public Policy, 30(2), pp.85-96, 2003
9- Tijssen, R. J, "Universities and industrially relevant science: Towards measurement models and indicators of entrepreneurial orientation". Research Policy, 35(10), pp.1569-1585, 2006.
10- جوکار، طاهره و عصاره، فريده، "جريان انتشار مقالات علمی در کشور ايران طی سال های 2007 تا 2011 بر اساس مدل مارپيچ سه گانه دانشگاه، صنعت و دولت". پژوهشنامه پردازش و مديريت اطلاعات، 29(2)، صص. 505-533، 1392.
11- حاتمی ، مهدیه، نقشینه، نادر، "بررسی کمی و مصورسازی همکاری های بین سازمانی در مدارک نمایه شده جمهوری اسلامی ایران در پایگاه استنادی اسکوپوس : از دیدگاه روابط دانشگاه-صنعت-دولت". پژوهش¬نامه علم¬سنجی، 1 (1)، صص. 127-150، 1393.
12- عصاره فریده، فرج پهلو، عبدالحسین، صراطی شبرازی، منصوره، "بررسی تأثیر نزدیکی جغرافیایی بر هم انتشاری دانشگاه و صنعت در ایران با استفاده از مدل گرانشی نیوتون" . تعامل انسان و اطلاعات، ۳(۳)، صص.55-65، ۱۳۹۵.
13- صراطی شبرازی، منصوره، عصاره، فریده، فرج پهلو، عبدالحسین، "بررسی ارتباط میان هم انتشاری دانشگاه - صنعت و تجاری سازی دانش دانشگاهی در قالب اسپینآف در ایران". پژوهش نامه علم سنجی (زودآیند).
14- صراطی شیرازی، منصوره، متوسل، مهدی، عصاره، فریده، فرج پهلو، عبدالحسین، "مطالعۀ همکاری دانشگاه و صنعت در ایران بر اساس شاخص همانتشاری و ردهبندی این صنایع بر مبنای ردهبندی بینالمللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیتهای اقتصادی" . فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی, 3 (79), 75-94، 1396.
15- Abramo, G, D’Angelo, C. A, Di Costa, F, & Solazzi, M. "University–industry collaboration in Italy: A bibliometric examination". Technovation, 29, pp. 498-507, 2009.
16- Giunta, Anna, Filippo M. Pericoli, and E. Perucci. "University-Industry Collaboration in Biopharmaceutical Industry: The Italian Case." 55th Italian Economic Association Conference. Trento, Italy. 2014
17- Park, H. W, Hong, H. D, & Leydesdorff, L," A comparison of the knowledge-based innovation systems in the economies of South Korea and the Netherlands using triple helix indicators". Scientometrics, 65(1), pp.3–27, 2005.
18- Ponds, R, Van Oort, F, & Frenken, K. "The geographical and institutional proximity of research collaboration". Papers in regional science, 86(3), pp.423-443, 2007.
19- Sidone, Otávio José Guerci, Eduardo Amaral Haddad, and Jesús Pascual Mena‐Chalco, Scholarly publication and collaboration in Brazil: the role of geography. 4th Congress of the European Regional Science Association: Regional development & globalisation: Best practices, St. Petersburg, 26-29 August, 2014.
20- Leydesdorff, L, & Meyer, M, "The scientometrics of a Triple Helix of university-industry-government relations (Introduction to the topical issue)". Scientometrics, 70(2), pp.207-222, 2007.
21- Wong, P. K., & Singh, A, "Do co-publications with industry lead to higher levels of university technology commercialization activity?" Scientometrics, 97(2), pp. 245-265, 2013.
22- Tijssen, R, "R&D globalization processes and university–industry research cooperation: Measurement and indicators". CWTS Working Paper Series, CWTS-WP-2012-009, Centre for Science and Technology Studies (CWTS), Leiden University, 2012.
23- Gao, S, Hu, Y, Janowicz, K, & McKenzie, G. A spatiotemporal scientometrics framework for exploring the citation impact of publications and scientists. In Proceedings of the 21st ACM SIGSPATIAL International Conference on Advances in Geographic Information Systems, pp. 204-213, November, 2013.
24- بندلی زاده، ندا، "بررسی ارتباط میان قابلیت-های منطقه¬ای و جغرافیای تولید علم در ایران". پردازش و مدیریت اطلاعات، (30):2، صص. 309-355، 1393.
25- هدایتی، سیدهاشم، "رتبهبندی استانهای کشور به لحاظ توسعه‌یافتگی صنعتی". روزنامه دنياي اقتصاد، ص 29، 27 بهمن 1386.
26- اسدی، سعید، جلالی منش، عمار، "نگاشت و مصورسازی پراکندگی جغرافیایی ثروت علمی در ایران". پردازش و مدیریت اطلاعات، (28):4، صص. 917-943،1392.
