ارائه مدل ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی در کشور مبتنی بر زنجیره ارزش
الموضوعات :
طاهره میرسعیدقاضی
1
(دانشگاه صنعتی امیرکبیر)
معصومه صادقی
2
(پژوهشگر )
ماندانا فرزانه
3
(پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات)
سوگل بابازاده خامنه
4
(ITRC)
محمود خراط
5
(پژوهشگاه ارتباطات و فناوري اطلاعات)
نسرین دسترنج
6
(هییت علمی)
حمیرا مقدمی
7
(پژوهشگر)
بهروز الیاسی
8
(هییت علمی)
الکلمات المفتاحية: مدل ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی, زنجیره ارزش, شاخص¬هاي ارزیابی, مدل اجرایی, نقش¬های اصلی و نقش¬های پشتیبان. ,
ملخص المقالة :
حوزه محتواي الكترونيكي يكي از اثرگذارترين اركان تحول ديجيتال است. براي برنامه ريزي مناسب جهت توسعه يا اصلاح روند اثرگذاري هاي اجتماعي، اقتصادی و فرهنگي در روند تحول ديجيتال، لازم است تا ارزيابي مناسبي از جايگاه محتواي الكترونيكي و وضعيت آن ارائه نمود. باتوجه به مؤلفه‌هاي مختلف تشكيل دهنده محتواي الكترونيكي و همچنين حوزه هاي متأثر از آن، تعیین وضعیت محتوای الکترونیکی بومی در کشور نیازمند داشتن مدلی مناسب جهت پوشش کلیه ابعاد و در نتیجه ارزیابی آن است. هدف از اين مقاله ارائه مدلي مناسب و بومي براي ارزيابي محتواي الكترونيكي در كشور است كه ضمن لحاظ نمودن برنامه‌ها و سياست هاي مدنظر در اين حوزه، براساس زنجيره ارزش محتوای الکترونیکی، اثرگذاري شاخص هاي ارائه شده در مدل پيشنهادي براي بازیگران و ذينفعان مختلف قابل رهگيري باشد. در مدل ارزيابي پيشنهادي، هسته اصلي مدل، زنجيره ارزش محتواي الكترونيكي بوده، بطوريكه استفاده از زنجيره ارزش اين قابليت را به مدل ميدهد كه به صورت عمومي و براي كشورهاي مختلف مورد استفاده قرارگيرد. لذا در راستاي بومي‌سازي و تطبيق با شرايط بومي، با مطالعه کتابخانه ای و بررسی اسناد بالادستي و قوانين و مقررات موجود در كشور در حوزه محتواي الكترونيكي، مورد مطالعه و بررسي قرارگرفت. در ادامه با شناسایی نقش های مختلف زنجيره ارزش محتواي الكترونيكي و بازيگران اصلي متناسب با آن نقش ها، حوزه های اصلی محتوایی احصا گردید و مدل اصلی تحقیق تدوین شد. در ادامه با استفاده از روش تحقیق مصاحبه و گروه کانونی مدل پیشنهادی مورد تایید قرار گرفت. در نهایت نیز در قالب یک مدل اجرایی برای ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی، شاخصهای ارزیابی محتوا متناسب با هر یک از حوزه های محتوایی و نقش های شناسایی شده از طریق مصاحبه با خبرگان تدوين شدند. مدل ارائه شده و روال اجرایی آن، برای قانونگذاران و سیاست گذاران حوزه محتوای الکترونیکی بومی این امکان را فراهم می سازد که بر مبنای نقش های مختلف بازیگران و هر یک از حوزههای محتوایی، نسبت به سنجش وضعیت محتوای الکترونیکی در کشور و بهبود آن اقدام نمایند.
1. ITU(2017),THE CHALLENGE OF MANAGING DIGITALCONTENT,Paper for the ‘ITU-TRAI Regulatory Roundtable’, 21-22 August 2017, New Delhi, India
2. OECD/ISOC/UNESCO (2013), “The Relationship between Local Content, Internet Development and Access Prices”, OECD Digital Economy Papers, No. 217, OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/5k4c1rq2bqvk-en
3. دکتر مریم طایفه محمودي، مهندس فاطمه مروتی، مهندس فهیمه سلیمی، گزارش " شناسايي شاخص ها و معيارهاي ارزيابي ميزان توليد محتوا، مراجع ذيربط و روش ارزيابي و رصد آنها"،مستخرج از طرح جويشگر، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، بهار 1396
4. طاهره میرسعیدقاضی، معصومه صادقی، سوگل بابازاده خامنه، بهروز الیاسی، حمیرا مقدمی، ماندانا فرزانه ، نسرین دسترنج، محمود خراط، گزارش " ارزیابی کمی و کیفی محتوای الکترونیکی بومی"، مستخرج از پروژه تدوین مدلهای ارزیابی کمی و کیفی محتوای الکترونیکی بومی، پژوهشگاه ارتباطات وفناوری اطلاعات، بهار 1399
5. ایران در مسیر هوشمندی Iran Smart ،گـزارش عملکـرد یـک سـاله دوم وزارت ارتباطـات و فنـاوری اطلاعـاتدر دولت دوازدهم - تابسـتان 1398
6. Arab Republic of Egypt Ministry of Communications and technology, DigitalArabic Content National Strategy
7. Penny Carnaby, "Creating a digital New Zealand: New Zealand' Digital Content Strategy, opportunities and challenges for the education and research sectors", 2008 IATUL Proceedings
8. Forfás, "A Strategy for the Digital Content Indusry in Ireland", Forfás, 2002
9. Invest Digital Ireland, Taking Digital Further,The growing strategy for the digital media sector in Northern Ireland, 2013- 2015", 2010
10. ITU(2014), , FINAL WSIS TARGETS REVIEW ACHIEVEMENTS, CHALLENGES AND THE WAY FORWARD,P A R T N E R S H I P O N M E A S U R I N G I C T F O R D E V E L O P M E N T
11. OECD (2006), "Digital Broadband Content: Digital Content Strategies and policies", OECD Digital Economy Papers, No. 119, OECD publishing
12. European Commission , "Mapping the creative value chains A study on the economy of culture in the digital age: final report study", EU publications,2017
13. Samo ZORC, Anton MANFREDA, Dietmar LAMPERT, Aleš GROZNIK, Jana KRAPEŽ, Miha ŠKERLAVAJ, "Digital Content SWOT Analysis", 2012
14. S.R.Subramanya and Byung K. Yi, “Utility Model for On-Demand Digital Content” DOI: 10.1109/MC.2005.206 • Source: IEEE Xplore,2005
15. Bahjat El-Darwiche , Mathias Herzog , Milind Singh , Rami Maalouf , "Understanding digital content and services ecosystems :The role of content and services in boosting Internet adoption ", Strategy&(part of the PwC network),2016
16. National Library of New Zealand ,"Creating A Digital New Zealand: New Zealand’s Digital Content Strategy" , ISBN: 978-0- 477-10119-6 (PDF), 2007
17. Swatman, P. M. C., Krueger, C. and Van der Beek, K. (2006), The changing digital content landscape: an evaluation of e-business model development in European online news and music, Internet Research, 16(1), 53-80 .
18. Digital Communities A Study to Determine the Feasibility of Creating a Digital Content Industry Cluster in Western Australia, (2004), Department of Education and Training/Department of Industry and Resources/Department of Culture and the Arts
19. Subramanya, S. R and Yi, B. K. (2006), User interfaces for mobile content, Computer, 39(4), 85–87.
20. دکتر مريم طايفه محمودي، مهندس رضا داوطلب، مهندس محمد آزادنیا، مهندس فاطمه مروتی، "بررسي و تحليل وضعيت محتوا و خدمات محتوايي مورد نياز براي طرح جويشگر"، مستخرج از طرح جويشگر، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تابستان 1395
21. Xie, K., Kim, M. K., Cheng, S.-L. and Luthy, N. C. (2017), Teacher professional development through digital content evaluation, Education Tech Research Dev,65, 1067–1103 .
22. Burns, C. and Dolan, J. (2014), Building a foundation for digital inclusion: In Digital inclusion: The vital role of local content. Special Issue. MIT Press .
23. Hsin-Hann Tsai, Hong-Yuh Lee, Hsiao-Cheng Yu (2008), Developing the Digital Content Industry in Taiwan, Review of Policy Research. 25(2), 169-188
24. Ministry of Information and Communications Technology Qatar(2014), Media, Culture and Heritage (MCH) National Digitization Plan
25. United Nations (2012), STATUS OF THE DIGITAL ARABIC CONTENT INDUSTRY IN THE ARAB REGION, ECONOMIC AND SOCIAL COMMISSION FOR WESTERN ASIA (ESCWA), 5 November 2012
26. Kim, C. and Kim, D. J. (2017), " Uncovering the value stream of digital content business from users viewpoint", International Journal of Information Management, 37(6), 553-565
27. UNLOCKING THE POTENTIAL, Digital Content Industry Action Agenda, (2005), Strategic Industry Leaders Group report to the Australian Government
28. David Souter,Anri van der Spuy, " UNESCO’S Internet Universality Indicators: A Framework for Assessing Internet Development", UNESCO, 2019
29. Richard Heeks, "ICT4D 2.0: The Next Phase of Applying ICT for International Development", IEEE Computer Society, 0018- 9162/08/$25.00 © 2008 IEEE
30. ITU(2016), "Measuring the Information Society Report"
31. Western Cape Digital Readiness (2015): An assessment of broadband infrastructure, policy and regulations, skills, affordability, access and use amongst citizens, business and government in the Western Cape,researchICTafrica.net
32. Global Agenda Council on the Future of Media, Entertainment & Information, "The Digital Media Readiness Framework" , World Economic Forum, 2016
33. Eleanor T. Loiacono, Richard T. Watson, Dale L. Goodhue,” WEBQUAL: A MEASURE OF WEBSITE QUALITY”, 2002, In AMA Winter Conference. Austin, TX .
