همکاری های دولت، دانشگاه و صنعت
الموضوعات :فتح الله امی 1 , محمدرضا سلیمی 2
1 - استاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 - استادیار، پژوهشگاه هوافضا، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: ارتباط صنعت و دانشگاه, علم نافع, عدم اطلاع صنعتگران, عدم اعتماد صنعتگران, نداشتن انگیزه دانشگاهیان.,
ملخص المقالة :
چالش ارتباط دانشگاهها و صنعت، موضوعی است که کارشناسان و مسئولان دانشگاهی و صنعت در سال‌های اخیر بیش از پیش به آن می‌پردازند و درصدد هستند تا راهکارها و مسیر‌های مطمئن و برنامه‌ریزی شده‌ای را برای تقویت این ارتباط در نظر بگیرند. چندین دهه است که در کشور از ارتباط صنعت و دانشگاه صحبت به‌میان می‌آید و نخستین بیانات مقام معظم رهبری در این باره مربوط به سال 1369 است، اما آنچه مسلم است تاکنون ارتباط مؤثری بین علم، دانشگاه و صنعت به وجود نیامده است؛ امروز ساختار علم و فناوری و صنعت کشور بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازبینی مجدد و تعامل هرچه بیشتر است و دست‌اندرکاران صنعت باید این واقعیت را قبول کنند که در کنار دانشگاه، قادر به جذب کامل فناوری خواهند بود. این بخشی از بیانات معظم‌له در دیدار جمعی از اساتید، نخبگان و پژوهشگران دانشگاهها است: "ما راجع به «علم نافع» زیاد صحبت کرده‌ایم؛ در دیدارهای مختلف دانشگاهی، دانشجویی و مانند این ها بحث کرده‌ایم راجع به آن، گفتیم "علم نافع" هم یعنی علمی که مسائل کشور را حل می‌کند؛ حل مسائل کشور، علمِ نافع است یعنی با مسائل گوناگونی که در کشور وجود دارد، مواجهه‌ی علمی بشود". شاید در نگاه اول بزرگ‌ترین مشکل فضای ارتباطی بین صنعت، جامعه و دانشگاه، موضوع فنی باشد اما در بدو ورود به این فضا مشاهده می‌شود که عملاً اینگونه نیست و به نظر می‌رسد عدم اطلاع، عدم اعتماد و نداشتن انگیزه سه رکن اصلی این موضوع باشد؛ در بسیاری از اوقات صنعت و جامعه‌ی ما از ظرفیت و پتانسیل شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های دانشگاهی و اعضای هیئت علمی اطلاعی ندارد. در عصر کنونی دانشگاهها و کارآفرینان، در قبال توسعه اقتصادی، بهره‌وری در تولید و ایجاد درآمد پایدار و ارتباط با صنعت و تولید از رسالت و مسئولیت اجتماعی بیشتری برخوردار می‌باشند. این مشکلات اساسی موجب شد که پژوهشی در این حیطه ارائه گردد تا بتواند در رفع موانع موجود موثر باشد. یکی از مهمترین چالش های ارتباط صنعت با دانشگاه، سطح علمی دانشگاههای رتبه یک ایران است که در سطح مرزهای دانش بین المللی است در صورتیکه صنایع ایران در سطح کشورهای در حال توسعه است و این عدم هم سطحی موجب عدم هماهنگی دانشگاه با صنعت می باشد.
1- احسانی، محمدرضا (1383)؛ رئیس دفتر ارتباط دانشگاه و صنعت دانشگاه صنعتی اصفهان در مصاحبه با حمیدرضا آراسته.
2- معتقد، علی (1379)؛ ”توسعه صادرات کالاهای ساخته شده، موتور محرک توسعه کشور و یک پیشنهاد جدید“؛ دومین کنگره بینالمللی و پنجمین کنگره سراسری همکاریهای سه‌جانبه دولت، دانشگاه و صنعت، تهران.
3- منافی، علی(1377)؛ ”تجربه شرکت توانیر در ارتباط با همـکاری صنعت و دانشـگاه“؛ چهارمیـن کنگره سراسـری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعة ملی، تهران.
4- کریمیان اقبال، مصطفی (1382)؛ ”ایجاد پارکهای فنّاوری در مجاورت دانشگاهها، فرصتها و چالشها“؛ مجموعه مقالات هفتمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، اصفهان.