رتبه بندی دانشگاهها و صنایع ایران بر اساس شاخص همانتشاری در نشریات فارسی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) منصوره صراطی شیرازی* *استادیار مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، شیراز، ایران yasamanserati@yahoo.com چکیده: همکاریهای پژوهشی میان دانشگاه و صنعت در جریان یافتن دانش دانشگاهی به سمت صنعت و کاربردی کردن این دانش از اهمیت ویژهای برخوردار است. یکی از مهمترین راههای ایجاد این جریان، همانتشاری میان دانشگاه و صنعت میباشد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی همکاری میان دانشگاه و صنعت در ایران بر اساس شاخص همانتشاری در مدارک نمایه شده فارسی در نمایه استنادی علوم ایران (SCI) در سال 1394 و شناسایی کردن دانشگاهها و صنایع همکار در این همانتشاریها و نیز ترسیم ساختار جغرافیایی همانتشاریهای دانشگاه و صنعت بر روی نقشه سیاسی ایران میباشد. به منظور شمارش همکاریها، روش شمارش کامل همنویسندگی به کار گرفته شده و نقشه همکاری، با استفاده از نرمافزارهای اکسل، یوسینت و پاژک در محیط جیپیاس ترسیم شده است. یافتههای حاصل از پژوهش نشان میدهد که در سال 1394، 270 مقاله حاصل همانتشاری دانشگاه و صنعت در پایگاه ISC نمایه شده است که در آنها 94 واحد دانشگاهی و 150 واحد صنعتی همکاری داشتهاند. بر اساس پراکندگی جغرافیایی، 30 استان در همانتشاریهای میان صنعت و دانشگاه مشارکت داشتهاند که استان تهران دارای بیشترین هم انتشاری است، و سپس با اختلاف بسیار زیادی استانهای خوزستان و اصفهان به ترتیب در رتبههای بعدی قرار دارند. نتایج این پژوهش نشان میدهد که تعداد همانتشاریهای میان دانشگاه و صنعت بسیار کم است و به مناطق معدودی از کشور و دانشگاهها و صنایع خاصی محدود میشود. به دلیل اهمیتی که همکاری میان دانشگاه و صنعت در اقتصاد دانش بنیان و نیز تجاری سازی دانش دانشگاهی دارد، باید سیاستهای پژوهشی به نحوی اتخاذ شود، تا همانتشاریهای دانشگاه و صنعت هر چه بیشتر انجام گیرد. واژه های کلیدی: همکاری دانشگاه و صنعت، همانتشاری، همنویسندگی دانشگاه و صنعت |
مقدمه:
در جهان امروز، امر پژوهش تحت تأثیر گستردگی، تنوع و رشد سریع علم، همکاری پژوهشگران با یکدیگر را امری اجتناب ناپذیر کرده است. این همکاری میان پژوهشگران از طرفی باعث جریان یافتن دانش میان پژوهشگران شده است و از طرف دیگر به اشتراک گذاری امکانات و الزامات پژوهش را ممکن ساخته است. این همکاری پژوهشی که در میان پژوهشگران دانشگاهی امری است که تا حد زیادی شناخته شده و رایج است، باید با سایر بخشهای پژوهشی از جمله صنعت نیز به نحوی شکل گیرد. اهمیت این موضوع از این واقعیت نشأت میگیرد که دانش جدید تولید شده در دانشگاه باید به عنوان درونداد در بخش نوآوری صنعت به کار گرفته شود ]1[ و فرهنگ و هویت دانشگاه به عنوان یک سازمان اجتماعی صرفاً علمی به سمت سازمانی که در صنعت و تجاریسازی دانش، نقش دارد، پیش رود]2[.
همکاریهای علمی میان دانشگاه و صنعت از مهمترین راههای پیش رَوی به سمت اقتصاد دانش بنیان و تحقق اهداف آن در جامعه است، اما باید به این نکته نیز توجه داشت که به دلیل وجود نظامهای انگیزشی متفاوت حاکم بر این دو نوع سازمان]3[، همکاری میان آنها چالشهای متعددی را به همراه دارد که باید به نحوی سیاستگذاری و مدیریت شوند تا مزایای حاصل از این همکاری برای هر دو سازمان، بر مشکلات آن فایق آید و و برونداد قابل مشاهدهای از همکاری به دست دهد. با تحقق این امر در دنیای کنونی، مفهوم علم دانشگاهی و علم صنعتی به عنوان " جهانهای جدا" با توجه به آنچه که در علم امروز دیده میشود، اشتباه بوده و افزایش تعداد پیوندهای میان سازمانی، مرزهای میان علم صنعتی و علم دانشگاهی را محو میکند ]4[.
از آنجا که انتشار مقالات علمی رایجترین و محبوبترین قالب اشاعه دانش میان اعضای هیأت علمی دانشگاههاست و بروندادی قابل مشاهده و اندازهگیری است، بررسی مقالات پژوهشی اعضای هیات علمی دانشگاه با همکاری صنعت و یا اصطلاحاً همانتشاری دانشگاه و صنعت میتواند شاخص مناسبی برای همکاری میان دانشگاه و صنعت و بررسی میزان جریان یافتن دانش دانشگاهی به سمت صنعت باشد.
به دلیل اهمیتی که همکاریهای پژوهشی میان دانشگاه و صنعت در کاربردی کردن دانش دانشگاهی دارد، پژوهش حاضر با هدف بررسی همکاری میان دانشگاه و صنعت در ایران بر اساس شاخص همانتشاری در مدارک نمایه شده در نمایه استنادی علوم ایران (SCI) انجام میگیرد و در این راستا وضعیت دانشگاهها و صنایع کشور بر اساس این شاخص همانتشاری مشخص شده در تکمیل یافتههای پژوهش، ساختار همانتشاری دانشگاه و صنعت بر روی نقشه سیاسی کشور ترسیم خواهد شد.
