بررسی نظریات کلامی درباره رؤیت خداوند متعال
الموضوعات :
محمدهادی قندهاری
1
(دانشگاه آزاد واحد تهران شمال)
فائزه درمان
2
(دانشگاه آزاد تهران واحد جنوب)
الکلمات المفتاحية: رؤیت, جسمانیت, علامه طباطبایی, فخر رازی,
ملخص المقالة :
موضوع رؤيت حق تعالي در ديدگاه‌هاي تفسيري و كلامي شيعه، معتزله و اشاعره در دو نقطه متضاد با يكديگر قرار دارد. شيعه و معتزله به امتناع رؤيت معتقدند و اعتقاد خود را بر ادله عقلي و نقلی استوار مي‌سازند. اشاعره بر امكان رويت حق تعالي در دنيا و وقوع قطعي آن در آخرت باور دارند و آن را محصول ظاهر آيات و نصوص متواتر و عقيده سلف قلمداد مي‌كنند. به طور قطع، اين نزاع ديرينه برآيند مباني و پيش فرض‌هايي است كه سطوح پنهاني اين تقابل و نتايج آن را سامان مي‌دهد. اهميت بحث از موضوع «رويت حق تعالي» نيز در بررسي و ارزيابي همين مباني و پيش فرض‌هاي كلامي و تفسيري است. اين موضوع محمل تضارب آراء است و از رهگذر آن مي‌توان بيش از هر موضوع ديگري به مباني فرق اسلامي راه يافت و آنها را به محك نقد درآورد. در غير اين صورت، اگر از دغدغه شناخت و نقد تطبيقي مباني و ادله آن صرف‌نظر كنيم، بحث بر سر مسأله رؤيت دعوايي بي‌ثمر خواهد بود چه آن‌که بحث درباره حقيقت رؤيت حق تعالي جدالي بي‌ثمر و درازدامان است كه معتزله و معارضان آنان از مفسران و متكلمان اهل سنت را فرا گرفته است. چون آنان با معيارهاي زميني و مدارك محدود دنيايي و با عقل‌هايي در بند، به اين مسأله نگريسته‌اند. باید توجه داشت که مشاهده با چشم عبارت است از شعاع نوری که جسم مرئی را در مقابل چشم فرا می‌گیرد. پس صورت آن شئ به واسطه این شعاع نوری در ذهن نقش می‌بندد و این مشاهده در حق خداوند متعال محال است؛ چراکه لازمه این کار تجسيم مرئی است و محدود بودن و جهت‌دار بودنش و همه اینها در حق خداوند محال است و به حکم عقل و تصریح قرآن مردود می‌باشد.
۱. قرآن کریم.
۲. نهج البلاغه.
۳. صحیفه سجادیه.
۴. الاشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل (1364)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول.
۵. دائره المعارف تشیع (1386) نشر شهید سعید محبی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
۶. مجلسی، محمد باقر (1403ه ق)، بحار الانوار، داراحیاء التراث، چاپ سوم.
۷. ابن اثیر، مبارک بن محمد جزری (1383ه ق)، النهایه فی غریب الحدیث، المکتبه الاسلامیه، قاهره.
۸. ابن منظور، جمال الدین محمدبن مکرم (1405ه ق)، لسان العرب، ادب حوزه، قم.
۹. اب‍ن‌ب‍اب‍وی‍ه، محمدبن علی (1362)، ال‍خ‍ص‍ال، قم، جامعه م‍درسین حوزه علمیه قم، م‍رک‍ز م‍ن‍ش‍ورات اسلامی.
۱۰. الکلینی (1376)، اصول کافی، دارالاسوه، چاپ اول.
۱۱. پورجوادي، نصرالله (1376)، رؤيت ماه در آسمان،تهران، مركز نشر دانشگاهي.
۱۲. تفسیر التحریر و التنویر.
۱۳. رازي، فخرالدين [فخر رازي] (۱۴۰۲ه ق)، التفسيرالكبير [مفاتيح الغيب]، دار الكتاب العربي، بيروت، چاپ سوم.
14. راغب اصفهاني، حسين بن محمد (۱۴۰۵ه ق)، مقدمه جامع التفاسير، تحقيق احمد حسن فرحات.
15. راغب اص‍ف‍ه‍انی، حسین‌ب‍ن محمد (بی‌تا)، المفردات فی غریب القرآن، با تحقیق غلام رضا خسروی حسینی، تهران.
16. شیخ الاسلامی، سعید (1363)، تحقیقی در مسائل کلامی (از نظر متکلمان اشعری و معتزله)، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول.
17. عاملی، شیخ حر (بی‌تا)، الجواهر السنیه فی الاحادیث القدسیه، ترجمه کریم فیضی، انتشارات قائم آل محمد قم، چاپ دوم.
18. طاهری، سید صدرالدین (1385)، علیت، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم.
19. طباطبایی، محمدحسین (1388)، رساله الولایه، انتشارات مطبوعات دینی.
20. ــــــــــ، طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان.
۲۱. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن (1379ه ق)، مجمع البیان، معارف الاسلامیه، تهران.
۲۲. طبري، محمد (۱۴۰۸ه ق) جامع البيان في تأويل القران، دار الكتب، بيروت.
۲۳. طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن (1409ه ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، مکتب الاعلام الاسلامی.
۲۴. طوسي، محمد [شيخ طوسي، شيخ الطائفة] (۱۴۰۲ه ق)، التبيان في تفسير القران، دار احياء التراث العربي، بيروت.
۲۵. عبدخدایی، محمد، جلوه‌گاه عرفان، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ دوم.
۲۶. ملکی، حاج میرزا جواد آقا، رساله لقاالله، ترجمه فهری، نهضت زنان مسلمان.
۲۷. نجارزادگان، فتح الله (1386)، بررسی و ارزيابی تطبيقی از مبانی و ادّله نظرية «رؤيت حق تعالی»، مجله مقالات و بررسی‌ها، دفتر 83.