34. زاهدی شمس‌السادات، "ارزیابی کیفیت وبسایتها ابزارها و معیارها، نشریه مدیریت توسعه و تحول، دوره 2، شماره 4 ، صفحه 5-16، بهار 98.
دو فصلنامه علمي فناوري اطلاعات و ارتباطات ایران | سال سیزدهم، شماره‌هاي49و50، پاییز و زمستان 1400 صص: 13_38 |
|
ارائه مدل ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی در کشور مبتنی بر زنجیره ارزش
طاهره میرسعیدقاضی* معصومه صادقی* ماندانا فرزانه** سوگل بابازاده*
محمود خراط ** نسرین دسترنج** حمیرا مقدمی* بهروز الیاسی**
*پژوهشگر پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات
**عضوهیئت علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات
تاریخ دریافت: 16/10/1399 تاریخ پذیرش: 14/03/1400
نوع مقاله: پژوهشی
چكیده
حوزه محتواي الكترونيكي يكي از اثرگذارترين اركان تحول ديجيتال است. براي برنامهريزي مناسب جهت توسعه يا اصلاح روند اثرگذاريهاي اجتماعي، اقتصادی و فرهنگي در روند تحول ديجيتال، لازم است تا ارزيابي مناسبي از جايگاه محتواي الكترونيكي و وضعيت آن ارائه نمود. باتوجه به مؤلفه‌هاي مختلف تشكيل دهنده محتواي الكترونيكي و همچنين حوزه هاي متأثر از آن، تعیین وضعیت محتوای الکترونیکی بومی در کشور نیازمند داشتن مدلی مناسب جهت پوشش کلیه ابعاد و در نتیجه ارزیابی آن است. هدف از اين مقاله ارائه مدلي مناسب و بومي براي ارزيابي محتواي الكترونيكي در كشور است كه ضمن لحاظ نمودن برنامه‌ها و سياستهاي مدنظر در اين حوزه، براساس زنجيره ارزش محتوای الکترونیکی، اثرگذاري شاخصهاي ارائه شده در مدل پيشنهادي براي بازیگران و ذينفعان مختلف قابل رهگيري باشد. در مدل ارزيابي پيشنهادي، هسته اصلي مدل، زنجيره ارزش محتواي الكترونيكي بوده، بطوريكه استفاده از زنجيره ارزش اين قابليت را به مدل ميدهد كه به صورت عمومي و براي كشورهاي مختلف مورد استفاده قرارگيرد. لذا در راستاي بومي‌سازي و تطبيق با شرايط بومي، با مطالعه کتابخانهای و بررسی اسناد بالادستي و قوانين و مقررات موجود در كشور در حوزه محتواي الكترونيكي، مورد مطالعه و بررسي قرارگرفت. در ادامه با شناسایی نقشهای مختلف زنجيره ارزش محتواي الكترونيكي و بازيگران اصلي متناسب با آن نقشها، حوزههای اصلی محتوایی احصا گردید و مدل اصلی تحقیق تدوین شد. در ادامه با استفاده از روش تحقیق مصاحبه و گروه کانونی مدل پیشنهادی مورد تایید قرار گرفت. در نهایت نیز در قالب یک مدل اجرایی برای ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی، شاخصهای ارزیابی محتوا متناسب با هر یک از حوزههای محتوایی و نقشهای شناسایی شده از طریق مصاحبه با خبرگان تدوين شدند. مدل ارائه شده و روال اجرایی آن، برای قانونگذاران و سیاستگذاران حوزه محتوای الکترونیکی بومی این امکان را فراهم میسازد که بر مبنای نقشهای مختلف بازیگران و هر یک از حوزههای محتوایی، نسبت به سنجش وضعیت محتوای الکترونیکی در کشور و بهبود آن اقدام نمایند.
واژگان کلیدی: مدل ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی، زنجیره ارزش، شاخصهاي ارزیابی، مدل اجرایی، نقشهای اصلی و نقشهای پشتیبان.
1. مقدمه
اتحاديه بینالمللی مخابرات، مفهوم محتوا را برای تمامی اطلاعات و دادههای در دسترس در بسترها و خدمات ديجیتالی به كار می‌برد. بر اساس اين تعريف، اطلاعات موجود در بسترهای پخش1، پیامک‌ها و برنامههای تلفن همراه و محتوای موجود در اينترنت، مصاديقی از محتوا هستند. اصطلاح محتوای برخط به محتوای موجود در اينترنت، از جمله صفحات وب، محتوای بسترهای رسانه‌های اجتماعی، متن، صوت، ويديو و ساير مطالب قابل‌انتقال اشاره دارد0. يونسکو و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی[2] نیز تمامی محتوای الکترونیکی كه زبان كاربر آن با زبان تولیدكننده آن يکی باشد را محتواي بومي در نظر میگیرند[2]و[3].
با وجود گسترش تولید و انتشار محتوای الکترونیکی بومی در دهههای اخیر و نقش مهمی که محتوای الکترونیکی میتواند در رشد و رفاه ملی داشته باشد، مديريت و نظارت کاملی بر روی محتواي الکترونیکی در کشور وجود ندارد و سازوكارهاي جامعی برای رصد و پايش آن در دست نیست[3].
علی رغم اهمیت این مساله، بررسی ادبیات تحقیق نشان میدهد که در حوزه محتوای الکترونیکی بومی، پژوهشی که به صورت همه جانبه به شناسایی این حوزه و ابعاد مختلف آن از جمله حوزههای مختلف محتوایی مطرح و شیوه طبقهبندی آن، بازیگران و نقشهای مختلف بازیگران و در نهایت شاخصهای مرتبط جهت سنجش جامع وضعیت محتوا در کشور بپردازد، تاکنون انجام نشدهاست. در حقیقت اغلب پژوهشهای موجود صرفا به بررسی محتوای الکترونیکی از دیدگاه کاربر (مصرف کننده) پرداختهاند و پژوهشی که به صورت متمرکز به کل زنجیره ارزش محتوا بپردازد، انجام نگرفته است. به دلایل فوق‌الذکر، انجام پژوهش در این زمینه اهمیت به سزایی دارد. يکي از مهمترين گامها جهت تدوين راهبردهاي کلان برای مدیریت و ارزیابی محتوای الکترونیکی در کشور، شناسايي ابعاد محتوا و اصول ارزیابی آن در قالب یک مدل جامع است تا بدين طريق امکان تبيين سازوكارهاي کسب ارزش از محتوا و ايجاد منافع براي گروههاي مختلف در جامعه در سطح ملي فراهم‌گردد[3]. تبيين شاخصهاي ارزيابي كمي و كيفي محتواي الكترونيكي بومي و همچنين شناسايي ويژگيها و نيازمنديهاي اصلي آنها در قالب یک مدل جامع، باعث شناسايي فرصتها، چالش‌ها، محدوديت‌ها و مشكلات توليد و كاربست محتواي الكترونيكي بومي، تسهیل دسترسي به دانش فني جهت ارزيابي راهبردي محتواي الكترونيكي بومي و همچنين فراهم آمدن امكان مديريت و نظارت دقيق بر وضعيت توسعه كمي و كيفي آن در سطح ملي در راستاي تحقق تحولات محتوايي و ساختاري میگردد[3].
یکی از اقدامات مهم در راستای ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی شناسایی بازیگران مختلفی است که هر یک نقشی را در فرایند نوآوری و ایجاد همافزایی در تولید، تجمیع و تحویل محتوای الکترونیکی بومی بر عهده دارند. شناسایی انواع بازیگران و ذینفعان، به مدیریت و تحلیل رفتارهای هر یک از نقشهای موجود در زنجیره ارزش و حل تعارضات میان آنها کمک میکند. با تحلیل انواع ذینفعان، نقش و سهم هر یک از آنها مشخص شده و رفتارشان در تعامل با سایر ذینفعان تبیین ميشود[3]. محتوای الکترونیکی بومی توسط ذینفعان مختلف اعم از افراد و یا کسبوکارهای مختلف خلق‌ميشود و نهادهای مسئول با درک اهميت خلق ارزش و کسب منافع اقتصادي از آن، میبایست بیش از پیش به مديريت این محتوا در زنجیره ارزش و ارزیابی آن در کشور بهادهند. ذینفعان محتوای الکترونیکی بومی در کشور را مي‌توان در سه دسته حاكميت (وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات، سازمان تنظيم مقررات و ارتباطات راديويي، تأمينكنندگان زيرساخت ارتباطات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، شوراي عالي فضاي مجازي، ...)، بخش خصوصي (سرمايه‌گذاران، استارتآپها و شتاب‌دهنده‌ها، تأمينكنندگان خدمات ارتباطي، فعالان حوزه محتوا، ...) و جامعه (مردم، دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشي، ...) تقسيم‌بندي نمود كه هر يك بر مبناي اهداف و فعاليتهاي خود، نقش خاصي را در زنجيره ارزش محتواي الكترونيكي بازي ميكنند0.