مبانی نظری پژوهش
همکاری و تعاملات میان صنعت و دانشگاه به شیوههای مختلفی صورت میگیرد که به لحاظ میزان تعامل و ویژگی تمرکز متفاوتند، بر این اساس 4 گروه عمده تعاملات میان دانشگاه و صنعت را میتوان در نظرگرفت:
- پشتیبانی از پژوهش1: این شکل از تعامل میان دانشگاه و صنعت ، هنگامی رخ میدهد که شرکت (صنعتی) به طریق مالی و یا اعطای امکانات به یک دانشگاه کمک میکند و دارای پایینترین درجه تعامل بین طرفین (صنعت و دانشگاه) است. بهعبارت دیگر این نوع تعامل تقریباً یک سویه است.
پژوهش مشارکتی2: این شکل از تعامل نسبت به مورد اول، مشمول سطح بالاتری از تعامل است و هدف آن پرداختن به مشکلات آنی صنعت است، مانند پژوهشهای قراردادی3 و مشاورهای.
انتقال دانش: این شیوه به مراتب تعامل بیشتری دارد و طیف وسیعی از فعالیتها از قبیل تعاملات شخصی مداوم، آموزش مشارکتی و تهیه و تدوین برنامه درسی4 را در بر میگیرد.
انتقال فناوری: روشی بسیار تعاملی و متمرکز است و هدف آن، پرداختن به مسائل خاص صنعت از طریق تبدیل پژوهش دانشگاهی به فناوری تجاری میباشد ]5[.
در این میان، همکاری پژوهشی به شکل پژوهشهای مشترک که تعاملی در سطح متوسط و بالا دارد، به صورت وسیعی همکاری تحقیق و توسعة دانشگاه و صنعت را در برمیگیرد]6[. این پژوهشهای مشترک گاهاً به شکل انتشاراتی با همنویسندگی پژوهشگران بخش دانشگاهی و صنعتی منتشر میشود و به دلیل اهمیتی که دارد، به عنوان پیشرفت عظیمی در علم از آن یاد میکنند]7[. به چنین انتشاراتی که حاصل همنویسندگی دو بخش صنعتی و دانشگاهی است اصطلاحاً همانتشاری دانشگاه و صنعت گفته میشود.
از این رو همانتشاری، که عبارت از تولیدات علمی مشترک (دارای همنویسندگی) با نشانیهای سازمانی چندگانه است، توجه علمی فزایندهای را به عنوان معیاری برای بروندادهای مشترک پژوهشی به خود جلب کرده است. شاخص همانتشاری، که به نوعی نشان دهنده جریان دانش دانشگاهی به سمت صنعت است، میتواند به عنوان جریان نیروی فکری دانشگاهی بر روی اقتصاد دانش محور و بخشهای اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته و نشان دهنده موفقیت صنعت و دانشگاه در همکاری پژوهشی با یکدیگر باشد ]8، 9[. به همین دلیل در کشورهای مختلف این شاخص در سطوح مختلف مورد ارزیابی قرار گرفته است که در زیر به مرتبطترین این پژوهشها با پژوهش حاضر اشاره میکنیم.
پیشینه پژوهش:
در برخی از پژوهشهایی که در ایران همانتشاری دانشگاه و صنعت را مورد مطالعه قرار دادهاند، قالب مدل مارپیچ سهگانه همانتشاریهای دانشگاه، دولت و صنعت مورد استفاده قرار گرفته است که از جمله میتوان به پژوهش جوکار و عصاره(1392)، حاتمی و نقشینه(1393) اشاره کرد]11،10[. پژوهشهای دیگری نیز شاخص همانتشاری دانشگاه و صنعت را به صورت مجزا و خارج از این مدل مورد مطالعه قرار دادهاند که در زیر به آنها اشاره میکنیم:
عصاره و همکاران (1395)، در پژوهشی به بررسی تأثیر فاصله جغرافیایی در همانتشاری دانشگاه و صنعت با استفاده از مدل گرانشی نیوتون پرداخته اند. در این پژوهش که با استفاده از همانتشاریهای دانشگاه و صنعت در پایگاه وب آب ساینس در دوره 5 ساله 2010 تا 2014 انجام گرفته است، این نتیجه حاصل شد که فاصله جغرافیایی عامل تأثیرگذاری در همکاری میان صنعت و دانشگاه است و با افزایش فاصله جغرافیایی میزان همانتشاریهای میان دانشگاه و صنعت کم میشود. ]12[.
عصاره و همکاران (1396) در پژوهشی به بررسی ارتباط میان همانتشاریهای دانشگاه و صنعت و تعداد اسپین افهای برگزار شده توسط دانشگاههای ایران در طول سالهای 1389-1393 پرداختند و به این نتیجه رسیدند که میان تعداد همانتشاری دانشگاههای ایران با تعداد اسپینآف های برگزار شده توسط این دانشگاهها ارتباطی قوی وجود داشته است. بهعبارت دیگر، هم انتشاری بیشتر، به شکلگیری اسپینآفهای بیشتری منجر شده است ]13[.
صراطی شیرازی و همکاران(1396) در بررسی همانتشاری دانشگاه و صنعت در ایران به ردهبندی این صنایع بر اساس "رده بندی بین المللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیتهای اقتصادی" پرداخت. پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که در همانتشاری دانشگاه و صنعت، بیشترین همکاری میان صنایع تولیدی با دانشگاهها بوده است. در این رده"تولید مواد دارویی، محصولات دارویی شیمیایی" و "تولید کک و فرآوردههای نفتی تصفیه شده" بیشترین همانتشاریها را به خود اختصاص دادهاند. "معدن کاری و استخراج معادن" در رده دوم همانتشاری با دانشگاه قرار دارد که در این طبقه "استخراج نفت خام و گاز طبیعی" رتبه اول را دارد]14[.