5- صدیق، محمدجعفر و اردشیری، محسن (1382)؛ ”نقش پارکهای تحقیقاتی در توسعه فنّاوری“؛ مجموعه مقالات هفتمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، اصفهان.
6- فهیمی، مهدی و مداحی، محسن (1377)؛ ”بررسی سازوکارها و زمینه‌های ارتباط مؤسسات تحقیق و توسعه ملی با دانشگاه“ ؛ چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، تهران.
7- کارگر راضی، مهدی (1377)؛ ” ارزیابی فعالیت و کارایی واحدهای R&D در صنایع ایران“؛ چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، تهران.
8- رضایی، علی (1377)؛ ”تجربیات حاصله در زمینه همکاریهای صنعت و دانشگاه: بررسی مشکلات و تنگناها“؛ چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعة ملی، تهران.
9- رضوی، احمد (1377)؛ ”مروری بر زمینه‌های برقراری ارتباط بین صنعت و دانشگاه و ارائه گزارشی از فعالیت-های انجام شده در وزارت نیرو“؛ چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعة ملی، تهران.
10- نقیان فشارکی، مهدی (1377)؛ ”موانع و عوامل ارتباط صنعت با دانشگاه“ ؛ چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعة ملی، تهران.
11- روزی طلب، محمد (1374)؛ ”ارائه روش¬های همسو‌سازی فعالیتهای صنعت و دانشگاه“؛ کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، تهران.
12- سلجوقی، خسرو (1382)؛ ”مراکز رشد علم و فنّاوری رساله خصوصی دولت برای تعامل دانشگاه و صنعت محور: نقش و جایگاه موجود دولت، دانشگاه و صنعت و ترسیم وضع مطلوب آن برای توسعه ملی“ ؛ مجموعه مقالات هفتمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، اصفهان.
13- فرضی‌پور، صائن و حاج‌حسینی، حجت‌الله (1377)؛ ”عوامل مرتبط با کاربردی نمودن نتایج تحقیقات صنایع برق و الکترونیک در شهر تهران و شش ماهه دوم سال 1375” ؛ چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، تهران.
14- مولا، داریوش (1374)؛ ”ارائه پیشنهاداتی جهت رفع مشکلات ارتباط میان صنایع دانشگاه¬ها“؛ کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، دانشگاه صنعتی امیر‌کبیر.
15- علی‌احمدی، علیرضا (1377)؛ ”بررسی نقش آموزشعالی در توسعه بر همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت“؛ اولین کنگره بینالمللی و چهارمین کنگره سراسری همکاری¬های دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، تهران.
16- تولایی، محمود (1379)؛ ”نقش صنایع نظامی در ارتقای دانشهای کشور“؛ دومین سمینار ارتباط صنعت و دانشگاه.#3
همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت
* فتحالله امی **محمدرضا سلیمی
* استاد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران fommi@modares.ac.ir
**استادیار، پژوهشگاه هوافضا، تهران، ایران mohammadsalimi@ari.ac.ir
تاریخ دریافت: 09/01/1399 تاریخ پذیرش: 14/08/1399
صص: 25- 32
چکیده
چالش ارتباط دانشگاهها و صنعت، موضوعی است که کارشناسان و مسئولان دانشگاهی و صنعت در سال‌های اخیر بیش از پیش به آن می‌پردازند و درصدد هستند تا راهکارها و مسیر‌های مطمئن و برنامه‌ریزی شده‌ای را برای تقویت این ارتباط در نظر بگیرند. چندین دهه است که در کشور از ارتباط صنعت و دانشگاه صحبت به‌میان می‌آید و نخستین بیانات مقام معظم رهبری در این باره مربوط به سال 1369 است، اما آنچه مسلم است تاکنون ارتباط مؤثری بین علم، دانشگاه و صنعت به وجود نیامده است؛ امروز ساختار علم و فناوری و صنعت کشور بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازبینی مجدد و تعامل هرچه بیشتر است و دست‌اندرکاران صنعت باید این واقعیت را قبول کنند که در کنار دانشگاه، قادر به جذب کامل فناوری خواهند بود. این بخشی از بیانات معظم‌له در دیدار جمعی از اساتید، نخبگان و پژوهشگران دانشگاهها است: "ما راجع به «علم نافع» زیاد صحبت کرده‌ایم؛ در دیدارهای مختلف دانشگاهی، دانشجویی و مانند این_ها بحث کرده‌ایم راجع به آن، گفتیم "علم نافع" هم یعنی علمی که مسائل کشور را حل می‌کند؛ حل مسائل کشور، علمِ نافع است یعنی با مسائل گوناگونی که در کشور وجود دارد، مواجهه‌ی علمی بشود".