به این منظور نیاز به ارزیابی و تعیین وضعیت محتوای الکترونیکی در کشور با استفاده از یک مدل مناسب که نقش هر یک از بازیگران را در جهت توسعه محتوای الکترونیکي مدنظر قراردهد، وجود دارد. در حال حاضر جاي خالي پژوهش‌هاي جامع بومي و بين المللي در حوزه ارزيابي محتواي الكترونيكي بومي كه به صورت یکپارچه به ابعاد مختلف آن پرداخته شده باشد به چشم ميخورد.
با مطالعه اسناد بالادستي مرتبط از قبيل قوانين برنامه سوم تا ششم توسعه، مصوبات شوراي عالي انقلاب فرهنگي، مصوبات شوراي عالي فضاي مجازي، سياستهاي كلان اقتصاد مقاومتي، مصوبات هيأت وزيران و مجلس شوراي اسلامي، مرتبط با محتوا و عملكرد وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات نشان ميدهد که تنها مصوبات این حوزه در قالب عناوین کلی ”توسعه فضاي مجازي سالم، مفيد و ايمن“، ”توليد و توزيع محتوا و خدمات سالم، مفيد و ايمن مورد نياز“، ”ممانعت از نشر محتوا و خدمات مضر و ناسالم و ناايمن“ و ”ده برابر کردن محتوای دیجیتال“ منتشر شدهاند و هیچگونه جزئیات بیشتری از آنها ارائه نشده است. در واقع با مطالعه و بررسی اسناد بالادستی می توان دریافت که جايگاه دقيق و شفاف موضوع محتواي الكترونيكي بومی در اسناد مرتبط سياستی و
[1] Broadcasting
اجرايي كشور به درستی تبیین نشده و یا حتی در مواردی علی رغم ضررورت موضوع، بدان پرداخته نشده است. در اين راستا براي دستیابی به مدل ارزيابي، ضمن مطالعه و بررسی ابعاد مختلف حوزه محتوای الکترونیکی در سطح ملي و بینالمللی و همچنین مطالعه تجربیات کشورهای مختلف در اين زمینه، مدلهای مطرح در این حوزه مورد بررسی قرار گرفتهاند. با توجه به اين نكات، حوزه سؤالاتي كه براي دستيابي به هدف اصلي مدنظر اين پژوهش از منظر زنجيره ارزش لازم است بدان توجه شوند این است که مشخص گردد انواع نقشها درزنجیره ارزش محتوای الکترونیکی کدام است، چه معیارهایی برای تقسیمبندی آنها وجود دارد و هر یک از آنها چه وظیفه‌ای را در جهت خلق ارزش در این زنجیره ایفا میکنند.
همچنين، نحوه ارزيابي محتواي الكترونيكي بومي به چه صورت بايد انجام شود. اهم سؤالات پژوهش حاضر به شرح زیر است:
- نقشهای اصلی و پشتیبان مطرح در زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی كدام‌ها هستند؟
- حوزههای محتوایی در زنجيره ارزش محتواي الكترونيكي کدامند؟
- شاخصهای ارزیابی هريك از حوزههاي محتوايي چیست؟
- مدل بلوغ ارزیابی وضعیت محتوای الکترونیکی بومی داراي چه گامهايي است؟
مدل پيشنهادي در اين پژوهش علاوه بر اينكه حاوي مؤلفه‌ها و حوزههاي اصلي محتواي الكترونيكي است، با توجه به اينكه براساس برنامههاي عملياتي كشور و بازيگران اصلي آن تدوين شده است، زنجيره ارزش ارتباطي آنها با يكديگر را نيز مورد توجه قرار داده است. بدينمنظور نقشهای اصلی و پشتیبان حوزههای محتوایی اطلاعات، سرگرمی، خدمات دولتی و خدمات کسب وکاری شناسایی شده و شاخصهای نقش‌محور در حوزههای محتوایی استخراج شدهاند. همچنين مدل اجرایی در سه گام اصلی آمادگی، اقدام و اثرات طراحي شده است که فرآیند اجرایی شدن روند ارزیابی را محقق میسازد. هريك از گامهاي پيش‌بيني‌شده كمك ميكند تا سنجش محتواي الكترونيكي متناسب با نياز برنامه توسعه محتواي الكترونيكي انجام شود و برمبناي نتايج آن فعاليتهاي توسعه‌اي، برنامهريزي شود. در این پژوهش سعی شده است تا بر مبنای مباني نظري حوزه محتوای الکترونیکي، مدلهای مطرح در این حوزه، زارش سازمانها و مجامع معتبري همچون WSIS، OECD، UNESCO و مستندات ارائه شده توسط برخي كشورهای فعال در زمینه محتوای الکترونیکی بومی، پاسخهای مناسبی جهت پرسشهای اصلی پژوهش ارائه شود. بدين منظور در بخش 2 به بررسي و استخراج اهداف اصلی توسعه محتوای الکترونیکی بومی پرداخته ميشود. در بخش 3، زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی و در بخش 4 و 5، نقشهای اصلی و پشتیبان مطرح در زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی، جمع‌بندی و ارائه میشوند. در قسمت 6، حوزههای اصلی محتوایی بر مبنای مطالعات صورت گرفته، مطرح میشوند. در قسمت 7، گامهای روش تحقیق در این پژوهش، تشریح شدهاست. در نهایت، در بخشهای پایانی 8 و 9، مدل ارزیابی اصلی، مدل بلوغ ارزیابی و شاخصهای ارزیابی با استناد به مطالعات صورت گرفته و بر مبنای روش تحقیق تشریح شده ارائه شده است.
2. استخراج اهداف اصلي توسعه محتواي الكترونيكي بومي
جهت استخراج اهداف اصلی توسعه محتوای الکترونیکی بومی، اهداف توسعه و ارزیابی محتوا در اسناد بالادستی کشور، کشورهای مورد مطالعه و نهادهای بین المللی، مورد مطالعه و بررسی قرارگرفته است(جدول 1).
جدول 1. اهداف اصلی ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی
دسته بندي اهداف | منبع | اهداف اصلي توسعه محتواي الكترونيكي بومي | جمع بندي |
سياسي | سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران [6] | دست یابی به جایگاه اول اقتصادي، علمی و فناوري در سطح منطقه آسیاي جنوب غربی (شامل آسیاي میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهاي همسایه) با تأکید بر جنبش نرم افزاري و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادي | ارتقاي جايگاه ملي و بينالمللي ایران در رايافضا |
برنامه راهبردی فضای مجازی ج.ا.ا. [7] | دستیابی به جایگاه برتر در مدیریت محتوا در بین کشورهای منطقه | ||
اجتماعي | مقاله فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات(1397)[8] | حفظ ارزشها، نگرشها و هنجارهاي فرهنگي | 1. حفظ ارزشها، نگرشها و هنجارهاي فرهنگي و اجتماعی جامعه اسلامی- ایرانی |
مصر و کشورهای عربی[9] | ظرفیت‌سازی در سیستمهای آموزشی و ارتقاء سطح پایه مهارت کاربران | ||
نیوزیلند[11]
| توسعه و ابقاء نیروی کار دیجیتال نوآور و ماهر | ||
ایرلند[13]
| ایجاد تسهیلات آموزشی | ||
انگستان[15]
| عملی‌ساختن پژوهش در مهارت‌های فنی خاص و نیازهای آموزشی صنعت | ||
WSIS[16]
| ارتقای سواد ديجيتالي و شايستگيها و ایجاد فرصت استفاده از مهارتها و دانش افراد در جهت كسب مزاياي حاصل از جامعه اطلاعاتي به منظور كاهش شكاف ديجيتالي | ||
اقتصادي | (ایالت ایرلند شمالی)
| افزايش گردش مالي شرکت هاي محتواي ديجيتال رتبه دوم، به اندازه 20 درصد در هر سال | 1. افزایش گردش مالي صنايع مرتبط با محتوا در ايران بر مبنای هنجارهاي فرهنگي و اجتماعی جامعه اسلامی-ایرانی 4. توسعه خلاقيت و نوآوري، افزایش كارآفريني و ایجاد فرصت‌هاي شغلي در حوزه محتواي بومي
|
مصر و کشورهای عربی[9]
| جذب سرمايه گذاري در حوزه محتوا | ||
نیوزیلند[11]
| پشتيباني و حفظ نوآوري ديجيتال | ||
ایرلند[13]
| توسعه مهارتها و بازار | ||
OECD[17]
| ارتقاء R&D و نوآوري در شبکهها، نرمافزارها و فناوريهاي جديد | ||
فناورانه | WSIS[16]
| نقش آفرینی در ارتقاء سطح فناوری اطلاعات | 1. ارتقای سطح توانمندی ICT در کشور |
همانطور که در جدول1. مشاهده میشود، اهداف اصلی توسعه محتوای الکترونیکی در چهار دسته سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فناورانه شامل ارتقاي جايگاه ملي و بينالمللي ایران در رايافضا؛ حفظ ارزشها، نگرشها و هنجارهاي فرهنگي و اجتماعی جامعه اسلامی- ایرانی؛ افزايش آگاهی، ارتقا مهارتها و سواد ديجيتال در جامعه؛ افزایش گردش مالي صنايع مرتبط با محتوا در ايران بر مبنای هنجارهاي فرهنگي و اجتماعی جامعه اسلامی-ایرانی؛ افزايش ميزان سرمايهگذاري در كسب و كارهاي حوزه محتوا؛ درآمدزايي از طریق توسعه محتوا در بازارهای داخلی و بینالمللی با مشارکت بخش خصوصی و حمایت دولتی؛ توسعه خلاقيت و نوآوري، افزایش كارآفريني و ایجاد فرصت‌هاي شغلي در حوزه محتواي بومي؛ ارتقای سطح توانمندی ICT در کشور و مشارکت موثر دولتها و ساير ذينفعان در توسعه جامعه اطلاعاتي است.