در خارج از ایران نیز جنبههای مختلف همانتشاری میان دانشگاه و صنعت مورد مطالعه قرار گرفته است که در ادامه به برخی از این مطالعات اشاره میشود:
کالورت و پاتل5 (2003) همانتشاریهای دانشگاه و صنعت را در طول بیست سال در انگلستان مورد مطالعه قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که بیشترین میزان مقالههای مشترک در حوزه صنعت داروسازی بوده است و شرکتهای خارجی در صنایع برق و الکترونیک برای دانشگاههای انگلستان همکاران مهمی بودهاند. ]8[.
آبرامو6 و همکاران (2009)، همنویسندگی صنعت و دانشگاه را در حوزههای مختلف در ایتالیا مورد بررسی قرار دادند. یافتههای این پژوهش نشان داد که بیشترین همکاری در حوزه پزشکی و شیمی رخ داده و بالاترین درصد مقالات هم نویسندگی در حوزه مهندسی صنایع و اطلاعات بوده است]15[.
گیونتا، پریکُلی و پِروچی7 (2014)، به بررسی عوامل تأثیرگذار بر همانتشاری دانشگاه و صنعت در حوزه داروسازی در کشور ایتالیا پرداختند. در این پژوهش مشخص شد که هم نزدیکی جغرافیایی و هم نزدیکی سازمانی احتمال و کثرت همانتشاری را افزایش میدهند.]16[.
پیشینههای پژوهش نشان میدهند که همانتشاری دانشگاه و صنعت به عنوان شاخصی از همکاری دو سازمان مورد توجه پژوهشهای مختلف بوده است و از جنبه های مختلفی بررسی شده است. اما آنچه که پیشینه پژوهش در ایران نشان میدهد این است که همانتشاریهای صنعت و دانشگاه در انتشارات نمایه شده در پایگاه ISC, که مجموعهای کامل از نشریات علمی ایران را نمایه میکند، تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است. از این رو این پژوهش درصدد است که با بررسی این انتشارات این خلأ را در پژوهشهای کشور در این حوزه پرنماید.
روش بررسی:
دادههای این پژوهش از "نمایه استنادی علوم ایران" (SCI) که از محصولات "پایگاه استنادی علوم جهان اسلام" (ISC) است، گردآوری شده است. به منظور گردآوری دادههای این پژوهش، مقالاتی که به صورت مشترک توسط دانشگاه و صنعت نوشته شده و در پایگاه استنادی علوم ایران نمایه شدهاند، مورد جستجو قرار گرفت. در پایگاههای بین المللی نظیر پایگاه وبآوساینس، لیبلهای مشخصی وجود دارند که نشان دهنده وابستگی سازمانی نویسندگان میباشند]17 و 18[، اما چنین لیبلهایی در آدرس نویسندگان ایرانی به صورت مشخص و ثابت وجود ندارد. از این رو در این پژوهش، از واژگانی که به نوعی نشان دهنده وابستگی صنعتی نویسندگان است مانند شرکت، صنعت، صنایع، کارخانه و کمپانی8 استفاده شده است. مدارکی که در آدرس آنها هم واژگان مرتبط با صنعت و هم واژگان مرتبط با دانشگاه وجود داشته باشد (آدرس صنعتی& آدرس دانشگاهی) به عنوان همانتشاری دانشگاه و صنعت محسوب شده و جامعه پژوهش حاضر را تشکیل میدهند. سال مورد نظر در این پژوهش سال 949 میباشد. زمان گردآوری دادهها تابستان 1396 میباشد.
در این پژوهش، تحلیل در سطح سازمانی و با استفاده از روش شمارش کامل10 انجام میگیرد. زیرا غالباً در پژوهشهایی که به منظور بررسی همکاری علمی صورت میگیرد، از روش شمارش کامل استفاده میشود ]19[. بدین ترتیب مدرکی که توسط 4 سازمان نوشته شده باشد، یک مدرک همانتشاری است که شامل 6 پیوند میباشد و هر 4 سازمان امتیاز کامل مدرک را کسب خواهند کرد و به دلیل اینکه تحلیل در سطح سازمان انجام میگیرد، اگر بیش از یک نویسنده از یک سازمان در مدرک همکاری داشته باشد، در سهم سازمان تفاوتی ایجاد نمیشود و همکاری سازمان یک بار شمرده میشود.
بر این اساس در هر مدرک با n سازمان n(n-1)/2 همکاری وجود دارد ]18[. به این دلیل که ما در این پژوهش تنها به همکاری میان دانشگاه و صنعت میپردازیم و همکاری میان سازمانهای مشابه مورد پژوهش نیستند، اگر در مدرکی n سازمان صنعتی و m سازمان دانشگاهی وجود داشته باشد، تعداد همکاری میان سازمانی در این مدرک برابر خواهد بود با
((n+m)(n+m)-1)/2)- ((m (m-1)/2)+ (n(n-1)/2)
به منظور ترسیم نقشه همکاری میان دانشگاه و صنعت بر روی نقشه سیاسی ایران، ماتریس هم انتشاری دانشگاه و صنعت را رسم کرده و به به نرم افزار یوسینت وارد می کنیم و خروجی نرم افزار پاژک11 (.net) را از آن میگیریم. حال با وارد کردن این فایل و به همراه فایل مربوط به طول و عرض جغرافیایی شهرهای ایران، در محیط محیط جی پی اس12 نقشه را ترسیم میکنیم.
