حقوق و تکالیف فقهی حقوقی راهن و مرتهن؛ میانکنشی اخلاقی انسانی
الموضوعات :سهیل ذوالفقاری 1 , محمّد ابوعطا 2 , حمید مسجدسرایی 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، اراک
2 - دانشگاه سمنان
3 - دانشگاه سمنان
الکلمات المفتاحية: حق, تکلیف, رهن, راهن, مرتهن.,
ملخص المقالة :
به‌موجب عقد معیّن رهن که در اکثر کتب فقهی به تبیین احکام آن پرداخته شده و در مواد 771 تا 794 قانون مدنی نیز قواعد آن تقنین گردیده است، بدهکار مالی را به منظور استیثاق دَین خویش، به بستانکار می سپارد تا پس از ادای دَین در سررسید، فکّ رهن صورت گرفته و مجدداَ آن را بازستاند یا در صورت عدم تأدیه ی دَین در موعد مقرّر، مرتهن بتواند از محل فروش آن استیفای طلب نماید. در این رهگذر هر یک از طرفین عقد رهن، دارای حقوق و تکالیفی بوده که شارع بر آن‌ها بار نموده است. شناخت این حقوق و تکالیف، می‌تواند سبب حلّ بسیاری از منازعات حقوقی گردد. از جمله حقوق راهن، حقّ انتفاع از مال مرهون است و پرداخت هزینه‌ی نگهداری مرهونه و اقباض رهینه به مرتهن، از تکالیف وی می‌باشد. مرتهن، حقّ تقدّم بر سایر غرماء و حقّ اعراض و انصراف از مورد رهن را دارد و از سویی مکلّف به حفظ، اداره و ردّ مال مرهون است.
ابوعطا، محمّد، بهار و تابستان 1394، «ترهین کشتی و توثیق محموله¬ی آن؛ دو رویکرد قانونی ناهمگون»، دوفصل¬نامه¬ی مطالعات حقوق تطبیقی مؤسّسه¬ی حقوق تطبیقی دانشکده¬ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره¬ی ششم، شماره¬ی اوّل، 1 تا 14.
اشرفی، حاج ملّامحمّد، 1388، شعائر الاسلام، جلد دوم، چاپ اوّل، به تصحیح و تعلیق دکتر احمد باقری، تهران: مؤسّسه¬ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
امامی، سیّد حسن، 1386، حقوق مدنی، جلد دوم، چاپ نوزدهم، ویراست دوم، تهران: انتشارات اسلامیّه.
امیراقدم، ریما و برجی، حسن، بهار و تابستان 1392، «مقایسه¬ی عقد رهن با معاملات با حقّ استرداد»، دانش¬نامه¬ی حقوق و سیاست دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، شماره¬ی نوزدهم، 11 تا 24.
ایزانلو، محسن و حبیبی، سینا و شعبانی کَندسری، هادی، بهار و تابستان 1395، «ضمانت اجرای بیع عین مرهون: مطالعه¬ای در فقه تطبیقی»، دوفصل¬نامه¬ی پژوهش¬نامه¬ی حقوق اسلامی دانشکده¬ی معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق (ع)، دوره¬ی هفدهم، شماره¬ی چهل¬وسوم، 83 تا 104.
باریک¬لو، علی¬رضا، 1388، عقود معیّن 2؛ عقود مشارکتی، توثیقی و غیرلازم، چاپ اوّل، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
بروجردی عبده، محمّد، 1380، حقوق مدنی، چاپ اوّل، به¬کوشش محمّدرضا حسینی، با مقدمه¬ی دکتر مهدی شهیدی، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
بروجردی عبده، محمّد، 1383، کلّیّات حقوق اسلامی، چاپ اوّل، تهران: مؤسّسه¬ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
جعفری لنگرودی، محمّدجعفر، 1388، حقوق مدنی؛ رهن و صلح، چاپ چهارم (چاپ سوم گنج¬دانش)، تهران: کتاب¬خانه¬ی گنج¬دانش.
جعفری لنگرودی، محمّدجعفر، 1395، مجموعه¬ی محشّی قانون مدنی؛ علمی- تطبیقی- تاریخی، چاپ پنجم، تهران: کتاب¬خانه¬ی گنج¬دانش.
حائری شاه¬باغ، سیّد علی، 1387، شرح قانون مدنی، جلد دوم، چاپ سوم، تهران: کتاب¬خانه¬ی گنج-دانش.
ساعدی، الهام، 1393، مقایسه¬ی وثیقه¬های تجاری و مدنی؛ مطالعه¬ی تطبیقی در حقوق ایران و انگلیس، پایان¬نامه¬ی کارشناسی¬ارشد حقوق خصوصی، دانشکده¬ی حقوق دانشگاه قم.