3. مطالعه و بررسی زنجيره ارزش محتوای الکترونیکی
برای ترسیم زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی، مدلهای مختلف بر مبنای هدف خود، مراحل متفاوتی از 2 تا 7 مرحله را در نظر میگیرند. به این منظور، با هدف شناسايي مراحل موجز و کامل زنجيره ارزش محتواي الكترونيكي، مدلهاي ارزیابی و توسعه کمی و کیفی محتوای الکترونیکی از این حیث مورد بررسی قرار گرفتند. خلاصه مدلهاي بررسي شده و تحليل زنجیره ارزش، در جدول 2 ارائه شده است.
جدول 2. بررسی زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی
مدلهای مورد بررسی | زنجیره ارزش | جمع بندی |
مدل زنجیره ارزش خلاق اتحادیه اروپا[18] | ايجاد ، تولید/ انتشار، کاربری/ تجاریسازی | 1. تولید |
چارچوب سنجش محتواي ديجيتال[19] | توليد، ارائه و مصرف | |
مدل عمومی محتوای دیجیتال مبتنی بر تقاضا[20] | توليد، پردازش و بسته بندي، ذخيره سازي (براي دسترسي برخط)، حفاظت از محتوا، انتقال و توزيع ، مصرف محتوا | |
اکوسیستم محتوای دیجیتال و خدمات[21] | توليد و اشتراك گذاري محتوا | |
مدل نیوزلند[22] | ايجاد و محافظت از محتوا، دسترسي و كشف محتوا، به اشتراك گذاري و به كارگيري محتوا، مديريت و حفظ محتوا، درك محتوا و آگاهي رساني | |
اسواتمن[23] | ايجاد، اکتساب، ایجاد ارزش افزوده، توزیع | |
وزارت فرهنگ و هنر استرالیا [24] | تولید، واسطه گري و مصرف | |
مدل سابرامانیا و یی[25] | توليد و مصرف | |
مدل جویشگر بومی[26] | توليد و مصرف | |
ایکسه و همکاران0[27] | توليد و مصرف | |
مدل برنز و دلان[28] | سازماندهی (جمع آوری، ایجاد، منبع یابی)، بسته بندی(ترجمه، بومی-سازی، اعتبارسنجی، قالب بندی و تجمیع)، توزیع(انتقال، کشف، اشتراک-گذاری و مدیریت) | |
مدل کشور تایوان [29] | توليد ، ذخيره سازي، توزيع و دسترسي | |
مدل محتوای الکترونیکی قطر[30] | پیش دیجیتالی شدن ( طبقه بندی مجموعه ها در دستههای مربوط، اولویت بندی مجموعه ها برای دیجیتالی شدن، بازیابی محتواي اوليه جهت حفظ و تثبیت درصورت لزوم )، دیجیتالی سازی، ذخیره سازی، انتشار | |
صنعت محتواي ديجيتال استراليا [33] | توليد و توزيع | |
كشورهاي عربي/ صنعت محتواي عربي[31] | ايجاد و بروز رساني محتوا، توليد و ديجيتال سازي محتوا، ميزباني و مديريت، آگاهي رساني ، بازاريابي و فروش | |
[2] OECD | توليد، حفظ ، انتشار و مصرف | |
چرخه فرهنگ یونسکو 2009 [18]
| ايجاد، توليد، انتشار، نمايشگاه/ پذیرایی ( ارائه تجارب زنده و / یا بدون واسطه به مخاطبان از طریق اعطای یا فروش دسترسی محدود به مصرف / شرکت در فعالیتهای فرهنگی غالباً مبتنی بر زمان (به عنوان مثال نمایش ، کنسرت ها ، موزه و گالری ، جشنواره ها) و مصرف | |
Kim& Kim 2017[32] | تولید محتوا، تعامل با کاربر جهت انتشار محتوا و استفاده از محتوا | |
صنعت محتواي استراليا[33] | توليد، ادغام، توزيع | |
ايرلند[13] | طراحي محتوا، تعيين حقوق دسترسي به محتوا، بسته بندي محتوا، مديريت محتوا، ذخيره سازي محتوا، انتشار محتوا و بازاريابي محتوا |
همانطور که در جدول2. مشاهده میشود، مراجع مختلف مراحل متفاوتی را برای زنجیره ارزش محتوا مطرح کردهاند. وجه مشترك تمامی مدلهاي مورد بررسي قابل استناد فوق را میتوان 3 مرحله تولید، انتشار و مصرف نام برد که در جدول نیز مشخص شده است.
این 3 مرحله امکان تبیین دقیقتر و مناسبتر نقشهای مختلف را امکان پذیر میسازد.
4. مطالعه و بررسی نقشهای اصلی توسعه محتوای الکترونیکی
پس از شناسایی مراحل مختلف زنجیره ارزش در ادامه لازم است نقشهای اصلی که رکن کلیدی در تولید، انتشار و مصرف محتوا دارند، شناسایی گردد. تبیین این نقشها به شناسایی اقدامات مورد انتظار از هريك از آنها در توسعه محتواي الکترونیکی بومي منجر میگردد. بر این اساس، مدلهای موجود در این زمینه مورد مطالعه و بررسی قرارگرفت. در نهایت سه نقش اصلی تولیدکننده،انتشاردهنده و مصرف کننده به عنوان نقشهای اصلی در زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی شناسایی گردید(جدول3).
لازم به ذکر است که کلیه وظایف مهم نقشهای اصلی توسعه محتوای الکترونیکی مطرح در همه مدلها توسط این سه نقش اصلی پوشش داده میشوند.
جدول 3. بررسی نقشهای اصلی در زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی
مدلهای توسعه محتوای الکترونیکی | نقشهای اصلی | جمع بندی |
مدل زنجیره ارزش خلاق اتحادیه اروپا[18] | ایجاد کننده، تولید کننده، انتشار دهنده، مصرف کننده | تولیدکننده انتشاردهنده مصرف کننده |
اکوسیستم محتوای دیجیتال و خدمات[21] | دولت (سیاستگذار و تولیدکننده خدمات برخط در چهار حوزه محتوایی سرگرمی، اطلاعات، خدمات عمومی، خدمات کسب وکاری)، تولیدکنندگان محتوا (سازمانهای استارتاپی، سازمانهای بزرگ) | |
مدل نیوزلند[22] | تولیدکننده محتوا، محافظتکننده محتوا، اشتراكدهندگان محتوا | |
اسواتمن[23] | تولیدکننده محتوا (فیلم، کارتون، محتوای آموزشی، انیمیشن)، کاربر نهایی (کاربران خانگی، کاربران کسبوکاری، دولت، نهادهای آموزشی) | |
وزارت فرهنگ و هنر استرالیا[24] | تولیدکننده محتوا، دروازهبانان محتوا، تولیدکنندگان محتوا، انتشاردهندگان، کاربران نهایی | |
مدل سابرامانیا و یی[25] | تولیدکننده محتوا، تولیدکننده خدمات محتوا، کاربر نهایی | |
مدل جویشگر بومی[26] | مالک محتوا، فراهمکننده / جمعآوری کننده محتوا، فراهمکننده خدمات، کاربر نهايی | |
ایکسه و همکاران0[27] | تولیدکننده محتوا، تجمیعکننده محتوا، فراهمکننده خدمات، مصرفکننده محتوا | |
مدل برنز و دلان[28] | گردآوریکننده محتوا، تولیدکننده محتوا، بومیسازی محتوا، ارزیاب محتوا، انتقالدهنده محتوا | |
مدل کشور تایوان[29] | تولیدکنندگان محتوا (طراحان مولتی مدیا، تولیدکنندگان بازی، نویسندگان، تولیدکنندگان فیلم، ژورنالیستها، تولیدکنندگان موسیقی، طراحان گرافیک)، پردازشگران (دیجیتال سازهای محتوا، ارائهدهندگان برنامههای کاربردی و خدمات)، ارائهدهندگان خدمات (انتشاردهندگان بازیهای چندرسانهای، انتشاردهندگان انیمیشنها، انتشاردهندگان محتوای آموزش الکترونیکی، انتشاردهندگان فیلم و ویدئوی دیجیتال، انتشاردهندگان خدمات موبایل، انتشاردهندگان نرم افزار، انتشاردهندگان اینترنت، انتشار دهندگان آرشیوهای دیجیتال) | |
مدل محتوای الکترونیکی قطر[30] | کارآفرینان و نوآوران (کارآفرینان فردی، سازمانهای خصوصی)، کاربران نهایی | |
صنعت محتواي ديجيتال استراليا[33] | تهیهکنندگان محتوا (تولیدکنندگان محتوا، تجمیع کنندگان محتوا، انتشارات (دارندگان حق مالکیت محتوا)، توزیع کنندگان (ارائهدهندگان برنامههای کاربردی، ارائهدهندگان تجارت الکترونیکی) | |
[2] OECD | توليد كننده گان، ميزبان محتوا، انتشاردهندگان وکاربران نهایی |
در ادامه لازم است سایر نقشهایی که میتوانند به عنوان پشتیبانی کننده در حوزه زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی بومی فعالیت کنند، شناسایی شود.
