مؤلفه‌های قدرت در خلافت عباسی و پیامد های آن
الموضوعات :
رسول اخگر
1
(داراب)
جلیل پورحسن دارابی
2
(داراب)
عباس عاشوری نژاد
3
(داراب)
الکلمات المفتاحية: خلافت عباسی, ساختار قدرت, ایران, آل بویه, تحولات سیاسی, اجتماعی و فرهنگی, سلجوقیان.,
ملخص المقالة :
مقاله حاضر به بررسی مولفه های ساختار قدرت در خلافت عباسی پرداخته و نتایج و تاثیرگذاری این مولفه ها را در قدرتمندی و ضعف خلفا عباسی و همچنین تحولات سیاسی و اجتماعی خلافت عباسی مورد بررسی قرار می‌دهد. با روی کار آمدن عباسیان در سال ۱۳۲ هجری و ورود عناصر قومی جدید در تشکیلات سیاسی، اجتماعی و اداری عباسیان و همچنین گسترش قلمروخلافت، تحولات و دگرگونی های بنیادی که عمدتاً متاثر از نفوذ اقوام و فرهنگ های مختلف بود، در جنبه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فکری و فرهنگی رخ داد و یکی از این تغییرات، دگرگون شدن ساختار قدرت خلافت عباسی بود که برخلاف دوره‌های قبل نمی توانست ثابت بماند. اتخاذ سیاست شرق گرایی از سوی عباسیان که با نفوذ و تاثیرگذاری عناصر قومی و طبقات اجتماعی جدید همراه بود و همچنین شکل‌گیری مسائلی مانند ایجاد حکومت آل بویه و سلجوقیان و تحولات فرهنگی و تاثیرگذاری منابع و مراکز فرهنگی و اندیشه های جدید و بهره‌گیری عباسیان از ابزارهای مذهبی مانند انتساب به پیامبر (ص)، بهره گیری از تفکر مهدویت، ادعای خلیفه الهی و حقانیت الهی حکومت و خلافت جهت کسب مشروعیت و از سوی دیگر پذیرش امارت استیلا در زمان ضعف، راه را برای ایجاد تغییرات و تحولات بنیادین در جنبه‌های مختلف خلافت عباسی مانند ساختار قدرت سیاسی مهیا و فراهم نمود. نتیجه این که تغییرات ایجاد شده و همچنین تاثیرگذاری این مولفه‌ها از یک‌سو باعث تداوم خلافت عباسیان به مدت بیش از پنج قرن گردید و از سوی دیگر، به دلیل سهیم شدن و مشارکت عناصر قومی جدید در قدرت راه را برای شکل گیری حکومت‌های مقتدر شیعی و سنی که بخشی از مشروعیت خود را از دستگاه خلافت کسب می‌کردند، فراهم آورد.
الهامی،علی(1393)ساختار قدرت سیاسی خلافت عباسیان وتاثیرآن بر تمدن اسلامی،چاپ اول،قم:انتشارات دفتر نشر معارف.
مکی،محمدکاظم(1397)تمدن اسلامی در عصر عباسیان،ترجمه: محمد سپهری،چاپ ششم،تهران:انتشارات سمت.
شیخ احمدی،سید محمد(1393)قدرت خطابه منبرپژوهشی درباره رابطه خطابه و منبر با قدرت سیاسی در دوران خلافت عباسی،تهران:انجمن ایرانی تاریخ.
ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد(314م.ق) الفتوح،ج۴،تحقیق علی شیری،بیروت:دارالاضواء،ط الاولی،1991م/1411ق
بیرونی ،ابوریحان،محمد بن احمد،(1386) الاثار الباقیه ،ترجمه اکبر داناسرشت،تهران:امیرکبیر.
مایکل فاستر،(1375)خداوندان اندیشه ی سیاسی، ج ا، ترجمه ی جواد شیخ الاسلامی، چاپ اول، تهران:انتشارات امیر کبیر
آرون،ریمون،(1370ش) مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی، ترجمه : باقر پرهام، ج 2 ، بی جاء ، انتشارات آموزش و پرورش .
برایان ترنر، (1379)،ماکس وبر و اسلام ،ترجمه سعید وصالی ، چاپ اول ، تهران ، نشر مرکز
محمد حسین ال کاشف الغطاء،(1384)الفردوس الاعلی،تصحیح قاضی محمدعلی طباطبایی قم:دارانورالهدی
حسین بشیریه،(1384) آموزش دانش سیاسی، ج 5، تهران : نشرنگاه معاصر.
ژولین فروند،(1384) سیاست چیست، ترجمه عبدالوهاب احمدی ، چاپ اول، تهران، انتشاران آگاه .