شاید در نگاه اول بزرگ‌ترین مشکل فضای ارتباطی بین صنعت، جامعه و دانشگاه، موضوع فنی باشد اما در بدو ورود به این فضا مشاهده می‌شود که عملاً اینگونه نیست و به نظر می‌رسد عدم اطلاع، عدم اعتماد و نداشتن انگیزه سه رکن اصلی این موضوع باشد؛ در بسیاری از اوقات صنعت و جامعه‌ی ما از ظرفیت و پتانسیل شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های دانشگاهی و اعضای هیئت علمی اطلاعی ندارد. در عصر کنونی دانشگاهها و کارآفرینان، در قبال توسعه اقتصادی، بهره‌وری در تولید و ایجاد درآمد پایدار و ارتباط با صنعت و تولید از رسالت و مسئولیت اجتماعی بیشتری برخوردار می‌باشند. این مشکلات اساسی موجب شد که پژوهشی در این حیطه ارائه گردد تا بتواند در رفع موانع موجود موثر باشد.
یکی از مهمترین چالشهای ارتباط صنعت با دانشگاه، سطح علمی دانشگاههای رتبه یک ایران است که در سطح مرزهای دانش بینالمللی است در صورتیکه صنایع ایران در سطح کشورهای در حال توسعه است و این عدم هم سطحی موجب عدم هماهنگی دانشگاه با صنعت میباشد.
واژههای کلیدی: ارتباط صنعت و دانشگاه، علم نافع، عدم اطلاع صنعتگران، عدم اعتماد صنعتگران، نداشتن انگیزه دانشگاهیان.
نوع مقاله: ترویجی
1- مقدمه
ارتباط دانشگاه و صنعت شکلی از توافق‌های رسمی و غیررسـمی میان این دو نهاد است که با هدف دستیابی به
نویسنده عهدهدار مکاتبات: فتحالله امی Fommi@modares.ac.ir |
در دوره اول تأســيس دانشــگاه تا ســال ۱۳۴۰ ارتباط صنعت و دانشــگاه به طور غيررســمی بر حسب مورد انجام می‌گرفته که اين عمل پاسخگوی نيازهای واحدهای صنعتی نبود. بعضی از سازمان‌ها به منظور تامين نيروی انسانی دانشگاهی خود اقدام به تأسيس مراکز آموزشــی در جوار ســازمان خود در سطح عالی می‌نمودند و ضمن هماهنگی با مراکز سياست‌گذاری از اين طريق نيازهای نيروی انسانی خود را تامين می‌نمودند. در دوره دوم از ســال ۱۳۴۰ تا حدود ســال ۱۳۵۹ مراکز دانشگاهی جديد در تهران و ساير شهرهای بزرگ يکی بعد از ديگری تاسيس می‌گرديد و نياز دانشجويان به کسب اطلاعاتی از وضع واحدهای صنعتی و حتی نيمه صنعتی محسوس بود.
ارتباط صنعت و دانشگاه با اعزام کارآموز معمولاً با آخرين تکنولوژی‌های وقت و همچنين، حل بعضی از مشکلات صنايع از طريق دانشگاهها صورت می‌پذيرفت. اعزام کارآموزان نيز برحسب مورد و توافق‌های طرفين بوده و هيچگونه برنامه مشخصی که برای کليه دانشگاهها و صنايع کاربرد داشته باشد، وجود نداشت.
دوره ســوم از حدود ســال ۱۳۵۹ تاکنون است که بعد از انقلاب شــکوهمند اسلامی ايران و شروع جنگ تحميلی و بتدريج به منظور ارتباط بين صنعت و دانشــگاه، دفاتــر ارتباطی در وزارت فرهنگ و آموزش عالی و وزارتخانه‌های صنعتی و همچنين، در دانشگاههای کشــور تأسيس گرديد که بر همين اســاس هيأت محترم دولت جمهوری اسلامی ايران طرح زمينه‌های ارتباطی بين صنعت و دانشگاه را پی‌ريزی نمود که به موجب آن سه نوع دفتر شکل گرفت:
1- دفتر ارتباط با صنعت در وزارت فرهنگ و آموزش عالی،
2- دفتر ارتباط با دانشگاه در ۱۰ وزارتخانه (نفت، معادن و فلزات، راه ترابری، پست و تلگراف و تلفن، کار، رفاه و امور اجتماعی، مسکن و شهرسازی، برنامه و بودجه، صنايع سنگين و نيرو) و
3- دفاتر ارتباط با صنايع در دانشگاههای کشور.
