نوآوری¬های ملا مهدی نراقی در باب علم الهی
الموضوعات :
محمد رضا ضمیری
1
(دانشگاه پیام نور قم)
مرتضی ضمیری
2
(مرکز تخصصی شیعه شناسی حوزه علمیه قم)
الکلمات المفتاحية: مهدی نراقی, کلام, نوآوری, ثبوت علم الهی, کیفیت علم الهی ,
ملخص المقالة :
بی شک مساله ی علم الهی یکی از مهم ترین و پیچیده ترین مباحث در علم کلام و فلسفه ی اسلامی است. متکلمان و فلاسفه اسلامی در ابعاد مختلف علم الهی از جمله چگونگی اثبات و کیفیت آن، تقریرها و استدلال های مختلفی بیان نموده اند و ملامهدی نراقی در این دو بخش نظرات بدیعی را ارائه نموده که تا پیش از او مطرح نبوده است. سوال اصلی در این مقاله آن است که اندیشه های نوین ملامهدی نراقی در استدلال بر اصل علم الهی و کیفیت آن چیست؟ پس از بحث و بررسی آثار مختلف نراقی از جمله اثر جامع الافکار و ناقد الانظار، با روش کتابخانه ای به نتایج زیر دست یافتیم: اول: صحیح ترین وجه در اثبات اصل علم الهی بر مبنای قاعده ی "کل مجرد عاقل لذاته" این است که هر موجود مجرد قائم بذاته، امکان ادراک و تعقل را داراست اما فعلیت تعقل در آن منوط به تحقق قوی ترین علاقه ی موجود بین عاقل و معقول است که آن هماناحضور ذات نزد ذات (علم حضوری) است. دوم: در بحث کیفیت علم الهی دیدگاه برتر آن است که مناط علم تفصیلی پروردگار به جمیع اشیاء چه قبل و چه بعد از ایجاد مشمولیت و معلولیت تمامی موجودات برای علة العلل و حضور و انکشاف تام آنها به مناط حضور ذات الهی نزد ذاتش می باشد که به مراتب حضور واجب نزد ذاتش از حضور خود اشیاء نزد واجب متعال أقوی است.
1. قرآن کريم
2. ابن سينا، حسين بن عبدالله،(1404ق)، التعليقات، بيروت، الاعلام الاسلامي.
3. بحراني، ابن ميثم، (1406ق)، قواعد المرام في علم الکلام، قم، کتابخانه مرعشي نجفي، چاپ دوم.
4. بهمنیار، ابن مرزبان،(1375ش)، التحصیل، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم.
5. جرجانی، میر سید شریف،(1412ق)، التعریفات، تهران، ناصر خسرو، چاپ چهارم.
6. حلی(علامه حلی)، حسن بن یوسف،(1413ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، اسلامی، چاپ چهارم.
7. سهروردی(شیخ اشراق)، شهاب الدین، (1373ش)، حکمة الاشراق، تهران، مطالعه و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم.
8. شهرزوری، شمس الدین، (1372ش)، شرح حکمة الاشراق، تهران، مطالعه و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول،.
9. شهرستاني، محمد بن عبدالکريم،(1364 ش)، الملل و النحل، قم، الشريف الرضي، چاپ سوم.
10. همو، (1425ق)، نهایة الاقدام فی علم الکلام، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول.
11. شیرازی، صدرالدین محمد(ملاصدرا)، (1981م)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ سوم.
12. همو،(1360 ش)، الشواهد الربوبيّه في المناهج السلوکية، مشهد، المرکز الجامعي للنشر، چاپ دوم.
13. همو،(1354 ش)، المبدأ والمعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ايران.
14. طباطبايي، محمد حسين، (1386 ش)، با تعليق فياضي، نهاية الحکمة، قم، مؤسسه امام خميني (ره)، چاپ چهارم.
15. طوسي، محمد بن محمد بن الحسن (خواجه نصير طوسي)، (1405ق)، تلخيص المحصل، بيروت، دارالاضواء، چاپ دوم.
16. همو،(1383 ش)، اجوبة المسائل النصيريّة، اجوبة مسائل علي بن سليمان البحراني، شرح رساله مسألة العلم، تهران، پژوهشگاه علوم انساني، چاپ اول،.
17. همو،(1375ش)، شرح الاشارات و التنبيهات، قم، بلاغت، چاپ اول.
18. لاهيجي، عبدالرزاق، شوارق الالهام في شرح تجريد الکلام، اصفهان، مهدوي، چاپ اول، بي‌تا.
19. لاهيجي، فياض، (1383ش)،گوهر مواد، تهران، سايه، چاپ اول.
20. مظفر، محمدرضا، (1375 ش)، فلسفه و کلام اسلامي، ترجمه محمد محمدرضايي، ابوالفضل محمودي، قم، دفتر تبليغات اسلامي، چاپ اول.
21. نراقی، مهدی، با مقدمه حسن نراقی و تصحیح سید جلال الدین آشتیانی،(1357ش)، اللمعة الالهیة، تهران، انجمن فلسفه.
22. همو،(1381ش)، جامع الافکار و ناقد الانظار، تصحیح: مجید هادی زاده، تهران، حکمت، چاپ اول.
23. همو،(1381 ش)، اللمعات العرشية، کرج، عهد، چاپ اول.
.