5. مطالعه و بررسی نقشهای پشتیبان توسعه محتوای الکترونیکی
به منظور بررسي نقشهای پشتیبان و اقدامات مورد انتظار از هريك از نقشهاي پشتیبان در توسعه محتواي الکترونیکی، گزارش سازمانها و مجامع معتبري همچون WSIS، OECD، UNESCO و مستندات ارائه شده توسط برخي كشورها از جمله مصر، نيوزيلند، ايرلند و انگلستان مورد بررسي قرار گرفته است. انتخاب اين كشورها به چند دليل صورت گرفت.
در سالهاي اخير توسعه محتواي ديجيتال بومي بسيار مورد توجه كشورهاي درحال توسعه خصوصا كشورهاي منطقه خاورميانه (عربنشين) بوده و ضمن حفظ هويت فرهنگي و زباني خود از اين طريق به دنبال راهي براي پيشرفت در تمامي جنبهها خصوصا اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و همچنين ايجاد اشتغال بودهاند. از اينرو بررسي تجارب آنها در قالب چشم‌اندازهاي آتي، راهبردها، اهداف و برنامههاي عملياتي با توجه به تشابه زباني با زبان فارسي و قرار داشتن در يك منطقه جغرافيايي به منظور آگاهي از اين اقدامات كمك شايان توجهي به پيشبرد توسعه محتواي ديجيتال در كشور خواهد نمود. همچنين، برخي از سازمانها و مجامع بينالمللي نظير ITU و ESCWA نيز نگاه ويژه‌اي در قالب حمايتهاي خاص و انجام پروژههاي مشاركتي در جهت توسعه محتواي ديجيتال بومي و ارزيابي آن در كشورهاي عربي داشتهاند.
علاوه بر آن، كشورهاي نيوزلند، ايرلند و ايرلندشمالي نيز از منظر محتواي ديجيتال بومي مورد بررسي قرار گرفتهاند بطوريكه انتخاب اين كشورها به عنوان نمونه بدان جهت ميباشد كه اينها جزء كشورهاي كوچك در اروپا بوده و نيز از سطح اقتصادي پيشرفتهاي برخوردار نيستند. لذا به لحاظ فناوري به مانند كشور ايران به فناوري كشورهاي پيشرو وابسته هستند. با وجود اين نيازمند الگوبرداري از كشورهاي توسعه‌يافته هستند. به ويژه، اين دو كشور از سال 2005 به بعد تمايل و علاقه خود را به توسعه محتواي ديجيتال بومي و بهره‌برداري از آن در جهت منافع ملي خود نشان دادهاند. همچنين، اين دو كشور عضو OECD بوده و از قواعد كلي آن نيز در حوزه محتواي ديجيتال تبعيت ميكنند.
بطور كلي دلایل انتخاب این کشورها وجود زبان بومي، سیاستها، برنامه‌ها و تحقیقات در زمینه محتوای الکترونیکی بومی، در دسترس بودن اطلاعات و نیز پراکندگی جغرافیایی آنها میباشد. در جدول4 نتايج بررسي در خصوص وظایف مرتبط با نقشهای اولویت‌دار و پشتیبان مستخرج از اين مطالعات آورده شده است.
جدول 4. بررسی نقشهاي پشتیبان در زنجيره ارزش محتواي الکترونیکی
کشورهای مود مطالعه و نهادهای بین المللی | نقشهای پشتیبان | جمع بندی |
[16]WSIS
| دسترسي به ICT و محتواي ديجيتال براي پرورش جامعه اطلاعاتي و مشاركت در كاهش نابرابريهاي اقتصادي و اجتماعي | فراهمکننده زیرساخت انسانی (ظرفيت سازي در قالب آموزش و كسب مهارت) |
بهره گيري از ظرفيتسازي سواد ديجيتالي و شايستگيها و ایجاد فرصت استفاده از مهارتها و دانش لازم در جهت كسب مزاياي حاصل از جامعه اطلاعاتي به منظور كاهش شكاف ديجيتالي | ||
بروزرساني و توسعه دانش موجود و ذخيرهسازي آن با استفاده از آخرين و جديدترين محتوا و مطالب آموزشي | ||
تاكيد بر يادگيري الكترونيكي و حمايت از توليد محتواي يادگيري الكترونيكي به زبانهاي بومي و ارزيابي برنامه هاي آموزشي و در دسترس قرار دادن آنها از طريق مجوزهاي باز. | ||
[17] OECD | ارتقاء محيطي توانمند با هدف رفع كمبودها در مهارتها، آموزش، پرورش و توسعه منابع انساني براي توليد، انتشار و استفاده از محتواي ديجيتال نوآورانه | |
[34] UNESCO | ايجاد جوامع دانشي كه به جهاني بودن، جدانشدني بودن و وابستگي متقابل حقوق انساني شامل آزادي بيان، حق تحصيل براي همگان، حق دسترسي به اطلاعات براي همگان، تنوع فرهنگها و هويتها احترام قائل هستند. | |
دسترسي برابر به آموزش، ظرفيتسازي و توليد دانش | ||
ظرفيتسازي از طريق آموزش به مربيان درخصوص چگونگي توسعه كاربردهاي چندرسانهاي، تسهيل در توليد برنامههاي درسي جديد و بهبوديافته | ||
نگهداري، ارتقا و گسترش دانش | ||
مصر و کشورهای عربی[9] | ظرفیت‌سازی در سیستم های آموزشی و ارتقاء سطح پایه مهارت کاربران | |
نیوزیلند[22] | تدوين چارچوب استراتژیک ICT برای آموزش، توجه به توسعه و ابقاء نیروی کار دیجیتال نوآور و ماهر، پشتیبانی از کشف موثرتر و کارامدتر منابع مرتبط با آموزش، | |
ایرلند[13] | توجه به آموزش و پرورش مهارتها در صنعت دیجیتال ايرلند | |
انگستان | توجه به مهارتها و آموزش به عنوان حوزهاي كليدي در استراتژي ايرلند شمالي، توسعه برنامه آموزش فرصتهای میان‌رسانه‌ای. ارتقاء آگاهی از IP و مديريت حقوق ديجيتال (DRM) و آموزش، عملی‌ساختن پژوهش در مهارت‌های فنی خاص و نیازهای آموزشی صنعت، بررسی میزان پیشرفت از سوی شوراهای مهارت‌های بخشی، ارتقاء برنامههای مهارت‌های کسبوکاری به شرکتهای دیجیتال با نیازهای تعریف‌شده، عملی‌ساختن پژوهش در مهارت‌های فنی خاص و نیازهای آموزشی صنعت. | |
[16] WSIS | تنوع فرهنگي و هويت، تنوع زباني و محتواي بومي و تشويق و حفاظت از خلاقيت و نوآوري مبتني بر دانش سنتي در تمام | فراهمکننده زیرساخت انسانی (خلاقيت، نوآوري و پژوهش) |
[17] OECD | اتخاذ سياستهايي که موجب تسهيل تحقيق و توسعه و نوآوري در توليد، انتشار و حفظ محتواي ديجيتال وشبکههاي مبتني بر محتواي ديجيتال، نرمافزار و سختافزار، استانداردهاي باز و تعاملپذيري مي شود | |
[34] UNESCO | حمايت از خلاقيت و نوآوري در توليد محتواي بومي براي تلويزيون، راديو و رسانه هاي جديد | |
مصر و کشورهای عربی[9]
| حمايت از توليد رقابتي، محتواي خلاق و غني عربي از طريق توسعه تحقيق و خلاقيت و تشويق نوآوري و کارآفريني به عنوان يك سرمايهگذاري واقعي براي آينده | |
حمایت از موسسات تحقیقاتی از طریق کمک‌های ویژه و طرح‌های جایزه برای توسعه نرمافزارها و ابزارهاي پردازش زبان عربي | ||
تشویق به نوآوری و ایجاد استارتآپها و SMEها | ||
تقویت ارتباط بین دانشگاهی، موسسات تحقیقاتی، انکوباتورها و انجمن‌های حرفه‌ای | ||
نیوزیلند[22] | پشتيباني و حفظ نوآوري ديجيتال | |
توانمندسازی پژوهش و کشف مستمر در پژوهش مورد حمایت دولتی | ||
ارزش‌افزائی به کارهای خلاق | ||
ایرلند[13] | حمايت مالي در پژوهش، فناوري ونوآوري جهت پشتيباني از پروژههاي توسعه محتوا | |
حمایت دولت از پروژه‌ها / نوآفرینی‌های خاص برای توسعه مهارتها و بازار | ||
انگستان | تاكيد بر خلاقيت و نوآوري به عنوان يكي از موضوعات كليدي صنعت محتوای دیجیتال | |
توسعه و توزيع رسانه ديجيتال نوآورانه و فناوريها به بازارهاي جهاني | ||
تعريف موانع نوآوري و خلاقيت و توسعه مشارکتي راهکارها | ||
تامين تسهيلات براي نوآوري در شتاب دهنده ها | ||
[17] OECD | حمايت از حقوق مالکيت فکري و مديريت حقوق ديجيتال، تاكيد و تقويت چارچوبهاي قانوني سازگار با توزيع برخط محتواي ديجيتال | قانونگذار/ سياستگذار/ناظر/ كنترل كننده (قوانين و مقررات حقوقي/فرهنگي توليد و نشر ديجيتال در فضاي مجازي) |
[34] UNESCO | تاكيد بر چارچوب قانوني و عملکردي مربوط به حقوق کاربران نهايي براي انتشار و دسترسي به محتوا از طريق کليه ابزارهاي موجود شامل VPN ها | |
نیوزیلند[22] | تعيين استراتژي حفاظت از محتوا | |
اطمینان از آگاهي مردم به حقوق، مسائل حفاظتی، و تعهدات مربوط به محتوای دیجیتال | ||
ایرلند[13] | توسعه محیط قانونی و نظارتی | |
افزایش‌حفاظت به شکل قانونی برای مالکیت فکری‌در محتوای دیجیتال | ||
انگستان | ارتقاء آگاهي از IP و مديريت حقوق ديجيتال((DRM | |
[16] WSIS