یافتههای پژوهش:
در سال 1394، 270 مقاله حاصل از همانتشاری دانشگاه و صنعت در نشریات پایگاه استنادی علوم جهان اسلام نمایه شده اند. بررسی موضوعی این انتشارات بر اساس حوزههای موضوعی موجود در "سامانه نشریات علمی جهان اسلام"، که به نشریات منتشر کننده آثار اختصاص داده شده است، بیشترین میزان همانتشاریهای دانشگاه و صنعت در حوزه کلی فنی و مهندسی انجام شده است که کمتر از نیمی از کل این تولیدات را شامل میشود، پس از این حوزه، حوزه علوم پایه و علوم پزشکی در رتبههای بعدی قرار دارند؛ حوزههای محیط زیست و منابع طبیعی و حوزه هنر و معماری کمترین میزان همانتشاری را به خود اختصاص دادهاند.
در همانتشاریهای دانشگاه و صنعت در سال 1394, 94 واحد دانشگاهی و 150 واحد صنعتی همکاری داشتهاند. در میان دانشگاههای همکار در این انتشارات 52 دانشگاه تابع وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 234 پیوند با صنعت، 19 دانشگاه تابع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، 42 پیوند با صنعت، 22دانشگاه از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در مجموع 60 پیوند و دانشگاه صنعت نفت 2 پیوند با صنعت داشتهاند، که حاصل این پیوندها 270 مدرک همانتشاری دانشگاه و صنعت در سال 1394 بوده است. جدول 1، اطلاعات مربوط به دانشگاههای همکار در همانتشاری دانشگاه و صنعت را در سال 1394 را نشان میدهد.
جدول 1. دانشگاههای همکار در همانتشاری دانشگاه و صنعت در سال 1394
واحد دانشگاهی | تعداد واحد دانشگاهی | تعداد پیوند با صنعت |
دانشگاههای تابع وزارت علوم، تحقیقات و فناوری | 52 | 234 |
دانشگاههای تابع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی | 19 | 42 |
واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی | 22 | 60 |
دانشگاه صنعت نفت | --- | 2 |
در سال1394، در میان دانشگاههای تابع وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه تهران با 32 پیوند با صنعت، بیشترین میزان همانتشاری با صنعت را داشته است و پس از آن، دانشگاههای فردوسی مشهد و شهید بهشتی به ترتیب با 18 و 15 پیوند در رتبههای بعدی قرار دارند. جدول 2 پرتولیدترین دانشگاههای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را در همانتشاری با صنعت نشان میدهد.
جدول 2. پرتولیدترین دانشگاههای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در همانتشاری با صنعت در سال 94
تعداد پیوند با صنعت | نام دانشگاه |
32 | دانشگاه تهران |
18 | دانشگاه فردوسي مشهد |
15 | دانشگاه شهيد بهشتي |
12 | دانشگاه شهيد چمران اهواز |
12 | دانشگاه تربيت مدرس |
در سال1394، در میان دانشگاههای تابع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاههای علوم پزشکی تهران و همدان به ترتیب با 8 و5 پیوند با صنعت، بیشترین میزان همانتشاری با صنعت را داشتهاند. جدول 3 پرتولیدترین دانشگاههای همانتشار با صنعت را در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نشان میدهد.
جدول3. پرتولیدترین دانشگاههای همانتشار با صنعت در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال 1394
تعداد پیوند با صنعت | نام دانشگاه |
8 | دانشگاه علوم پزشكي تهران |
5 | دانشگاه علوم پزشكي همدان |
3 | دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني شهيد صدوقي يزد |
3 | دانشگاه علوم پزشكي قم |
3 | دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي |
3 | دانشگاه علوم پزشكي ايران |
در سال 1394، در میان واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران با 20 پیوند با دانشگاه و صنعت آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیات تهران با 20 پیوند با صنعت، بیشترین میزان همانتشاری با صنعت را داشته است. جدول 4 پرتولیدترین واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی که با صنعت همانتشاری داشتهاند را نشان میدهد.
جدول4. پرتولیدترین واحدهای دانشگاههای آزاد اسلامی همانتشار با صنعت در سال 1394
تعداد پیوند با صنعت | نام دانشگاه |
20 | دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران |
7 | دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران شمال |
4 | دانشگاه آزاد اسلامي واحد پزشكي تهران |
4 | دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران جنوب |
4 | دانشگاه آزاد اسلامي واحد نجف آباد |
در مجموع در سال 1394، در میان تمام دانشگاههایی که در همکاری با صنعت در قالب همانتشاری مشارکت داشتند، دانشگاه تهران در رتبه اول قرار دارد و دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران و دانشگاه فردوسی مشهد در رتبههای بعدی همانتشاری با صنعت قرار دارند. جدول 5 پرتولیدترین دانشگاههای کشور را همانتشاری با صنعت نشان میدهد.
جدول5. پرتولیدترین دانشگاههای کشور در همانتشاری با صنعت در سال 1394
تعداد پیوند با صنعت | نام دانشگاه |
32 | دانشگاه تهران |
20 | دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات |
18 | دانشگاه فردوسي مشهد |
15 | دانشگاه شهيد بهشتي |
12 | دانشگاه شهيد چمران اهواز |
12 | دانشگاه تربيت مدرس |
9 | دانشگاه تبريز |
9 | دانشگاه صنعتي اميركبير |
9 | دانشگاه پيام نور |
در سال 1394، 150 واحد صنعتی در همانتشاری با دانشگاههای کشور مشارکت داشتند که در این میان پژوهشگاه صنعت نفت با 24 همانتشاری در رتبه اول قرار دارد. جدول 6 واحدهای صنعتی فعال در همانتشاری را در سال 1394 نشان میدهد.