همکاری صنعت و دانشگاه در دهه ۶۰ موجب شکل‌گيری جهادسازندگی، جهاد دانشگاهی و همچنين، پشتيبانی‌ها و مشــارکت گسترده دانشــگاه‌ها در دفاع مقدس بود. در اين دوره زمانی، سنگ بنای بسياری از تحقيقات مهم مورد نياز کشور در دانشگاهها گذاشته شد. نيازهای ضروری دفاع مقدس باعث شد که تحولات اساسی در روحيه اساتيد و دانشجويان و ساختار دانشگاه صورت گيرد، تا به تدريج مقدمات همکاریهای گسترده فراهم گردد.
از نظر شـکل‌گيری اوليه ارتباط دانشگاه با صنعت می‌توان از تأسيس برخی از دانشگاهها با حمايت مؤسسات صنعتی اشاره کرد که از آن جمله می‌توان به تأسيس دانشگاه "اوانز" در منچستر به سال ۱۸۵۱ و تأسيس دانشگاه "فيرت" منطبق با نيازهای صنايع شفيلد انگلستان به سال ۱۸۷۳ اشاره کرد. در مجموع در کشــورهای اروپايی و آمريکا، ارتباط دانشگاه با صنايع نسبتاً به صورت گسترده شکل گرفته است و در بعضی ديگر از طريق واسطه‌هايی مثل شــورای‌های ملی تحقيقاتی يا مراکز ملی تحقيقاتی ارتباط مســتقيماً انجام می‌گيرد. به عنوان مثل در فرانسه اين ارتباط بيشتر از طريق مرکز "ملی تحقيقات"، در ايتاليا اين وظيفه به عهده "شورای ملی تحقيقات"، در سوئيس "بنياد ملی علوم"، در دانمارک "شورای ملی شش گانه"، در مالزی "فدارسيون توليدکنندگان مالزيايی"، در سنگاپور "طرح همکاری تحقيق و توسعه" و در تايلند "هيأت توسعه علوم و فناوری" اين وظيفه را برعهده دارند. تحقيقات نشان می‌دهد که مکانيزم انتقال تکنولوژی و ارتباط صنعت و دانشگاه مورد استفاده در همکاریهای مراکز تحقيقاتی مورد اشاره عمدتاً از سه طریق ارائه خدمات فنی-مشاوره‌ای و آموزشی، سرمايه‌گذاری مشترک (هم با شرکت‌های محلی و هم با شرکت‌های چند مليتی)، تحقيقات مشترک عمدتاً کنسرسيوم صنعتی (عمدتاً با شرکت‌های چند مليتی) و برگزاری کنفرانس‌ها و سمينارها (اغلب به صورت مشترک با دانشگاههای خارجی) انجام می‌شود1.
در هزاره سوم با توجه به تحولات و دگرگونی‌های محیطی سریع، برخی وظایف و رسالت‌های دانشگاه تغییر کرده است. رسالت سوم دانشگاهها که نشر و اشاعه دانش مدنظر است تا موقعی تداوم دارد که بودجه دانشگاه را از فروش نفت (برای دانشگاههای دولتی) و گرفتن شهریه (برای دانشگاههای آزاد) تأمین می‌کنند. مادامی که این روند طی می‌شود، مشکل صنعت و دانشگاه حل نمی‌شود. چون دانشگاه خودش را نیازمند صنعت نمی‌داند و صنعت نیز در چنین وضعیتی راه خودش را طی می‌کند. مورد دیگر این که دانشگاه باید به صنعت مشاوره در امر تولید ارایه بدهد. همچنین نقش اطلاع رسانی دانشگاهها باید جزو وظایف آن باشد. یعنی اتفاقاتی که در دانشگاهها می‌افتد، تحقیقاتی که صورت می‌گیرد و دوره‌های آموزش، کارگاه‌ها، سخنرانی‌ها و کنفرانس‌هائی که برگزار می‌شود و به نحو مقتضی به اطلاع‌رسانی ارگآن‌های اجرائی برسد که متأسفانه تاکنون این کار به‌خوبی صورت نگرفته است2. اگر چه در سال‌های اخیر همکاریهای دانشگاه و صنعت در برخی زمینه‌ها نظیر انرژی هسته‌ای و پتروشیمی دستاوردهای مهمی برای کشور به ارمغان آورده است، اما این همکاریها و تحقیقات در آموزش عالی کشور فاصله بسیاری با کشورهای پیشرفته دارد. این در حالی است که در آغاز قرن بیست و یکم دانش به