| نقش دولت و ذينفعان در ارتقاء ICT براي توسعه | فراهمکننده زيرساخت فني و شبكه |
فراهم کردن دسترسي پايدار و مقرون به صرفه به ICT | ||
مشارکت موثر دولتها و ساير ذينفعان در توسعه جامعه اطلاعاتي از طريق تعامل فراگير و همکاري ميان کليه ذينفعان | ||
امکان دسترسي به دانش و اطلاعات از طریق ICT توسط همه افراد در سراسر جهان | ||
فراهم كردن شرايط فني به منظور تسهيل حضور و استفاده از كليه زبانهاي موجود در دنيا از طریق اينترنت | ||
[17] OECD | ارتقاء زيرساخت با اتخاذ سياستهايي که انجام سرمايهگذاري را در شبکه زيرساختي جديد، نرمافزار، محتوا و برنامههاي کاربردي ترغيب ميکنند | |
تاكيد بر ارتقاء زيرساختهاي لازم براي تحويل محتوا، استانداردها و تعاملپذيري | ||
دسترسي به باندپهن و سياستهاي مرتبط با آن | ||
ايجاد زيرساخت لازم براي سيستمهاي پرداخت خرد، امضاي الکترونيکي و احزار هويت | ||
مصر و کشورهای عربی[9] | ایجاد زیرساختهای مورد نیاز فناورانه، قانونی، منابع انسانی و کسب و کاری در فضای مجازی | |
متعادل‌سازي و ساده‌سازي عمليات بين محتوا و زيرساخت، بين طرفهاي عرضه و تقاضا بين محتواي محلي و بينالمللي، بين ISPها و توليد کنندگان محتوا | ||
توسعه سریع موتور جستجوی عربی | ||
نیوزیلند[22] | توسعه استانداردهای فراداده زبان‌های مائوری و ناحیه اقیانوس آرام | |
تامین دسترسی به علم، پژوهش و منابع آکادمیک ملی | ||
اتخاذ استانداردها و قالب‌های باز هم‌کنش‌پذیر | ||
ایرلند[13] | مشارکت در برپائي بستر تبادل اطلاعات در سطح بين المللي | |
توسعه مستمر زیرساخت | ||
انگستان | توانمند ساختن مستمر زيرساخت | |
[17] OECD | توجه و تاكيد بر ماليات و محيط مالي مختص محتواي ديجيتال | فراهمکننده زيرساخت مالی (سرمايهگذاري و تأمین مالي) |
[34] UNESCO | كمك به كاهش محدوديت منابع مالي در کشورهاي درحال توسعه براي توليد محتوا | |
مصر و کشورهای عربی[9] | سرمايه گذاري در ايجاد و ترجمه محتوا | |
كاهش هزينه دسترسي به محتواي ديجيتال | ||
ایجاد و توسعه صنعت دیجیتال قوی و پایدار | ||
افزایش و توسعه محصولات بومی دیجیتال | ||
ایجاد بازارهای داخلی، منطقه ای و بین المللی برای ارایه محتوای دیجیتال | ||
افزایش درآمد ملی از طريق محتواي ديجيتال | ||
ترغیب به سرمایه گذاری | ||
نیوزیلند[22] | تقويت توانمندي سرمايه گذاران مالي ، به منظور پشتيباني از محتواي ديجيتال | |
ایرلند[13] | حمایت‌های مالی و دریافت وام برای توسعه محتوای دیجیتال جذب سرمايه گذار خارجي | |
تعيين حمايت مالي با سرمايه گذار ريسك پذير | ||
توجه و تمرکز بر محتوای دیجیتال به عنوان یک بخش اقتصادی جدید | ||
حمایت از ایجاد محیط کسب‌وکار «محتوای فرا دیجیتال » | ||
انگستان | افزايش گردش مالي شرکت هاي محتواي ديجيتال رتبه دوم، به اندازه 20 درصد در هر سال. | |
توسعه شبکه های کسبوکاری متمرکز بر فناوریها ویا بازارهای خاص | ||
رشد شبکه حلقه دیجیتال به کسبوکارهای جدید | ||
پشتیبانی از سرمایهگذاری مستقیم خارجی در رسانه دیجیتال | ||
شناسائی شرکتهای با قابلیت در سرمایهگذاری مستقیم خارجی و جذب آنها. |
همانطور که در جدول4. نشان داده شده است، نقشهای پشتیبان محتوای الکترونیک شامل فراهمکننده زیرساخت انسانی (ظرفيت سازي در قالب آموزش و كسب مهارت)، فراهمکننده زیرساخت انسانی (خلاقيت، نوآوري و پژوهش)، قانونگذار/ سياستگذار/ناظر/ كنترل كننده (قوانين و مقررات حقوقي/فرهنگي توليد و نشر ديجيتال در فضاي مجازي)، فراهمکننده زيرساخت فني و شبكه و فراهمکننده زيرساخت مالی (سرمايهگذاري و تأمین مالي) است.
6. مطالعه و بررسی حوزههای محتوایی اصلی
پس از شناسایی نقشهای اصلی و پشتیبان، به منظور شاخص‌گذاری جهت ارزیابی وضعیت محتوای الکترونیکی بومی، لازم است هر یک از حوزههای اصلی محتوایی شناسایی شوند. این حوزهها که منجر به توسعه محتوا در سطح یک کشور میشوند هر یک دارای ویژگیهای خاص خود هستند که شناسایی آنها میتواند در تدوین مدل ارزشیابی توسعه محتوای الکترونیکی بومی نقش به سزایی داشته باشد. بنابراین با مطالعه مراجع مختلف، انواع حوزههای محتوایی شناسایی گردید و تلاش شد تا بر مبنای انطباق و نتايج با وضعيت فعلي كشور از جمله الزامات شبکه ملی اطلاعات و طرح كلان و معماری این شبکه، حوزههای اصلی محتوایی شناسایی گردد (جدول 5).
جدول 5. مطالعه و بررسی حوزههای اصلی محتوایی
منابع | حوزههای محتوایی | جمع بندی |
مدل زنجیره ارزش خلاق اتحادیه اروپا[18] | هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی ، میراث فرهنگی ، صنایع دستی، انتشار کتاب ، موسیقی، فیلم ، پخش تلویزیونی و رادیویی، چندرسانه ای | 1. اطلاعات |
چارچوب سنجش محتواي ديجيتال[19] | کتابخانههای دیجیتال، دیجیتالسازی مطالب علمی، اموزشی و فرهنگی، دادههای باز، محتوای وب چندزبانه و اطلاعات هوشمند | |
مدل عمومی محتوای دیجیتال مبتنی بر تقاضا [20] | فیلم، موسیقی، خبر، یا محتواي آموزشی كه دارای کاربردهای مختلفی( مانند سرگرمی، شخصی، كسب و كار، و آموزش و يادگيري) ميباشد | |
اکوسیستم محتوای دیجیتال و خدمات[21] | سرگرمی(ويدئو، بازي، موسيقي و ...)، اطلاعات(اخبار، شغل،ورزش و ...)، خدمات عمومی(دولت، سلامت، يادگيري و ...)، خدمات کسب وکاری(تجارت الكترونيكي، بانكداري، خدمات برخط و ...) | |
مدل نیوزلند[22] | محتواي رسمي خصوصي( بانکهای اطلاعاتی مشتری؛ اطلاعات بانکی؛ موجودی کالا؛ قراردادها؛ سوابق مالیاتی؛ تحقیقات بازار؛ دانش اختصاصی ؛ فرهنگ ودانش سنتی)، محتواي رسمي عمومي( فهرستهای عمومی وسوابق؛ اطلاعات رسمی؛ کاتالوگ کتابخانه؛ قانون گذاری؛ بایگانی و میراث مجموعهها؛ منابع متنباز؛ تحقیقات علمی و اجتماعی)، محتواي دوستانه و غيررسمي خصوصي (مکاتبات و پست الکترونیک؛ چت و پيام رسان؛ عکسهای فوری برای تعطیلات شخصی و خاطرات خانوادگی؛ سرگرمیها و کارهای خلاقانه)، محتواي دوستانه و غير رسمي عمومي(وبلاگ ها و فضای وب شخصی، شبکههای اجتماعی، انجمنها ، تابلوهای بحث؛ ویکی؛ سرگرمی ورسانه های خبری؛ برچسب زدن ؛ الگوهای رفتاری. | |
اسواتمن[23] | اخبار و موسیقی برخط، (فیلم،کارتون، محتوای آموزشی، انیمیشن بر مبنای استنباط از نقشها) | |
وزارت فرهنگ و هنر استرالیا[24] | تعامل چندرسانهای، فیلم دیجیتال و تولید و پس از تولید تلویزیون ، تلویزیون تعاملی و دیجیتال ، تولید ویدئویی دیجیتال هنري ، بازیهای رایانهای وبرخط، طراحی و تبلیغات، تولید محتوای آموزشی ، انتشار دیجیتال، موسیقی دیجیتال و برخط و برنامههای دیجیتال | |
مدل سابرامانیا و یی[25] | محتواي تلفن همراه | |
ایکسه و همکاران0[27] | محتواي آموزشي ديجيتال | |
مدل کشور تایوان[29] | حوزههاي محتوايي كسب و كار، يادگيري، سرگرمي، فرهنگ و هنر | |
مدل محتوای الکترونیکی قطر[30] | رسانهها ، فرهنگ و میراث فرهنگی | |
صنعت محتواي ديجيتال استراليا[33] | سلامت الكترونيكي، يادگيري الكترونيكي،محيط/طراحي، تبليغات، فرهنگي/سرگرمي، كشاورزي، دفاع | |
صنعت محتواي عربي[31] | رسانه و سرگرمي ( فيلم، توليد تلويزيون، موسيقي، راديو وتبليغات، دسترسي به اينترنت و تبليغات، انتشارات اقتصادي، انتشار مجله، انتشار روزنامه، انتشار كتابهاي عمومي، بازي و سرگرمي)، تجارت وكسب و كار (خدمات B2B، خدمات B2C، خدمات C2C، خدمات عمومي (دولت الكترونيكي، يادگيري الكترونيكي، سلامت الكترونيكي، فرهنگ الكترونيكي) |
بر مبنای اطلاعات نمایش داده شده در جدول 5، چهار حوزه اصلی اطلاعات، سرگرمی، خدمات کسب و کاری، خدمات دولتی استخراج و شناسایی گردیده است.