آستین ،رنی ،(1374) حکومت آشنایی با علم سیاست ، ترجمه: لیلا سازگار، چاپ اول، تهران، نشردانشگاهی.
ویلمون مک آیور، (1344)جامعه ، حکومت، ترجمه ابراهیم علی کنی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب .
عبدالحمید ابوالحمد،(1370) مبانی سیاست، تهران:انتشارات قدس.
امام خمینی ،(بی تا) حکومت اسلامی ، ولایت فقیه، قم: انتشارات آزادی.
رابرت دال،(1368) تجربه و تحلیل جدید سیاست، ترجمه ی حسین ظفریان، تهران: نشر جم .
علی اقا بخشی و مینو صمیمی راد،(1374) فرهنگ علوم سیاسی ، تهران، مرکز اطلاعات و مدارک علمی،
حشمت الله عاملی ،(بی تا) مبانی علم سیاست، تهران: ابن سینا،
اسکندری، احمد،(1383ش) پژوهش در موضوع قدرت، چاپ اول، قم، پژوهشکده ی حوزه و دانشگاه،
آرکلگ،استوآرت،(1379)چارچوب های قدرت،ترجمه:مصطفی یونسی،تهران:پزوهشکده مطالعات راهبردی.
دورانت ،ویل،(بی تا) قصه الحضاره، ترجمه زکی نجیب محمود،فی جامعه الدول العربیه ،بی نا،ط الخامسه.
لوکس، استیون ،(1370)قدرت فر انسانی یا شر شیطانی،ترجمه:فرهنگ رجایی،تهران:موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
موتمن طباطبایی،منوچهر(1374) حقوق اداری،تهران:سمت.
محمود محمد شاکر(1421ق/2000م)،تاریخ اسلام،ج1-2، بیروت:المکتب الاسلامی،ط الثامنه.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1408ق/1988م)دیوان المبتدا و الخبرفی تاریخ العرب والبربر ومن عاصر هم من ذوی الشان الاکبر تحقیق خلیل شحادة ،ج۱،بیروت،دارافکر،ط الثانیه؛،
یعقوبی،(1371) تاریخ یعقوبی،ترجمه : محمد ابراهیم آیتی ،چاپ ششم،تهران: انتشارات علمی و فرهنگی ج۲،ص۵۲)
ابن اثیر ،عزالدین (1371) ،تاریخ الکامل اسلام ،ترجمه ابوالقاسم خالت وعباس خلیلی ج ۲ ، تهران:موسسه مطبوعاتی علمی
حتی ، فلیپ،(بی تا)تاریخ العرب ،ترجمه ابوالقاسم پاینده،تبریز:چاپخانه شفق.
خلیفه بن خیاط ،ابوعمرو عصفری،(1995م) تاریخ خلیفه بن خیاط،تحقیق:فواز،الطبعه الاولی،بیروت:دارالکتاب العلمیه.
مقدسی،مطهربن طاهر (507م)البداء والتاریخ،ج۴،بیروت مکتبه الثقافه الدینیه،
حسن،حسن ابراهیم ، (1360)تاریخ سیاسی اسلام،ترجمه:ابوالقاسم پاینده ،چاپ چهارم ،تهران:انتشارات جاویدان .
نقیب زاده ،احمد،(1398) در آمدی بر جامعه شناسی سیاسی ، چاپ پانزدهم،تهران:انتشارات سمت.
مسعودی ،ابوالحسن علی بن حسین،(1374) مروج الذهب و معادن الجوهر،ترجمه:ابوالقاسم پاینده، ج4،چ5،تهران: انتشارات علمی و فرهنگی .
_______1374) مروج الذهب و معادن الجوهر،ترجمه:ابوالقاسم پاینده، ج2،تهران: انتشارات علمی و فرهنگی .
صولی، اخبارالراضی، محمد بن یحیی بن عبدالله(946م-335ه )،اخبار الراضی و المتقی لله من کتاب الاوراق،تحقیق:ج.هیورث. دن،چ2،دارالمسیره،بیروت،(1979م-1399ه)
بروکلمان،کارل(1956م-1868)تاریخ الادب العربی،ترجمه،عبدالحلیم النجار،چ4،منشورات جامعه الدول العربیه،المنظمه العربیه للتربیه و الثقافه و العلوم،لات.
ابن خلدون،عبدالرحمن بن محمد، (1988م)تاریخ ابن خلدون ،تحقیق خلیل شحادة،ج،3،الطبعة الثانیه،بیروت:دارالفکر
بلاذری ،احمدبن یحیی ،(1996م)انساب الاشراف،تحقیق سهیل زکار،الطبعة الاولی ،ج۴،بیروت:دارالفکر.
طبری ، ابوجعفر محمد بن جریر،(1967م)تاریخ الاهم و الملوک،تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، الطبعه الثانیه ،ج8،بیروت:دار التراث.