سلطانی، محمّد و اخوان¬هزاوه، حامده و شهیدی، سیّد مرتضی، 1394، بایسته¬های حقوق بازار سرمایه؛ مقرّرات تحلیل¬گری، چاپ دوم، تهران: انتشارات بورس (وابسته به شرکت اطّلاع¬رسانی و خدمات بورس).
عدل، مصطفی (منصور السّلطنه)، 1385، حقوق مدنی، چاپ دوم، قزوین: انتشارات طه.
قاسم-زاده، سیّد مرتضی و ره¬پیک، حسن و کیایی، عبدالله، 1389، تفسیر قانون مدنی؛ اسناد، آراء و اندیشه¬های حقوقی، چاپ چهارم، ویراست دوم (با تجدیدنظر و اضافات)، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت) و مرکز تحقیق و توسعه¬ی علوم انسانی.
کاتوزیان، ناصر، 1394، دوره¬ی حقوق مدنی؛ عقود معیّن، جلد چهارم، چاپ هشتم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
متین¬دفتری، احمد، 1381، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، دو جلد در یک مُجلّد، چاپ دوم، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
مدرّسی، سیّد محمّدتقی، 1432 ه.ق، احکام معاملات، چاپ اوّل، تهران: انتشارات محبّان الحسین (ع).
میرزایی، علی¬رضا، 1384، قانون ثبت در نظم حقوقی کنونی، تهران: انتشارات بهنامی.
نجفی¬اسفاد، مرتضی، پائیز و زمستان 1378، «وثیقه و تلف مورد وثیقه در قانون دریایی ایران و مقایسه¬ی آن با مبانی فقهی و حقوق مدنی»، فصل¬نامه¬ی دیدگاه¬های حقوقی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری تهران، سال چهارم، شماره¬ی پانزدهم و شانزدهم، 141 تا 150.
نوین، پرویز، 1394، حقوق مدنی 7؛ عقود معیّن (2)، چاپ سوم، ویرایش جدید، تهران: کتاب¬خانه¬ی گنج¬دانش.
نیک¬فر، مهدی، 1377، قانون مدنی در آراءِ دیوان عالی کشور، چاپ چهارم، تهران: سازمان انتشارات کیهان.
هاشمی¬جو، راحله، 1390، ابعاد حقوقی ثوثیق سهام، پایان¬نامه¬ی کارشناسی¬ارشد حقوق خصوصی، دانشکده¬ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلّم (خوارزمی) تهران.
إبن ادریس حلّی، أبی جعفر محمّد بن منصور، 1428 ه.ق، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد دوم، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه¬ی مدرّسین حوزه¬ی علمیّه¬ی قم).
إبن قدامه المقدَسي، أبومحمّد موفّق¬الدّين عبدالله (إبن قدامه)، 1388 ه.ق، المُغنی فی فقه الامام احمدبن¬حنبل الشیبانی، جلد چهارم، چاپ سوم، قاهره: بدارالمناره.
إبن نجيم المصري، زين¬الدّين بن إبراهيم، بی¬تا، البحر الرائق شرح كنز الدقائق، جلد هشتم، چاپ دوم، بی¬جا: دارالكتاب الإسلامي.
الأسدی، أبی¬منصور الحسن بن یوسف بن المطهّر (علّامه¬ی حلّی)، 1386 ه.ش، تبصره المُتعلّمین فی احکام الدّین، چاپ اوّل، به تصحیح و تحقیق سیّد احمد قاضوی، قم: انتشارات کشف¬الغطاء.
الانصاري الشافعی، زكريا بن محمّد بن زكريا، بی¬تا، أسنى المطالب في شرح روض الطالب، جلد دوم، بی¬جا: دارالكتاب الإسلامي.
البجنوردی، السیّد محمّدحسن، 1419 ه.ق، القواعد الفقهیّه، جلد ششم، چاپ اوّل، به تحقيق مهدي مهريزي و محمّدحسن درايتي، قم: انتشارات الهادی.
بوذیاب، سلمان، 1995 م، المبادی القانونیّه العامّه، چاپ اوّل، بیروت: المؤسّسه الجامعیّه للدراسات و النّشر و التوزیع.
تبریزی، جواد بن علی، 1416 ه.ق، إرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب، جلد سوم، چاپ سوم، قم: مؤسّسه¬ی انتشارات اسماعیلیان.
التستري، اسدالله، بی¬تا، مقابس الأنوار و نفائس الأسرار، قم: مؤسّسه¬ی آل¬البیت (ع).
توحیدی، محمّدعلی، 1377 ه.ش، مصباح الفقاهه فی المعاملات (تقریرات السیّد ابوالقاسم الموسوی الخویی)، جلد پنجم، چاپ اوّل، قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه¬ی مدرّسین حوزه¬ی علمیّه¬ی قم).