جدول 6. پرتولیدترین همکاران صنعتی بخش دانشگاهی در هم انتشاری در سال 1394
تعداد پیوند با صنعت | نام واحد صنعتی |
24 | پژوهشگاه صنعت نفت |
19 | شركت ملي مناطق نفت خيز جنوب ايران |
14 | شركت ملي نفت ايران |
12 | شركت نفت فلات قاره |
10 | مديريت اكتشاف شركت ملي نفت، تهران |
نقشه فضایی شبکه همکاری میان دانشگاه و صنعت در ایران در سال 1394
با استفاده از پراکندگی جغرافیایی همانتشاری دانشگاه و صنعت در ایران، ساختار جغرافیایی یا به اصطلاح نقشه فضایی همکاری میان دانشگاه و صنعت در ایران ترسیم شد. در این نقشهها اندازه دایره نشان دهنده میزان همانتشاری در یک استان و ضخامت خطوط نشان دهنده میزان همکاری میان دانشگاه و صنعت در استانهای مختلف است. در ترسیم نقشهها به دلیل تعداد زیاد همانتشاریها در استان تهران، اندازه دایرهای که همانتشاری را در سایر استانها نشان میدهد بسیار کوچک شده و تقریباً برای تمامی استانها به یک اندازه میشود به گونهای که تفاوت میان سایر استانها دیده نمیشود. برای حل این مشکل این نقشه در دو دفعه کشیدهاشدهاست: در دفعه اول با لحاظ کردن همانتشاریهای استان تهران و نیز ارتباط آن با سایر استانهای کشور و در دفعه دوم بدون در نظر گرفتن همانتشاریهای استان تهران و لحاظ کردن تهران تنها به عنوان رابط میان سایر استانهای کشور.
تصویر 1 نقشه فضایی شبکه همکاری میان دانشگاه و صنعت را در ایران در سال 1394 را میان تمام استانهای کشور، نشان میدهد. در این شبکه 30 استان حضور دارند که استان تهران با 184 همانتشاری که 100 مورد آن درون استانی است، رتبه اول همانتشاری درون استانی و میان استانی را به خود اختصاص داده است.
تصویر 2 نقشه فضایی شبکه همانتشاری دانشگاه و صنعت را در سال 1394 پس از حذف همانتشاریهای استان تهران نشان میدهد. در این شبکه استان خوزستان با 50 همانتشاری که 17مورد آن درون استانی است بیشترین تعداد همانتشاری و نیز بیشترین تعداد ارتباط میان استانی را داشتهاست، پس از استان خوزستان، استان اصفهان با 24 همانتشاری که 11 مورد آن درون استانی است، بیشترین میزان همانتشاری را داشته است.
تصویر 1. نقشه فضایی شبکه همکاری میان دانشگاه و صنعت در ایران در سال 1394
تصویر2. نقشه فضایی شبکه همکاری میان دانشگاه و صنعت در ایران در سال 1394 بدون تهران
نتیجه گیری نتیجه گیری
نوآوری در ارتباطات رخ میدهد ]20[ و ارتباط میان دانشگاه و صنعت از ارکان بنیادی نوآوری در تمام مدلهایی است که نوآوری را مطالعه میکنند. از این رو بررسی هر گونه ارتباط ممکن میان این دو نهاد حائز اهمیت بوده و میتواند در نظام ملی نوآوری و در راستای آن اقتصاد دانش بنیان جامعه نقشی اساسی ایفا کند. همانتشاری از مهمترین کانالهای ارتباطی میان دانشگاه و صنعت است که در تجاریسازی دانش دانشگاهی ]21[ و در اقتصاد دانش بنیان ]22[ نقش مهمی ایفا میکند.
بر این اساس در این پژوهش ارتباط دانشگاه و صنعت بر اساس شاخص همانتشاری در نشریات فارسی نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در سال 1394 مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که در سال 1394، 270 مقاله حاصل همانتشاری دانشگاه و صنعت به چاپ رسیده است که در آنها 94 واحد دانشگاهی و 150 واحد صنعتی همکاری داشتهاند. بررسی همکاران صنعتیِ دانشگاه در همانتشاری حاکی از آن است که با اینکه تعداد این واحدها بسیار است، اما بیشتر آنها تنها یک انتشار مشترک با دانشگاه داشتهاند، که این یک پژوهش میتواند بسیار اتفاقی و بدون برنامهریزی انجام شده باشد. این مسأله میتواند ناشی از آن باشد که بخش تحقیق و توسعه در بسیاری از صنایع فعال نیستند و برنامهریزی و سیاستگذاریهای از پیش تعیین شدهای در این راستا وجود ندارد.
در مجموع استانهای کشور،30 استان در همانتشاریهای میان صنعت و دانشگاه مشارکت داشتهاند که استان تهران دارای بیشترین هم انتشاری است و با اختلاف بسیار زیادی استانهای خوزستان و اصفهان به ترتیب در رتبههای بعدی قرار دارند.