عنوان منبعی راهبردی و حتی برتر از منابع طبیعی و اقتصادی قلمداد می‌شود و در این میان پاسخگویی به نیازهای جامعه، به ویژه در عرصه‌های فناوری، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است3. هدف از این پژوهش بررسی ماهیت ارتباط دانشگاه و صنعت و ارائه پیشنهادهایی برای رشد و توسعه آن است. بهمین منظور میبایست صورت مسئله شفاف گردد تا راهحل ارائه شود یکی از مهمترین عوامل ضعف ارتباط صنعت با دانشگاه، عدم تولید فناوریهای موجود کشور در دانشگاه است، و عموم فناوری در کشورهای صنعتی، زایش اندیشه های دانشگاهی است لذا نگاه صنعت در این کشورها به دانشگاه، به پناهگاه نگاه فرزند به مادر است لذا هرگاه نیاز به پناهگاه داشته باشد به دامان مادر خود یعنی دانشگاه پناه میبرد ولی در کشور ما عموما فناوری از خارج کشور به داخل انتقال یافته و اکثرا در سطح SKD یا CKD می باشند یعنی انتقال تکنولوژی در سطح چگونگی (HNOW HOW) نه چرایی؟! (HNOW WHY?) بنابراین پناهگاه آنها و مادر آنها کشورهایی هستند که انتقال تکنولوژی از آن کشور انجام شده از دانشگاهها! بهمین علت شتابدهندهها، مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری که محل زایش فناوری است میتوانند در دانشگاهها و پژوهشگاهها زیرساخت تولید تکنولوژی در داخل کشور را فراهم سازند.
2- بررسی راهکارهای موجود
راه‌اندازی واحدهای تحقیق و توسعه در صنایع به منظور استفاده از همکاری دانشگاه و مراکز تحقیقاتی در صنعت، استفاده از توان اعضای هیأت علمی به صورت انفرادی و از طریق عقد قرارداد مستقیم، از جمله مواردی است که به‌صورت سراسری در سطح کشور انجام شده است و به رغم فعالیتهای خوبی که صورت گرفته است به علت نداشتن یک ساختار مناسب و قانومند و به‌دلیل نبود هم‌فکری و هم‌سوئی لازم در سطح مدیران این اقدامات نتوانسته‌اند مشکل ارتباط صنعت و دانشگاه را حل کند و اگر بعضاً تجربه‌های موفقی در سطح برخی استان‌ها به دست آمده، جنبه موردی داشته و قابل تعمیم به کل نمی‌باشد و حاکی از یک کار برنامه‌ریزی شده و منسجم و مطمئن نیست. مزايا و دستاوردهای ارتباط مناسب دانشگاه با صنعت را می‌توان به صورت زیر بیان کرد:
1- تأثير در تدوين برنامه‌ريزی استراتژيک و تصميم‌گيری‌ها، سياست‌گذاری‌ها و برنامه‌ريزی‌ها در سطح ملی و منطقه‌ای،
2- افزايش سطح کيفيت توليد و ارائه خدمات در سطح ملی و منطقه‌ای به همراه ارتقای سلامت و سطح زندگی،
3- ترويج روح تحقيقات کاربردی در علوم مختلف از طريق حمايت‌های مادی و معنوی و تدوين قوانين لازم،
4- پاسخگويی به چالشهای فراروی توسعه پايدار از طريق گسترش و تعميق ارتباط بين مراکز توليد علم با مراکزکاربرد علم،
5- بهبود نگرش جامعه درخصوص توانايی دانشگاههای در طرح‌های اقتصادی و توسعه،
6- خلق درآمد برای دانشگاه و محققان و استفاده در جهت بهبود کيفيت فعاليت‌های علمی،
7- آشنايی دانشگاه با تجارب موجود در عرضه صنعت، شناخت محدوديت‌هایی در اين عرضه و تلفيق دانش با امور اجرایی و
8- سوق دادن مطالعات تحقيقات دانشجويی در جهت نيازهای دستگاه‌های اجرايی و صنايع از طريق دوره‌های کارآموزی و کارورزی و همچنين بهبود دورنمای شغلی و استخدام برای دانشجويان.
