تربیت عارفانه نزد محقّق اردبیلی بیدگلی (عالم و عارف و شاعر شیعی سدة 11)
الموضوعات :
محسن مؤمن
1
(دانشگاه پیام نور)
الکلمات المفتاحية: شریعت, طریقت, حقیقت, تربیت, محقّق اردبیلی بیدگلی,
ملخص المقالة :
در روزگار صفوی، حکومت و برخی متشرعان بانفوذ، متعصب و قشری موجب طرد و انکار بسیاری از فرقه‌های تصوف گردیدند و ناگزیر شکل خانقاهی تصوف با محدودیت و گاه ممنوعیت روبرو گشت و به‌صورت گرایش‌های ذوق مندانه عرفانی و سلوک زاهدانه فرصت بروز یافت. نوشته های صوفیانه نیز با توجه به چگونگی نشو و ارتقای تصوف و یا قوت و ضعف آن در زمان‌ها و مکان‌های مختلف و همچنین میزان توجه و اقبال عامه و خاصه به تصوف و متصوفه، در قوس‌های صعودی و نزولی بر یک سامان نبود. میرزا محمد محقق اردبیلی بیدگلی از علما و عرفای سده یازدهم هجری قمری است. اطلاع ما درباره او بسیار اندک است. این مقاله در جهت معرفی مشرب دینی و افکار و آراء عرفانی میرزا محمد بن سلطان محمد اردبیلی ـ معروف و متخلص به محقّق اردبیلی بیدگلی ـ عالم، شاعر و عارف شیعی سدة یازدهم هجری است؛ در مجال کوشیده‌ایم تا اطلاعاتی نادر و البته نو را از خلال نوشته‌های وی برکشیم و ـ هرچند مختصر ـ به بوته نقد نیز بگذاریم و چهره دینی و مذهبی وی را با چهره عارفانه‌اش بسنجیم. بنای ما در این پژوهش بر آثار خطی و چاپی موجود در کتابخانه‌های مدرسه سلطانی کاشان، آیت‌الله مرعشی و دانشگاه تهران است
اردبیلی بیدگلی، میرزا محمد (1395)، ریاض العارفین و منهاج السالکین، (تصحیح محسن مؤمن) قم: مجمع ذخایر اسلامی، اول
ـــــــــــــــــــــــــــ (1394)، تبصره الناظرین و تذکره الذاکرین، (تصحیح محسن مؤمن) کرج، چکامه باران، چ 1
انصاری، خواجه عبدالله. (1392). منازل السائرین ترجمه روان فرهادی، تهران: انتشارات مولی.
بیگدلی، آذر. (1378). آتشکده آذر، میرهاشم محدث، چ 1، تهران: امیرکبیر.
تبادکانی طوسی، شمس الدین محمد. (1382). تسنیم المقربین، تصحیح سید محمد طباطبایی، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
تهرانی، شیخ آقابزرگ (بی‌تا)، طبقات اعلام شیعه، قم، مؤسسه اسماعیلیان
جوکار، منوچهر. (1391). جوانب عرفانی در زندگی و شعر شیخ بهایی، مطالعات عرفانی، شماره 16، دانشگاه کاشان.
حلبی، علی‌اصغر. (1367). شناخت عرفان و عارفان ایرانی، چ 3، تهران: زوار.
ـــــــــــــــ. (1376). مبانی عرفان و احوال عارفان، چ 1، تهران: اساطیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1369). ارزش میراث صوفیه، چ 6، تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــــــــ. (1373). تاریخ فلسفه در ایران و جهان اسلامی، چ 2، تهران: اساطیر.
ــــــــــــــــــــــ. (1385). دنباله جستجو در تصوف ایران، چ 6، تهران: امیرکبیر.
صفا، ذبیح‌الله. (1366). تاریخ ادبیات ایران، ج سوم، بخش اول، چ 5، تهران: فردوس.
قشیری، عبدالکریم. (1381). رساله قشیریه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزان فر، چ 7، تهران: علمی و فرهنگی.
کاشانی، عزالدین محمود. (1385). مصباح الهدایه، به کوشش عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی، چ 2، تهران: زوار.
کریمی زنجانی اصل، محمد. (1385). عرفان شیعی، تهران: اطلاعات.
مصطفی الشیبی، کامل. (1385). تشیع و تصوف، تهران: امیرکبیر.
موسوی اردبیلی، فخرالدین. (1357). تاریخ اردبیل و دانشمندان، مشهد: چاپخانه خراسان.
نسفی، عزیزالدین. (1381). انسان کامل، ماریژان موله، چ 6، تهران: طهوری.
هجویری، علی بن عثمان. (1383). کشف‌المحجوب، تصحیح محمود عابدی، چ 1، تهران: سروش.
ولی قلی، شاملو. (1374). قصص الخاقانی شاملو، تصحیح حسن سادات ناصری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