تعداد زیاد همانتشاریهای استان تهران در مقایسه با سایر استانهای کشور و در صدر بودن استان خوزستان در بیشتر سالها پس از این استان، این گفته نوردن13 را در سطح ملی برای کشور ایران تایید مینماید که تنها تعداد کمی از شهرها و کلان شهرها در جهان هستند که در رتبهبندی انتشارات در رتبههای بالا قرار می گیرند ]23[. به دلیل امتیازهای ویژه استان تهران به عنوان پایتخت و نیز حضور دانشگاههای مادر در استان تهران و صنایع متعدد، کسب رتبه اول استان تهران در همانتشاری میان دانشگاه و صنعت و ارتباط با سایر استانها دور از انتظار نیست. پس از استان تهران، حضور پررنگ استان خوزستان هم به لحاظ تعداد انتشارات و هم به لحاظ ارتباط با سایر استانهای کشور در نقشه به وضوح دیده میشود. حضور شرکتهای بزرگ وابسته به صنعت نفت و صنعت پتروشیمی در این استان و اینکه شرکتهای بزرگ تمایل بیشتری برای همکاری با دانشگاهها دارند ]22[، میتواند اولین دلیل حضور پررنگ این استان در همانتشاریهای دانشگاه و صنعت باشد. از سویی دیگر، وابستگی زیاد ایران به اقتصاد نفتی و احساس نیاز دستاندرکاران این حوزه به استفاده بهینه از ذخایر نفتی باعث شده است که پژوهشهای دانشگاهی در این حوزه جایگاه ویژهای پیدا کند. در پژوهشی که بندلیزاده (1393) انجام داده بود نیز این نتیجه حاصل شد که در تولیدات علمی مربوط به نفت، "توزیع تولیدات علمی با قابلیتهای نفتی موجود در کشور همگون ارزیابی میشود" ]24[ و به همین دلیل استان خوزستان پس از استان تهران، جایگاه پررنگی در تولیدات علمی این حوزه دارد. علاوه صنعت نفت، دو صنعت بزرگ "شرکت فولاد خوزستان" و نیز "شركت توسعه نيشكر و صنايع جانبي" نیز در این همانتشاریهای استان خوزستان نقش بسزایی داشتهاند. استان اصفهان پس از استان خوزستان بیش از سایر استانهای کشور در همانتشاری با دانشگاه فعال بوده است که وجود دانشگاههای مادر و نیز تعداد زیادی از صنایع مختلف از جمله "شركت صنايع هواپيما سازي ايران"، "کارخانه فولاد مبارکه"، "کارخانه ذوب آهن اصفهان" و "شركت پلي‌اكريل اصفهان"، "شركت صنايع ريختهگري اصفهان"، "شركت دارويي باريج اسانس كاشان"، "شركت تحقيقاتى حكيمان شرق" میتواند دلیل تعداد بالای همانتشاری در این استان باشد. لازم بذکر است که سه استان تهران، اصفهان و خوزستان در سالهای متمادی زیادی در رتبهبندی استانهای کشور بر اساس توسعه یافتگی صنعتی در رتبههای اول تا سوم در میان استانهای کشور قرار داشتهاند ]25[.
نتیجه پژوهش حاضر با پژوهشهای پیشین که توزیع ثروت علمی ایران را در سطح کشور بررسی کردهاند در یک راستا قرار دارد، از جمله پژوهش بندلی زاده (1393) که بیان میکند تهران به دلیل وجود زیرساختهای لازم بیشترین تولید را داشته و به همین دلیل بیشترین میزان همکاری نیز با تهران بوده است]24[. و نیز پژوهش اسدی و جلالیمنش (1392) که بیان میکند استانهای تهران و اصفهان به دلیل داشتن دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی مختلف در بیشتر حوزههای علمی رتبه اول را دارند]26[.
بر اساس این پژوهش و با توجه به نتایج به دست آمده از آن، به دلیل اهمیتی که همکاری دانشگاه با صنعت در اقتصاد دانش بنیان و نیز تجاری سازی دانش دانشگاهی دارد باید برنامه ریزی شود تا همانتشاریهای بیشتری انجام گیرد، زیرا این تعداد به نسبت تولیدات ایران بسیار کم است. گنجاندن امتیاز همانتشاری در آیین نامه ارتقا اعضای هیأت علمی دانشگاهها و ایجاد نظامهای سودآور انگیزشی برای صنایع میتوان راهکارهایی در راستای افزایش همانتشاری دانشگاه و صنعت باشد.
منابع:
1- Frenken, K, Ponds, R, & Van Oort, F, "The citation impact of research collaboration in science‐based industries: A spatial‐institutional analysis". Papers in Regional Science, 89(2), pp.351-271, 2010.
2- Dietz, J. S, & Bozeman, B, "Academic careers, patents, and productivity: industry experience as scientific and technical human capital". Research policy, 34(3), pp.349-367, 2005.
3- Bruneel, J, D’este, P, & Salter, A, "Investigating the factors that diminish the barriers to university–industry collaboration". Research Policy, 39(7), pp.858-868, 2010.
4- Haeussler, C, "Information-sharing in academia and the industry: A comparative study". Research Policy, 40(1), pp.105-122, 2011.
5- Santoro, M. D, & Chakrabarti, A. K, "Firm size and technology centrality in industry–university interactions". Research policy, 31(7), pp.1163-1180, 2002.
6- Wong, P. K, & Singh, A. A Preliminary Examination of the Relationship between Co-Publications with Industry and Technology Commercialization Output of Academics: The Case of the National University of Singapore. Leiden , 2014.
7- Leydesdorff, L, & Sun, Y, "National and international dimensions of the Triple Helix in Japan: University-industry-government versus international coauthorship relations". Journal of the American Society for Information Science and Technology, 60, pp.778-788, 2009.