الجبعی العاملی، زین¬الدّین بن علی بن احمد (شهید ثانی)، 1410 ه.ق، الروضه البهیّه فی شرح اللمعه الدّمشقیّه، جلد چهارم، چاپ اوّل، به تحقیق و تعلیق سیّد محمّد کلانتر، قم: انتشارات داوری.
الجبعی العاملی، زین¬الدّین بن علی بن احمد (شهید ثانی)، 1413 ه.ق، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرایع الاسلام، جلد چهارم، چاپ دوم، قم: مؤسّسه¬ی المعارف الاسلامیّه.
الحسینی الروحانی، السیّد محمّدصادق، 1413 ه.ق، فقه الصادق، جلد شانزدهم، چاپ سوم، قم: انتشارات دارالکتاب.
الحسینی العاملی، السیّد محمّدجواد، 1419 ه.ق، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلّامه، جلد پانزدهم، چاپ اوّل، به تحقیق و تعلیق شیخ محمّدباقر خالصی، قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه¬ی مدرّسین حوزه-ی علمیّه¬ی قم).
الحلبي، حمزه بن علي بن زهره (إبن زهره)، 1417 ه.ق، غنيه النزوع إلى علمي الأصول و الفروع، چاپ اوّل، به تحقیق ابراهيم بهادري، قم: مؤسّسه¬ی امام صادق (ع).
الحلّی، ابوالقاسم نجم¬الدّین جعفر بن الحسن (محقّق حلّی)، 1413 ه.ق، المختصر النّافع في فقه الاماميّه، تهران: مؤسّسه¬ی البعثه.
السنهوری، عبدالرزّاق احمد، 1970 م، الوسیط فی شرح القانون المدنی؛ التأمینات الشخصیّه و العینیّه، جلد دوم، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
السنهوری، عبدالرزّاق احمد، 1970 م، الوسیط فی شرح القانون المدنی؛ البیع و المقایضه، جلد چهارم، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
الطباطبایی الحکیم، السیّد محسن، بی¬تا، نهج الفقاهه، قم: انتشارات 22 بهمن.
طوسی، أبی¬جعفر محمّد بن الحسن (شیخ طوسی)، 1387 ه.ق، المبسوط فی فقه الامامیّه، جلد دوم، به تحقیق، تصحیح و تعلیق محمّدتقی کشفی، تهران: المکتبه المرتضویّه لإحیاء الآثار الجعفریه.
طوسی، أبی¬جعفر محمّد بن الحسن (شیخ طوسی)، 1390 ه.ش، مسائل هامّه من کتاب الخلاف، چاپ دوم، با مقدمه¬ی محمود شهابی خراسانی، تهران: مؤسّسه¬ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
طوسی، أبی¬جعفر محمّد بن الحسن (شیخ طوسی)، 1400 ه.ق، النهایه، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العربی.
الظاهری الأندلسی، علی بن حزم، بی¬تا، المحلّی، جلد هشتم، بیروت: دارالفکر.
العكبري البغدادي، أبي¬عبدالله محمّد (شیخ مفید)، 1410 ه.ق، المقنعه، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه¬ی مدرّسین حوزه¬ی علمیّه¬ی قم).
فرج¬الصّده، ابوالمنعم، بی¬تا، اصول القانون، بیروت: دارالنّهضه العربیّه.
محقّق -اردبیلی، احمد بن محمّد، 1418 ه.ق، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، جلد نهم، چاپ سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه¬ی مدرّسین حوزه¬ی علمیّه¬ی قم).
مکّی العاملی، محمّد بن جمال¬الدّین (شهید اوّل)، 1383، اللمعه الدّمشقیّه فی فقه الامامیّه، چاپ هفدهم، قم: انتشارات دارالفکر.
الموسوی الخمینی، سیّد روح¬الله (امام خمینی)، 1427 ه.ق، تحریرالوسیله، جلد دوم، چاپ دوم، تهران: مؤسّسه¬ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
الموسوي الخویي، السيّد ابوالقاسم، بی¬تا، منهاج الصّالحين؛ المعاملات، جلد دوم، بی¬جا: مؤسّسه الخویي الإسلاميّه.
النجفی، محمّدحسن (صاحب جواهر)، 1981 م، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد بیست¬وپنجم، چاپ هفتم، به تحقیق و تعلیق شیخ علی آخوندی، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
النّراقي، المولی أحمد، 1415 ه.ق، مستند الشّيعه فی احکام الشریعه، جلد چهاردهم، قم: مؤسسه¬ی آل¬البيت (ع) لاحياء التراث.
وکیل، شمس¬الدّین، 1959 م، نظریّه التأمینات فی القانون المدنی، چاپ دوم، اسکندریّه: منشاه المعارف.
