بنیادهای وجودشناختیِ برزخیت انسان بر اساس فلسفه و عرفان اسلامی
الموضوعات :
زهیر الجشی
1
(از مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره))
احمد سعیدی
2
(مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره))
مهدی ایمانی مقدم
3
(دانشگاه اراک)
الکلمات المفتاحية: انسان‌شناسی عرفانی, تعین, تجلی, برزخیت, عرفان,
ملخص المقالة :
حقیقت و شؤون انسان به عنوان تجلی اسم اعظم الاهی و جامع عوالم خلقی چیست؟ هستی شناسی عرفان اسلامی، بر وحدتِ شخصی وجود و کثرت ظهوراتِ وجود بنا شده است. تأثیر این نگاه بر انسان‌شناسی عرفانی چیست؟ بر اساس این نگاه، یک هستی مطلق وجود دارد که تجلیات بی‌شماری کرده و کمالات خود را به تفصیل جلوه داده است. حقیقت انسانْ اولین تعین مطلق یا اولین ظهور حق تعالی است، ولی انسانِ (کامل) علاوه بر تعین اول، در سایر مراتب وجود نیز حضور دارد و به همین دلیل، برخلاف تعین اول و برخلاف سایر تعین‌های کلی و جزئی، هم وحدت حق را جلوه می‌دهد و هم کمالاتِ بی‌شمار او را. انسان تنها ظهور حضرت حق است که همة اسماء و صفات و کمالات خداوند را در خود جمع کرده و به نحو یکسان (بدون غلبة یکی بر دیگری) اظهار می‌کند و به اصطلاح، برزخ میان حق و خلق یا برزخ میان وحدت و کثرت است. در این مقاله، مهم‌ترین مبانی هستی‌شناختیِ عرفان اسلامی را که منجر به نوع خاصی از انسان‌شناسی شده و آثار وتبعات بسیار در مباحث کلامی دارد را بررسی کرده‌ایم
قرآن کریم
ابن‌أبي‌جمهور، محمدبن‌زين‌الدين، عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية، تحقیق مجتبی عراقی، قم، دار سيدالشهداء للنشر. 1405ق
ابن‌بابويه، محمدبن‌على، عيون أخبار الرضا، تصحیح مهدی لاجوردى، تهران، نشر جهان،1378ق
ابن‌ترکه، صائن‌الدین علی‌بن‌محمد، تمهید القواعد، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1381
ابن‌شعبه حرانى، ابومحمدالحسن‌بن‌على‌بن‌الحسین)، تحف العقول عن آل الرسول، تصحیح و تعلیقه على‌اکبر غفاری، چاپ دوم، قم، مؤسسه نشر اسلامی (جامعه مدرسین)، 1404ق (1363ش
ابن‌عربی، محيى‌الدين ، کتاب المعرفة، تقدیم و تحقیق محمدامين ابوجوهر، دمشق، دارالتكوين للطباعة و النشر،2003
ابن‌عربی، محیی‌الدین ، فصوص الحکم، تعلیقه ابوالعلاء عفیفی، تهران، انتشارات الزهراء.1366،
ابن‌عربی، محیی‌الدین، رسائل ابن عربى، مترجم: نامعلوم، مقدمه و تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروى، چاپ دوم، تهران، انتشارات مولی ، 1375
آملی، سیدحیدر ، المقدمات من كتاب نص النصوص فی شرح فصوص الحکم، تصحیح و مقدمه هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، چاپ دوم، تهران، انتشارات توس،1367
پاینده، ابوالقاسم (مترجم و فراهم آورنده) ، نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول)، چاپ چهارم، تهران، دنياى دانش،1382.
تبریزی مغربی، شمس‌الدین‌محمد، دیوان کامل شمس مغربى، به اهتمام ابوطالب میرعابدینی، تهران، انتشارات زوار، 1358
جامی، عبدالرحمن احمد، اشعة اللّمعات، تحقیق هادی رستگار، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1383
جامی، عبدالرحمن احمد، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تصحیح ویلیام چیتیک، چاپ سوم، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1393
جندی، مؤیدالدین، شرح فصوص الحکم، تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) ، 1433
جوادی آملی، عبدالله، تحریر تمهید القواعد، بی‌تا، انتشارات الزهرا،، 1372
خوارزمی آملى، تاج‌الدین حسین، شرح فصوص الحکم، چاپ دوم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1379
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، لبنان و سوریه، دارالعلم و الدار الشامیه، 1412
سبزواری، ملاهادى، شرح الأسماء الحسنى، تحقیق نجفقلى حبیبى، تهران، دانشگاه تهران، 1372
صدرالمتألهین، سه رسائل فلسفى، مقدمه و تصحیح و تعلیق از سیدجلال‌الدین آشتیانى، چاپ سوم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1387
طريحي، فخرالدين‌بن‌محمد، مجمع البحرين، تصحیح احمد حسينى اشكورى، چاپ سوم، تهران، انتشارات مرتضوی، 1375
فتال نيشابورى، محمدبن‌احمد، روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، قم، انتشارات رضى، 1375
فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، کتاب العین، تحقیق دکتر مهدی مخزومی و دکتر ابراهیم سامرائی، چاپ دوم، قم، نشر هجرت، 1410ق
فرغانی، سعیدالدین سعید، مشارق الدراری شرح تائیه ابن فارض، مقدمه و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، 1379
فرغانی، سعیدالدین سعید، منتهی المدارک فی شرح تائیة ابن الفارض، تحقیق عاصم ابراهیم الکیالی الحسينى الشاذلى الدرقاوى، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1428ق
فناری، محمدبن‌حمزه، مصباح الأنس بین المعقول و المشهود، تصحیح محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی، 1374
قونوی، ابوالمعالی صدرالدین محمدبن‌اسحاق، مفتاح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولى، 1374
قونوی، صدرالدین محمد، إعجاز البیان فی تفسیر أمّ القرآن، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1381
قونوی، صدرالدین‌محمد، النصوص، تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1371
قونوی، صدرالدین‌محمد، المراسلات ([الرسالة الهادیة])، تحقیق و تلخیص آلمانی: گوردون شوبرت، بیروت، دارالنشر فرانتس شتاینرشتوتگارت، 1416ق (1995)
قیصری، داود، شرح فصوص الحکم، تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1375
کربلایی، جواد، الأنوار الساطعة فى شرح الزیارة الجامعة، تحقیق محسن اسدى، قم، دار الحدیث، [1377]
مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تصحیح جمعی از محققان، چاپ دوم، بیروت، دار إحياء التراث العربي، 1403ق
مستملى بخارى، اسماعیل‌بن‌محمد، شرح التعرف لمذهب التصوف، مقدمه و تصحیح و تحشیه محمد روشن، تهران، انتشارات اساطیر، 1363
مکی، ابوطالب، قوت القلوب فى معاملة المحبوب و وصف طریق المرید الی مقام التوحید، تصحیح باسل عيون السود، بیروت، دارالكتب العلمية، 1417ق
نراقی، محمدمهدی ، جامع السعادات، تحقیق سیدمحمد کلانتر، چاپ چهارم، بیروت، مؤسسة الأعلمى للمطبوعات، بی‌تا
یزدان‌پناه، سیدیدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش عطاء انزلی، چاپ سوم، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1391.