8- Calvert, J, & Patel, P, "University-industry research collaborations in the UK: bibliometric trends". Science and Public Policy, 30(2), pp.85-96, 2003.
9- Tijssen, R. J, "Universities and industrially relevant science: Towards measurement models and indicators of entrepreneurial orientation". Research Policy, 35(10), pp.1569-1585, 2006.
10- جوکار، طاهره و عصاره، فريده، "جريان انتشار مقالات علمی در کشور ايران طی سال های 2007 تا 2011 بر اساس مدل مارپيچ سه گانه دانشگاه، صنعت و دولت". پژوهشنامه پردازش و مديريت اطلاعات، 29(2)، صص. 505-533، 1392.
11- حاتمی ، مهدیه، نقشینه، نادر، "بررسی کمی و مصورسازی همکاری های بین سازمانی در مدارک نمایه شده جمهوری اسلامی ایران در پایگاه استنادی اسکوپوس : از دیدگاه روابط دانشگاه-صنعت-دولت". پژوهشنامه علمسنجی، 1 (1)، صص. 127-150، 1393.
12- عصاره فریده، فرج پهلو، عبدالحسین، صراطی شبرازی، منصوره، "بررسی تأثیر نزدیکی جغرافیایی بر هم انتشاری دانشگاه و صنعت در ایران با استفاده از مدل گرانشی نیوتون" . تعامل انسان و اطلاعات، ۳(۳)، صص.55-65، ۱۳۹۵.
13- صراطی شبرازی، منصوره، عصاره، فریده، فرج پهلو، عبدالحسین، "بررسی ارتباط میان هم انتشاری دانشگاه - صنعت و تجاری سازی دانش دانشگاهی در قالب اسپینآف در ایران". پژوهش نامه علم سنجی (زودآیند).
14- صراطی شیرازی، منصوره، متوسل، مهدی، عصاره، فریده، فرج پهلو، عبدالحسین، "مطالعۀ همکاری دانشگاه و صنعت در ایران بر اساس شاخص همانتشاری و ردهبندی این صنایع بر مبنای ردهبندی بینالمللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیتهای اقتصادی" . فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی, 3 (79), 75-94، 1396.
15- Abramo, G, D’Angelo, C. A, Di Costa, F, & Solazzi, M. "University–industry collaboration in Italy: A bibliometric examination". Technovation, 29, pp. 498-507, 2009.
16- Giunta, Anna, Filippo M. Pericoli, and E. Perucci. "University-Industry Collaboration in Biopharmaceutical Industry: The Italian Case." 55th Italian Economic Association Conference. Trento, Italy. 2014
17- Park, H. W, Hong, H. D, & Leydesdorff, L," A comparison of the knowledge-based innovation systems in the economies of South Korea and the Netherlands using triple helix indicators". Scientometrics, 65(1), pp.3–27, 2005.
18- Ponds, R, Van Oort, F, & Frenken, K. "The geographical and institutional proximity of research collaboration". Papers in regional science, 86(3), pp.423-443, 2007.
19- Sidone, Otávio José Guerci, Eduardo Amaral Haddad, and Jesús Pascual Mena‐Chalco, Scholarly publication and collaboration in Brazil: the role of geography. 4th Congress of the European Regional Science Association: Regional development & globalisation: Best practices, St. Petersburg, 26-29 August, 2014.
20- Leydesdorff, L, & Meyer, M, "The scientometrics of a Triple Helix of university-industry-government relations (Introduction to the topical issue)". Scientometrics, 70(2), pp.207-222, 2007.
21- Wong, P. K., & Singh, A, "Do co-publications with industry lead to higher levels of university technology commercialization activity?" Scientometrics, 97(2), pp. 245-265, 2013.
22- Tijssen, R, "R&D globalization processes and university–industry research cooperation: Measurement and indicators". CWTS Working Paper Series, CWTS-WP-2012-009, Centre for Science and Technology Studies (CWTS), Leiden University, 2012.
23- Gao, S, Hu, Y, Janowicz, K, & McKenzie, G. A spatiotemporal scientometrics framework for exploring the citation impact of publications and scientists. In Proceedings of the 21st ACM SIGSPATIAL International Conference on Advances in Geographic Information Systems, pp. 204-213, November, 2013.
24- بندلی زاده، ندا، "بررسی ارتباط میان قابلیتهای منطقهای و جغرافیای تولید علم در ایران". پردازش و مدیریت اطلاعات، (30):2، صص. 309-355، 1393.
25- هدایتی، سیدهاشم، "رتبهبندی استانهای کشور به لحاظ توسعه‌یافتگی صنعتی". روزنامه دنياي اقتصاد، ص 29، 27 بهمن 1386.
26- اسدی، سعید، جلالی منش، عمار، "نگاشت و مصورسازی پراکندگی جغرافیایی ثروت علمی در ایران". پردازش و مدیریت اطلاعات، (28):4، صص. 917-943،1392.
[1] research support
[2] Cooperative research
[3] contract research
[4] curriculum development
[5] Calvert, & Patel
[6] Abramo
[7] Giunta, Pericoli, & Perucci
[8] در این پژوهش، صنایعی مدنظر قرار گرفته است که یکی از این واژهها را در آدرس خود داشته باشد.
[9] در این سال نشریات به صورت کامل منشتر شده و اطلاعات آنها به صورت کامل در پایگاه isc وجود داشته است.
[10] Total count
[11] pajek
[12] GPS
[13] Noorden