7. ارائه مدل ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی
براساس مطالعات انجام شده و مدلهاي موجود در جهان در ادامه مدلی مبتنی بر زنجیره ارزش محتوا، جهت شناسایی و تحلیل اهداف ذینفعان و روابط آنها و تبیین هر چه بهتر بازیگران مختلفی که در زنجیره ارزش محتوا فعالیت میکنند، تدوين شده است. در اين مدل، زنجيره ارزش محتواي الكترونيكي بعنوان هسته اصلي مطرح ميباشد بطوريكه استفاده از زنجيره ارزش اين قابليت را به مدل ميدهد كه به صورت عمومي و براي كشورهاي مختلف مورد استفاده قرارگيرد. در راستاي بومي‌سازي مدل و تطبيق با شرايط بومي، ملاحظات قوانين و مقررات موجود در كشور و چارچوبهاي حاكم و اسناد بالادستي، اهداف كلان توسعه محتواي الكترونيكي در كشور، مورد مطالعه و بررسي قرارگرفت. همچنين بازيگران اصلي متناسب با نقشهاي مطرح در زنجيره ارزش محتواي الكترونيكي، متناسب با شرايط بومي كشور مورد شناسايي قرارگرفتند.
بر این اساس تلاش شده تا نقشهای مختلف بازیگران حوزه محتوا و جایگاه هر یک از نقشها در زنجیره ارزش محتوا مورد بررسی قرارگیرد. تا از طریق طراحی شاخصهای ارزیابی مناسب در چهار حوزه محتوایی اطلاعات، رسانه و سرگرمی، خدمات کسب و کار و خدمات دولت، اقدامات انجام شده توسط آن بازیگر را مورد سنجش و ارزیابی قرارداده شود. مدل زير مراحل زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی به همراه نقشهای مختلف ذینفعان که هر یک فرصتهای جدیدی را در این زنجیره ایجاد میکنند، با مدنظر قرار دادن چهار حوزه محتوایی- خدماتی تعیین شده، ترسیمی از فضای محتوای الکترونیکی بومی در کشور را ارایه می نماید. در بالاترین سطح مدل ارزیابی پیشنهادی (شکل 1)، اهداف کلان توسعه محتوای الکترونیکی بومی قرار دارد. این اهداف، که مبتنی بر اسناد مصوب کشور تدوین شده است، پیش‌شرط مناسب و موثری برای جهتدهی فرآیندهای گوناگون ارزیابی(کمی و کیفی) و نیز اولویتبندی فعالیتها و اقدامات مرتبط میباشند و مسیر حرکت و سمت و سوی فعالیتها و اقدامات در حوزه توسعه محتوای الکترونیکی بومی را شفاف مینمایند. در فرایند تولید تا مصرف محتوای الکترونیکی، نقشهای مختلفی وجود دارند که شناسایی آنها در ارزیابی و فرایند شاخص‌گذاری بسیار ضروری بوده و همچنین در شناسایی و خلق فرصتها موثر است. از اینرو، در هر گام از فرایند تولید تا مصرف محتوای الکترونیکی نقشهای اصلی مرتبط شناسایی شدهاند بطوریکه در مرحله تولید محتوای الکترونیکی بومی نقش موثر مربوط به شخص حقیقی/حقوقی است که به عنوان تولید کننده به تولید و خلق محتوا میپردازد، در مرحله انتشار محتوای الکترونیکی بومی، نقش انتشاردهنده محتوا نقشآفرینی میکند و در مرحله مصرف محتوای الکترونیکی، محتوا براساس نیاز در اختیار مصرف کننده نهایی قرار میگیرد. علاوه بر این موارد، نقشهای پشتیبان و دارای اولویت دیگری نیز وجود دارند که در فرایند تولید تا مصرف محتوای الکترونیکی حایز اهمیت بوده و برای اینکه این زنجیره فعال و پویا بماند، شناخت و مدنظر قرار دادن آنها الزامی است. این نقشآفرینان در سه دسته زیرساخت (فنی، انسانی، مالی)، ناظر و قانونگذار، طبقهبندی میشوند بطوریکه در ادامه فرایند ارزیابی (براساس مدل پیشنهادی) با درنظرداشتن هر نقش، شاخصها و سنجههای مرتبط پیشنهاد شده است. این افراز پوشش جامعی از خدمات محتوایی در کشور را دربرمی‌گیرد.
شکل 1. مدل پیشنهادی ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی، بر مبنای زنجیره ارزش و چهار حوزه محتوایی
8. روش تحقیق در مرحله سنجش مدل
تحلیل تم نوعی روش در تحقیق‌های کیفی است که برای مطالعه در مورد موضوعاتی که به طور دقیق شناخته نشده‌اند و یا به دست آوردن دادههای غنی و دید تازه نسبت به پدیدهها، مورد استفاده قرار میگیرد. تحلیل تم با یافتن الگوها در دادهها، به پاسخگویی به سوال تحقیق منجر میشود. با توجه به اینکه در خصوص ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی، ادبیات تحقیق غنی و کاملی وجود ندارد، ماهیت تحقیق حاضر اکتشافی بوده و بر حسب نوع دادهها یک پژوهش کیفی به شمار می‌رود. بر این اساس، پس از استفاده از روش كتابخانه‌اي (براي گردآوري اطلاعات و تدوين مباني كلي پژوهش)، اقدام به کسب نظر خبرگان در خصوص مدل طراحی شده با استفاده از ابزار مصاحبه گردیده است. از آنجایی که هدف ﺗﺤﻘﻴﻖ طراحی جریان ارزش میان بازیگران زنجیره ارزش محتوای الکترونیکي و شناسایی شاخصهای ارزیابی محتوای بومی میباشد، ﺟﺎﻣﻌه ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ مشتمل بر خبرگانی هستند که دارای دانش و تخصص لازم در زمینه محتوای الکترونیکي هستند. تلاش شد تا عليرغم بكر بودن موضوع و كم بودن تعداد خبرگان در اين حوزه، 20 نفر از خبرگان مرتبط با موضوع در دستگاه‌ها و نهادهاي خصوص و دولتي شناسايي شد تا از تجربيات ارزشمند آنها در تأييد مدل استفاده گردد. بيشترين حوزه فعاليت خبرگان شناسايي شده به ترتيب حوزههاي كسب‌وكاري، اطلاعات، سرگرمي و در نهايت خدمات دولتي و حاكميتي ميباشد. غالب اين افراد داراي پستهاي كليدي و مديريتي در نهاد و سازمان خود هستند.
تعداد 6 مصاحبه با خبرگان در دسترس و مطلع در حوزه محتوای الکترونیکي انجام شد و مصاحبهها با استفاده از روش تحلیل محتوا، تجزیه و تحلیل شده است. برای مصاحبه با این خبرگان، از گروه کانونی استفاده شده است. به این ترتیب که با مصاحبه با آنها، از مصاحبه شوندگان درخواست شد تا بر مبنای چهار حوزه محتوایی اطلاعات، رسانه و سرگرمی، خدمات کسب وکار و خدمات دولت نظر خود را در خصوص نقشهای مختلف حوزه محتوای الکترونیکي در کشور و همچنین شاخصهای ارزیابی هر یک از انواع محتوا اعلام کنند.