9- تاسیس شتابدهنده، مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری در کنار دانشگاهها و پژوهشگاهها
معتقد]2[ و منافی]3[ همکاریهای دو نهاد صنعت و دانشگاه را در گرو ایجاد فرصت تحقیقات صنعتی و حضور بیشتر در صنعت، ایجاد واحدهای تحقیقاتی با حضور اعضای هیئت علمی و ایجاد ساز و کاری پویا در دانشگاهها برای حل مشکلات صنعت می‌دانند. سایر روش‌ها برای برقراری ارتباط مؤثر دانشگاه و صنعت در ایران، ایجاد پارکهای فناوری در مجاورت دانشگاهها ]4و5[، ایجاد هسته‌های کوچک تحقیقاتی استاد محوری در جوار دانشگاهها ]6[، کارآموزی تابستانی دانشجویان در واحدهای صنعتی و بهره‌گیری از متخصصان صنعت در فعالیتهای آموزشی ]7[، افزایش کمّی و کیفی بازدیدهای علمی دانشجویان و استادان از تأسیسات صنعتی ]8[، تأثیر قراردادهای صنعتی منعقد شده میان اعضای هیئت علمی و سازمان‌ها بر ارتقای آنها، اولویت پذیرش دانشجویان مقاطع کارشناسیارشد و دکتری با سابقه کار در صنعت ]3[، تعریف مشکلات صنعت در قالب پایان‌نامه‌ها ]9[، تأسیس آزمایشگاه‌های تحقیقاتی با همکاری در دانشگاهها ]10[، تقویت انجمن دانش‌آموختگان ]11[ و ایجاد مراکز رشد ]12[ ذکر شده است.
نقش و اهمیت دانشگاه بدین دلیل است که چون دانشگاه محل تربیت نیروی انسانی متخصصص و ماهر به معنای واقعی کلمه است و اگر این نیروی متخصص بتواند دانش و مهارت خود را در عرصه تولید و صنعت به کار برد، قطعا موجب پیشرفت آن خواهد شد. در حال حاضر دانشگاه ما از سه وظیفه تولید دانش، انتقال دانش به نسل جدید و همچنین نشر و اشاعه دانش به‌طور عمده بر انتقال دانش تأکید دارند. البته تولی دانش در دانشگاههای ما در مراحل اولیه است. مهم‌ترين مشکلات و عوامل موجود ارتباط بين مراکز علمی و صنعت را می‌توان به صورت زیر بیان کرد:
1- نبود اســتمرار تحقيق، دانشــگاهيان در پی کســب امتياز تحقيق در کوتاه‌ترين زمان و صنايع به دنبال برگشت سريع سرمايه‌ها،
2- عدم تجربه و تسلط دانشگاهيان در انجام پروژه‌های کاربردی و اجرايی کمبود قوانين حمايتی از محققين و ثمره تحقيقات آنها،
نبود اســتراتژهای اصولی در برقراری ارتباط دانشــگاه‌ها با صنعت و دستگاه‌های اجرايی در مديريت کلان،
3- ضعف دانشگاهها و بخش‌های تحقيقاتی در انجام پروژه‌های کاربردی و اجرايی و عدم توجه به نياز صنايع و دستگاه‌های اجرايی،
4- عــدم آگاهــی مديران دســتگاه‌های اجرايــی و صاحبان صنايع از توانمندی‌های دانشگاهيان،
5- عدم احساس نياز ســازمان‌ها و صنعت به دانشگاهيان به دليل وجود تفکر ســنتی و تغيير ناپذيری در شيوه‌های مديريتی و فضای رقابتی در عرضه توليد وارائه خدمات،
6- فقدان نظارت بر کيفيت خدمات و توليد منجر به کاهش کيفيت توليد و خدمات در جامعه گرديده و لذا مديران و صنعتکاران را وادار به همکاری با جامعه علمی و دانشگاهی نمی‌کنند،
7- عدم وجود اعتماد متقابل دانشــگاهيان با صاحبان صنعت و يا دســتگاه‌های اجرايی. مديران سـازمانها و صنعت دانشگاهيان را افراد تئوريک و فاقد کارآمد لازم در عمل می‌بينند و دانشگاهها مديران سازمآن‌ها را افرادی غيرعلمی و منفعتطلب می‌پندارند.
