بررسی فلسفه نظری تاریخ در نهج البلاغه؛ مطالعه موردی جبر و اختیار
الموضوعات :سید مهدی حسینی شیروانی 1 , سید علی اکبر ربیع نتاج 2 , محمد شریفی 3
1 - 0
2 - دانشگاه مازندران
3 - دانشگاه مازندران
الکلمات المفتاحية: جبر و اختیار, امام علی(ع), نهج البلاغه, فلسفه تاریخ.,
ملخص المقالة :
جبر و اختیار از مهم ترین و قدیمی‌ترین مباحث فلسفه نظری تاریخ است. اهمیت و حساسیت این مسأله از بعد دینی و کلامی به این دلیل است که با مسائل اراده، استطاعت، قدرت، علم خداوند به افعال بندگان، مخصوصاً خلق افعال و قضا و قدر و طلب و اراده، پیوندی تنگاتنگ دارد. سؤالی که در اینجا مطرح می شود این که آیا از دیدگاه امام علی(ع) در نهج البلاغه انسان مختار است یا مجبور و آیا این مختار بودن منافاتی با اراده الهی دارد؟ بر این اساس، یافته های پژوهش حاکی از آن است که امام علی(ع) در نهج البلاغه به تصادف و جبر تاریخی اعتقادی ندارد و معتقد به رابطه علت و معلول در حوادث و رویدادهای تاریخ است. به طوری که انسان در بینش فلسفی امام علی(ع) یک قربانی بی اراده در مقابل خدای تاریخ نیست، بلکه خود، خود تاریخ و سازنده آن است و می تواند در پهنای قضا و قدر الهی، به راه خیر و سعادت رهنمون شود. در نگاه امام(ع) اراده انسان ها در طول اراده و سنت های الهی است و جبری بر تاریخ مسلط نیست. بر این اساس، مختار بودن، یکی از ویژگی های مهم انسان از نظر نهج البلاغه است. روش تحقیق پژوهش حاضر در مقام گردآوری کتابخانه ای- اسنادی و در مقام داوری توصیفی- تحلیلی می باشد.
- اتکینسون آر. اف، و دیگران، (1379)، فلسفه تاریخ، ترجمه حسینعلی نوذری، تهران: طرح نو.پ#
- ادواردز، پل، (1375)، فلسفه تاریخ: مجموعه مقالات از دایره المعارف فلسفه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.#
- استنفورد، مایکل، (1384)، درآمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمه مسعود صادقی، تهران: سمت.#
- ـــــــــــــــ، (1382)، درآمدی بر فلسفه تاریخ، ترجمه احمدگل محمدی، تهران: نشر نی.#
- جعفری، محمد مهدی، (1380)، پرتوی از نهج البلاغه، ج2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.#
- حسن زاده، علی و مهدی خلیلیان، (1389)، فلسفه تاریخ از دیدگاه اسلام، تهران: انتشارات زائر.#
- خامه¬ای، انور، (1381)، تجدید نظر طلبی از مارکس تا مائو، تهران: انتشارات فرزانروز.#
- دلشاد تهرانی، مصطفی، (1390)، تراز حیات: ساختارشناسی عدالت در نهج البلاغه، تهران: دریا.#
- زرافشان، ناصر، (1389)، سیری در فلسفه و فلسفه تاریخ، تهران: نشر آزادمهر.#
- زریاب خویی، عباس، (1387)، درس گفتارهایی در فلسفه تاریخ، به کوشش حسن توکلی مقدم، حسین صفری نیا، فاطمه رضایی شیرازی، تهران: طرح و نشر هامون.#
- سروش، عبدالکریم، (1357)، فلسفه نظری تاریخ، فلسفه علم تاریخ، تهران: حکمت.#
- صبحی، صالح، (1407ق)، نهج البلاغه، قم: دارالهجرة.#
- شریعتی، علی، (1377)، مجموعه آثار، ج30، تهران: انتشارات چاپخش.#
- شمس الدين، محمد مهدى، (1380)، حركت تاريخ از ديدگاه امام علىعليه السلام، ترجمه محمدرضا ناجى، تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى.#
- فروم، اریک، (1393)، گریز از آزادی، ترجمه عزت الله فولادوند، تهران: انتشارات مروارید.#
- فیض الاسلام، علینقی، (1371)، نهج البلاغه، ترجمه و شرح فیض الاسلام، تهران: انتشارات فیض الاسلام.#
- کافی، مجید، (1393)، فلسفه نظری تاریخ( مفاهیم و نظریه¬ها)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.#
- کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحق، (1401ق)، الاصول من الکافی، بیروت: دارصعب.#
- گورویچ، ژرژ، (1354)، جبرهای اجتماعی و اختیار یا آزادی انسانی، تهران: شرکت سهامی انتشار.#
- مصباح یزدى، محمد تقى، (1367)، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران: سازمان تبلیغات اسلامى.#
- مطهری، مرتضی، (1375)، جامعه و تاریخ، قم: انتشارات صدرا.#
- ـــــــــــــ، (1369)، فلسفه تاریخ، ج1، تهران: صدرا.#
- ـــــــــــــ، (بی تا)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری؛ فلسفه تاریخ، ج15، تهران: صدری.#
- مفتخری، حسین، (1391)، مبانی علم تاریخ، تهران: سمت.#
- والش، دبلیو، اچ، (1363)، مقدمه¬ای بر فلسفه تاریخ، مترجم ضیاء الدین علایی طباطبایی، تهران: سپهر.#
