نقش روح بخاری در ارتباط نفس با بدن در علم النفس فلسفی ابن سینا
الموضوعات :
علی کریمیان صیقلانی
1
,
هاجر حسابی راد
2
1 - مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
2 - دانشگاه گیلان
الکلمات المفتاحية: رابطه نفس و بدن, روح بخاری, منشا روح بخاری, مراتب روح بخاری, متعلق روح بخاری,
ملخص المقالة :
ابن سینا از جمله حکمای مسلمان است که به مسئله ارتباط بین نفس و بدن توجه خاص کرده است. از آنجا که وی قائل به روحانیة الحدوث بودن روح و نیز ثنویت نفس و بدن از ابتدای حدوث است، ناچار باید در موضوع ارتباط میان نفس و بدن، وجود واسطه ای را بپذیرد، چرا که نفسِ مجرد و روحانی نمی‌تواند بدون واسطه، با بدن کثیف و عنصری مرتبط شود و از این رو لازم است جرمی لطیف که فوق بدن و دون نفس است در بین باشد. ابن سینا این واسطه را روح بخاری نامیده است. روح بخاری از بخش لطیف اخلاط و از بخارات بدن برخاسته است. بنابراين نسبت روح بخاري به بخش لطيف اخلاط مانند نسبت اعضاي بدن است به بخش متكاثف اخلاط. همانطور كه تركيب و امتزاج اخلاط، در هر كدام از اعضاي بدن، مزاجي متناسب با آن عضو خاص را پديد مي‌آورند بخارها و لطائف اخلاط نيز كه برآمده از اخلاط چهارگانه هستند، تركيب و امتزاج يافته ومزاجي متناسب با روح بخاري را پديد مي آورند. لذا تدبیر، اشتغال و علقه نفس به بدن و به هر عضو یا قوه یا آلات بدنی از این طریق خواهد بود. از منظر ابن سینا، نخستین عضوی که نفس به او تعلق می‌گیرد قلب است. قلب منبع و معدن تولد روح بخاری است. مقاله حاضر به روش تحلیل محتوایی، به معرفی دیدگاه ابن سینا دربارة روح بخاری، منشا و دلایل اثبات وجود، وظایف و نقش آن در ادراک حسی می‌پردازد
۱. ابن سینا، حسین ابن عبدالله، (1375)، الاشارت و التنبیهات مع الشرح لنصیر الدین طوسی و شرح لقطب الدین رازی، ج2، قم: النشر البلاغه، اول.
۲. ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1363)، الشفا، الالهیات، مقدمه ابراهیم مدکور، تحقیق الاب قنواتی و سعید زاید، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
۳. ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1363)، المبدا و المعاد، تهران: انتشارات موسسه مطالعات اسلامی مک گیل.
۴. ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1375)، النفس من کتاب الشفا، تحقیق حسن حسن زاده آملی. قم: التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، اول.
۵. ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1359)، رساله عیون الحکمة، بیروت لبنان: انتشارات دارالقلم.
۶. ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1383)، رگ شناسی یا رساله‌ای در نبض، مقدمه، تصحیح و حواشی محمد مشکوه، همدان: همدان دانشگاه بوعلی سینا، تهران انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
۷. ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1395)، الشفاء، الطبیعیات، ج3 الحیوان، قم: کتابخانه عمومی حضرت آيت الله العظمی مرعشی نجفی .
۸. ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1395)، الشفا، الطبیعیات، ج2، النفس، المصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
۹ آیتی، عبدالحمید، (1373)، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی (ترجمه تاریخ فلسفة العربیة)، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
۱۰. حسن زاده آملی، حسن، (1385)، عیون مسایل نفس و شرح آن در شصت و شش موضوع روانشناسی (سرح العیون فی شرح العیون)، قم: بکا.
۱۱. خان، احمد، (1383)، تفریح القلوب: ترجمه فارسی رساله ادویه قلبیه ابن سینا، تهران: موسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران.
۱۲. سبزواری، ملاهادی، (1369-1376)، شرح منظومه با تعلیقه علامه حسن زاده آملی، تهران: نشر ناب.
۱۳. سجادی، سید جعفر، (1373)، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ج2.
۱۴. شاهرخی، احمد رضا، (1381)، ارتباط نفس مجرد و بدن در فلسفه اسلامی، قم: پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی، ج13و14.
۱۵. شرفکندی، عبدالرحمان، (1370)، قانون در طب (ترجمه قانون فی طب ابن سینا)، تهران: انتشارات سروش.
۱۶. شیرداغی، محمد اسحاق عارفی، (1392)، رابطه نفس و بدن، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات استان قدس رضوی.
۱۷. فخر رازی، محمد بن عمر، (1384)، شرح الاشارات و التنبیهات، ج2، تصحیح علیرضا نجف زاده، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
۱۸. فعالی، محمد تقی، (1376)، ادراک حسی از دیدگاه ابن سینا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
۱۹. کاوندی، سحر، (1389)، ادراک حسی: مقایسه دیدگاه ابن سینا و تئوری‌های جدید علوم اعصاب، دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی حکمت سینوی، ج14.
۲۰. کریمیان صیقلانی، علی، (1393)، علم النفس فلسفی در اندیشه ابن سینا، قم: نشر ادیان، اول.
۲۱. میری، محمد، (1393)، روح بخاری در فلسفه اسلامی و در حکمت معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم شماره سوم، ج5.
۲۲. نائیجی، محمد حسین، (1388)، ترجمه و شرح کتاب نفس شفا، قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