3- بررسی راهکارهای بهبود تعاملات صنعت و دانشگاه
مشکلات و محدودیتهای بسیاری از سوی مراکز آموزش عالی برای ایجاد ارتباط با صنعت وجود دارد که از آن میان می‌توان به مواردی چون ”آموزش محوری دانشگاهها، منظور نکردن فعالیتهای صنعتی در ارتقای اعضای هیئت علمی، منظور کردن حق بالاسری زیاد به فعالیتهای صنعتی اعضای هیئت علمی، جایگاه سازمانی ضعیف ارتباط دانشگاه و صنعت حاکمیت مدیریت دولتی برصنایع بزرگ کشور و متقاضی خدمات دانشگاه نبودن صنایع، نبود محتوای کیفی و مفید دوره‌های کارآموزی ]13[، ارتباط ضعیف میان برنامه‌های درسی و نیازهای صنعت ]3[، نبودن روحیه کارگروهی کمبود مراکز تحقیقاتی کاربردی4، عدم توجه به بهسازی نیروی انسانی ]14[ ضوابط و مقررات دست و پا گیر و گرایش نداشتن صنعت به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه ]15[ و وابستگی روحی و فکری صنایع به خارج از کشور اشاره کرد]16[.
راهکارها:
1- رصد وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی،
2- الزامات انعقاد قراردادهای تحقیقاتی مؤسسات آموزشی، پژوهشی و فناوری،
3- هماهنگی و توسعه دوره‌های فرصت مطالعاتی اعضای هیأت علمی دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی در جامعه و صنعت،
4- ارتقای توان مهارتی دانشجویان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی،
5- اجرایی‌سازی بند ط تبصره 9،
6- طرح تخصیص ساز و کار اعتبار پژوهشی (ستاپ)،
7- شناسایی و مستندسازی دستاوردهای ویژه و منحصربه‌فرد دانشگاهها،
8- در حوزه ارتباط با صنعت و جامعه در سال 96 و 97،
9- مشارکت وزارت عتف5 در رفع مشکلات و معضلات کشور،
10- مراکز رشد و پارکهای فناوری،
11- استارت‌آپ‌ها به منظور نوآوری،
12- توسعه ارتباط دانشگاهها با وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی و
13- برگزاری نمایشگاه تقاضای فناوری.
نتيجه‌گيری و جمع‌بندي
عملکرد دانشگاهها و پژوهشگاهها در حوزه‌های مختلف ارتباط با صنعت را می‌توان با بررسی قراردادهای ارتباط با صنعت و دانشگاه، اهميت قابل توجهی در هدفمندسازی پژوهش‌ها و فعاليت‌های دانشگاهی مورد ارزیابی قرار داد. قابل به ذکر است که افزایش اين قراردادها کمک مؤثری به کشــور در جهت رفع نيازها و حل معضلات اقتصاد در صنعت کشور دارد.
با توجه به اين موارد طی گزارش حاضر سعی شده است وضعيت اين قراردادها در دانشگاههای کشور مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد. مبنای آمار موجود اطلاعاتی است که دانشگاهها از سال ۱۳۹۲ الی ۱۳۹۶ در سامانه مپفا وارد نموده‌اند. مسلماً بررســی اين اطلاعات می‌تواند روشهای مناســبی برای بهبود ارتباطات موجود در دانشگاهها با صنايع و دستگاه‌های اجرايی و شــاخص‌هايی را جهت ارزيابی عملکرد دانشــگاه‌ها در اين حوزه ارائه نمايد. در ادامه عملکرد دانشــگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور در قالب نمودار نشان داده خواهد شد.
شکل1. تعداد قراردادهای ارتباط با جامعه و صنعت در حال اجراء
شکل2. مبلغ قراردادهای صنعت در حال اجراء (میلیارد تومان)
شکل3. مبلغ جذب شده (درآمد) قراردادهای ارتباط با صنعت (میلیارد تومان)
شکل4. تعداد پایاننامههای مورد حمایت
شکل5. نسبت مبلغ قراردادهای جاری در هر سال به تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی پذیرش شده (کارشناسی ارشد و دکتری) (میلیون تومان/ نفر)
شکل6. نسبت قراردادهای جاری در هر سال به ازای یکصد دانشجوی تحصیلات تکمیلی در هر سال
منابع
1- احسانی، محمدرضا (1383)؛ رئیس دفتر ارتباط دانشگاه و صنعت دانشگاه صنعتی اصفهان در مصاحبه با حمیدرضا آراسته.