_________(1967)تاریخ طبری،ج۷،تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم،بیروت:دارالتراث.
________،(1967م)تاریخ الاهم و الملوک،تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، الطبعه الثانیه ،ج8،بیروت:دار التراث.
فرای ،ریچاردنلسون(1379) ، تاریخ ایران ،ترجمه حسن انوشه، تهران:نشر امیرکبیر.
ماوردی ،ابوالحسن، علی (1058م/450ه)، الاحکام السلطانیه،دارالکتب العلمیه،بیروت:1978م/1398ه
علیرضا شجاعی زند(1376)،مشروعیت دینی دولت و اقتدار سیاسی دین، تهران: تبیان.
و.و.بارتولد،(1358) خلیفه و سلطان، ترجمه سیروس ایزدی، تهران، امیرکبیر.
جویل، کرمی،(1375) احیای فرهنگی در عهد آل بویه، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: نشر دانشگاهی .
نویسنده ناشناس،(1318) مجمل التواریخ و القصص، تصحیح ملک الشعرای بهار، تهران: چاپخانه خاور
ابن اثیر،عزالدین علی بن محمد (1965م)،الکامل فی التاریخ، ج۱۰،بیروت:دارصادر.
صاحبی نخجوانی،هندوشاه بن سنجربن عبدالله(1357) ،تجارب السلف در تواریخ خلفا و وزرای ایشان ،تصحیح:عباسی اقبال، چ3تهران:کتابخانه طهوری.
301 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 330 - 301
مؤلفه‌های قدرت در خلافت عباسی و پیامد های آن
رسول اخگر 1
جلیل پور حسن دارابی 2
عباس عاشوری نژاد 3
چکیده
مقاله حاضر به بررسی مولفه های ساختار قدرت در خلافت عباسی پرداخته و نتایج و تاثیرگذاری این مولفه ها را در قدرتمندی و ضعف خلفا عباسی و همچنین تحولات سیاسی و اجتماعی خلافت عباسی مورد بررسی قرار می‌دهد.
با روی کار آمدن عباسیان در سال ۱۳۲ هجری و ورود عناصر قومی جدید در تشکیلات سیاسی، اجتماعی و اداری عباسیان و همچنین گسترش قلمروخلافت، تحولات و دگرگونی های بنیادی که عمدتاً متاثر از نفوذ اقوام و فرهنگ های مختلف بود، در جنبه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فکری و فرهنگی رخ داد و یکی از این تغییرات، دگرگون شدن ساختار قدرت خلافت عباسی بود که برخلاف دوره‌های قبل نمی توانست ثابت بماند. اتخاذ سیاست شرق گرایی از سوی عباسیان که با نفوذ و تاثیرگذاری عناصر قومی و طبقات اجتماعی جدید همراه بود و همچنین شکل‌گیری مسائلی مانند ایجاد حکومت آل بویه و سلجوقیان و تحولات فرهنگی و تاثیرگذاری منابع و مراکز فرهنگی و اندیشه های جدید و بهره‌گیری عباسیان از ابزارهای مذهبی مانند انتساب به پیامبر (ص)، بهره گیری از تفکر مهدویت، ادعای خلیفه الهی و حقانیت الهی حکومت و خلافت جهت کسب مشروعیت و از سوی دیگر پذیرش امارت استیلا در زمان ضعف، راه را برای ایجاد تغییرات و تحولات بنیادین در جنبه‌های مختلف خلافت عباسی مانند ساختار قدرت سیاسی مهیا و فراهم نمود. نتیجه این که تغییرات ایجاد شده و همچنین تاثیرگذاری این مولفه‌ها از یک‌سو باعث تداوم خلافت عباسیان به مدت بیش از پنج قرن گردید و از سوی دیگر، به دلیل سهیم شدن و مشارکت عناصر قومی جدید در قدرت راه را برای شکل گیری حکومت‌های مقتدر شیعی و سنی که بخشی از مشروعیت خود را از دستگاه خلافت کسب می‌کردند، فراهم آورد.
واژگان کلیدی
خلافت عباسی، ساختار قدرت، ایران، آل بویه، تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، سلجوقیان.
[1] . دانشجوی دکتری تاریخ اسلام ،واحد داراب، دانشگاه آزاد اسلامی ، داراب،ایران.
Email: akhgarrasoul@yahoo.com
[2] . استادیار، گروه تاریخ،واحد داراب، دانشگاه آزاد اسلامی ، داراب، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: dr_jpourhassand@yahoo.com
[3] . استادیار، گروه تاریخ،واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی ، بوشهر،ایران.
Email: ashoorinejad@yahoo.com
تاریخ دریافت: 7/10/1399 پذیرش نهایی: 16/1/1400