2- معتقد، علی (1379)؛ ”توسعه صادرات کالاهای ساخته شده، موتور محرک توسعه کشور و یک پیشنهاد جدید“؛ دومین کنگره بینالمللی و پنجمین کنگره سراسری همکاریهای سه‌جانبه دولت، دانشگاه و صنعت، تهران.
3- منافی، علی(1377)؛ ”تجربه شرکت توانیر در ارتباط با همـکاری صنعت و دانشـگاه“؛ چهارمیـن کنگره سراسـری
شکل7. نسبت قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه در حال اجرا به مجریان قراردادهای ارتباط صنعت و جامعه در حال اجراء
شکل8. نسبت قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه در حال اجرا به تعداد کارفرمایان قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه در حال اجراء
همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعة ملی، تهران.
4- کریمیان اقبال، مصطفی (1382)؛ ”ایجاد پارکهای فنّاوری در مجاورت دانشگاهها، فرصتها و چالشها“؛ مجموعه مقالات هفتمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، اصفهان.
5- صدیق، محمدجعفر و اردشیری، محسن (1382)؛ ”نقش پارکهای تحقیقاتی در توسعه فنّاوری“؛ مجموعه مقالات هفتمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، اصفهان.
6- فهیمی، مهدی و مداحی، محسن (1377)؛ ”بررسی سازوکارها و زمینه‌های ارتباط مؤسسات تحقیق و توسعه ملی با دانشگاه“ ؛ چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، تهران.
7- کارگر راضی، مهدی (1377)؛ ” ارزیابی فعالیت و کارایی واحدهای R&D در صنایع ایران“؛ چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، تهران.
8- رضایی، علی (1377)؛ ”تجربیات حاصله در زمینه همکاریهای صنعت و دانشگاه: بررسی مشکلات و تنگناها“؛ چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعة ملی، تهران.
9- رضوی، احمد (1377)؛ ”مروری بر زمینه‌های برقراری ارتباط بین صنعت و دانشگاه و ارائه گزارشی از فعالیتهای انجام شده در وزارت نیرو“؛ چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعة ملی، تهران.
10- نقیان فشارکی، مهدی (1377)؛ ”موانع و عوامل ارتباط صنعت با دانشگاه“ ؛ چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعة ملی، تهران.
11- روزی طلب، محمد (1374)؛ ”ارائه روشهای همسو‌سازی فعالیتهای صنعت و دانشگاه“؛ کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، تهران.
12- سلجوقی، خسرو (1382)؛ ”مراکز رشد علم و فنّاوری رساله خصوصی دولت برای تعامل دانشگاه و صنعت محور: نقش و جایگاه موجود دولت، دانشگاه و صنعت و ترسیم وضع مطلوب آن برای توسعه ملی“ ؛ مجموعه مقالات هفتمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، اصفهان.
13- فرضی‌پور، صائن و حاج‌حسینی، حجت‌الله (1377)؛ ”عوامل مرتبط با کاربردی نمودن نتایج تحقیقات صنایع برق و الکترونیک در شهر تهران و شش ماهه دوم سال 1375” ؛ چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، تهران.
14- مولا، داریوش (1374)؛ ”ارائه پیشنهاداتی جهت رفع مشکلات ارتباط میان صنایع دانشگاهها“؛ کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، دانشگاه صنعتی امیر‌کبیر.
15- علی‌احمدی، علیرضا (1377)؛ ”بررسی نقش آموزشعالی در توسعه بر همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت“؛ اولین کنگره بینالمللی و چهارمین کنگره سراسری همکاریهای دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی، تهران.
16- تولایی، محمود (1379)؛ ”نقش صنایع نظامی در ارتقای دانشهای کشور“؛ دومین سمینار ارتباط صنعت و دانشگاه.
|
|
[1] . طرح تحول همکارى هاى دانشگاه ها و موسسات پژوهشى وفناورى با جامعه وصنعت، وزارت علوم، تحقیقات و فناورى
[2] . ماهنامه نساجی امروز، علیرضا کاسگری، هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی قائم‌شهر
[3] .Hearn & Rodonez, 2004.
[4] . بیانیه ششمین سمینار ارتباط دانشگاه و صنعت، 1381.
[5] 5. وزارت علوم تحقیقات فناوری