9. ارائه مدل ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی
براساس مطالعات انجام شده و مدلهاي موجود در جهان در ادامه مدلی مبتنی بر زنجیره ارزش محتوا، جهت شناسایی و تحلیل اهداف ذینفعان و روابط آنها و تبیین هر چه بهتر بازیگران مختلفی که در زنجیره ارزش محتوا فعالیت میکنند، تدوين شده است. در اين مدل، زنجيره ارزش محتواي الكترونيكي بعنوان هسته اصلي مطرح ميباشد بطوريكه استفاده از زنجيره ارزش اين قابليت را به مدل ميدهد كه به صورت عمومي و براي كشورهاي مختلف مورد استفاده قرارگيرد. در راستاي بومي‌سازي مدل و تطبيق با شرايط بومي، ملاحظات قوانين و مقررات موجود در كشور و چارچوبهاي حاكم و اسناد بالادستي، اهداف كلان توسعه محتواي الكترونيكي در كشور، مورد مطالعه و بررسي قرارگرفت. همچنين بازيگران اصلي متناسب با نقشهاي مطرح در زنجيره ارزش محتواي الكترونيكي، متناسب با شرايط بومي كشور مورد شناسايي قرارگرفتند.
بر این اساس تلاش شده تا نقشهای مختلف بازیگران حوزه محتوا و جایگاه هر یک از نقشها در زنجیره ارزش محتوا مورد بررسی قرارگیرد. تا از طریق طراحی شاخصهای ارزیابی مناسب در چهار حوزه محتوایی اطلاعات، رسانه و سرگرمی، خدمات کسب و کار و خدمات دولت، اقدامات انجام شده توسط آن بازیگر را مورد سنجش و ارزیابی قرارداده شود. مدل زير مراحل زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی به همراه نقشهای مختلف ذینفعان که هر یک فرصتهای جدیدی را در این زنجیره ایجاد میکنند، با مدنظر قرار دادن چهار حوزه محتوایی- خدماتی تعیین شده، ترسیمی از فضای محتوای الکترونیکی بومی در کشور را ارایه می نماید. در بالاترین سطح مدل ارزیابی پیشنهادی (شکل 1)، اهداف کلان توسعه محتوای الکترونیکی بومی قرار دارد. این اهداف، که مبتنی بر اسناد مصوب کشور تدوین شده است، پیش‌شرط مناسب و موثری برای جهتدهی فرآیندهای گوناگون ارزیابی(کمی و کیفی) و نیز اولویتبندی فعالیتها و اقدامات مرتبط میباشند و مسیر حرکت و سمت و سوی فعالیتها و اقدامات در حوزه توسعه محتوای الکترونیکی بومی را شفاف مینمایند. در فرایند تولید تا مصرف محتوای الکترونیکی، نقشهای مختلفی وجود دارند که شناسایی آنها در ارزیابی و فرایند شاخص‌گذاری بسیار ضروری بوده و همچنین در شناسایی و خلق فرصتها موثر است. از اینرو، در هر گام از فرایند تولید تا مصرف محتوای الکترونیکی نقشهای اصلی مرتبط شناسایی شدهاند بطوریکه در مرحله تولید محتوای الکترونیکی بومی نقش موثر مربوط به شخص حقیقی/حقوقی است که به عنوان تولید کننده به تولید و خلق محتوا میپردازد، در مرحله انتشار محتوای الکترونیکی بومی، نقش انتشاردهنده محتوا نقشآفرینی میکند و در مرحله مصرف محتوای الکترونیکی، محتوا براساس نیاز در اختیار مصرف کننده نهایی قرار میگیرد. علاوه بر این موارد، نقشهای پشتیبان و دارای اولویت دیگری نیز وجود دارند که در فرایند تولید تا مصرف محتوای الکترونیکی حایز اهمیت بوده و برای اینکه این زنجیره فعال و پویا بماند، شناخت و مدنظر قرار دادن آنها الزامی است. این نقشآفرینان در سه دسته زیرساخت (فنی، انسانی، مالی)، ناظر و قانونگذار، طبقهبندی میشوند بطوریکه در ادامه فرایند ارزیابی (براساس مدل پیشنهادی) با درنظرداشتن هر نقش، شاخصها و سنجههای مرتبط پیشنهاد شده است. این افراز پوشش جامعی از خدمات محتوایی در کشور را دربرمی‌گیرد.
10. مدل اجرایی روند ارزیابی
پس از تایید مدل تدوین شده توسط خبرگان، لازم است تا گامهای ارزیابی محتوای الکترونیکی بومی تدوین گردد. يكي از ويژگيهاي پيش‌بيني شده مهم در مدل ارزيابي پيشنهادي كه به تضمين عملكرد آن كمك ميكند، استفاده از مدل اجرایی است كه فرآيند اجرايي شدن روند ارزيابي را محقق ميكند. این مدل اجرایی، با مطالعه و بررسی مدلهای مرتبط با توسعه محتواي الكترونيكي در سه سطح "سياستگذاري"، "توسعه ICT" و "توسعه محتوای الکترونیکی" در سه گام اصلی آمادگی، اقدام و اثرات و با پوشش کلیه مراحل اصلی این مدلها در این سه گام، ارائه شده است (جدول 6).
جدول 6. بررسی گامهای ارزیابی در مدل اجرایی
منابع | گامهای ارزیابی | جمع بندی |
[35] ICT4D | سنجش آمادگي، دسترسي پذيري ، اقدام و تاثيرگذاري | آمادگی (انواع زیرساختهای انسانی، قانونی، فنی، مالی و ... ) اقدام (ارزیابی ظاهری و محتوایی صفحات محتوایی فارغ از سایر فاکتورها ، ارزیابی متناسب با نقشهای اصلی حوزه محتوا و نوع خدمت ارائه شده) اثرات (ارزیابی اهداف کلان مطرح در مدل ارزیابی جهت سنجش اثرات بلندمدت) |
چارچوب مفهومي شاخص توسعه ICT [36] | زیرساختهای شبکهای و دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات، میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه، نتایج استفاده از ICT کارآمدتر | |
چارچوب سنجش آمادگي [37] Western Cape | عوامل محیطی (وجود یک محیط مناسب و مساعد با ICT، در نظر گرفتن برخي از ویژگیهای فضای گسترده کسب و کار ، برخی از جنبههای نظارتی و زیرساختهای نرم و سخت برای (ICT، عوامل آمادگی(سطح آمادگی ICT و آماده سازی سه ذینفع اصلی ملی - افراد ، بخش كسب و كار و دولت)، عوامل استفاده( استفاده واقعی از ICT توسط سه ذینفع فوق)، عوامل تأثیرگذاری(سنجش تآثيرات زیرمجموعه، مانند: تأثیرات گسترده اقتصادی و اجتماعی، تاثيرات برگرفته از ICT به منظور افزایش رقابت و رفاه كه بازتاب تغییر و تحول به سمت جامعه و اقتصاد ICT محور است) | |
چارچوب سنجش آمادگي رسانه ديجيتال[38] | محیطی(قانونی، کسب وکار، آموزش و فرهنگ)، ظرفیت (زیرساخت، دسترس پذیری، مهارتها) و استفاده (دولت و بخش خصوصی ) |
هريك از گامهاي پيش‌بيني شده كمك ميكند تا متناسب با نياز برنامه توسعه محتواي الكترونيكي، سنجش انجام شود و برمبناي نتايج آن فعاليتهاي توسعه‌اي برنامهريزي شود. براساس این مدل اجرایی، شيوه ارزيابي در سه گام اجرا ميشود. در شیوه مذكور اگر هدف سنجش پیش‌نیازها و الزامات توسعه محتوای الکترونیکی باشد، مبناي آن سنجش فعالیتهای نقشهای اولویت‌دار و پشتیبان میباشد که در شاخصها و سنجههای مربوط به آن در گام آمادگی مدل اجرایی ارائه شدهاست. در گام دوم مدل اجرایی، براي سنجش کیفیت محتوای توسعه یافته، شاخصهای کیفی مخصوص صفحات محتوایی استخراج گردید. همچنین در این گام برای سنجش فعالیتهای نقشهای اصلی توسعه محتوای الکترونیکی، شاخصهای سنجش در چهار حوزه محتوایی (اطلاعات، سرگرمی ، خدمات کسب و کاری و خدمات محتوایی) و بر مبنای نقشهای اصلی طرح گردید. در گام سوم مدل اجرایی ارزیابی، گام سنجش اثرات، برای سنجش اثربخشي و سودمندی توسعه محتوای الکترونیکی بومی، مبناي سنجش، اثرات حاصل مبتنی بر مدل پستل و هدفگذاري کلان اوليه و اهداف مهم مطرح در چهار حوزه اصلی محتوایی بوده است.
بر همین اساس، سه گام اصلی این مدل اجرایی و در واقع دسته‌بندی سه گانه، گام آمادگی (پیش‌نیازها و الزامات)، اقدام (اجرای فعالیتهای نقشهای اصلی و نتایج کوتاه‌‌مدت‌تر) و اثرات (نتایج و اثرات بلند مدت) و شاخصهای مطرح ذیل هر گام كمك مي كند تا قادر به ارزیابی سیستماتیک و تطبيق پذير محتوای الکترونیکی بومی باشیم. در این شیوه ارزیابی سیستماتیک، در صورت نیاز میتوان با تغییر اهداف کلان توسعه محتوای الکترونیکی بومی مبتنی بر اسناد مصوب و بالطبع تغییر اثرات حاصل از توسعه محتوا، با تنظیم و تدوین پیش‌نیازهای فناورانه، قانونی، مالی، ...، لازم برای اهداف جدید، شرایط مساعد برای تسهیل و رونق فعاليتهای کمی و کیفی لازم توسط نقشهای اصلی زنجیره ارزش محتوا را متناسب اهداف و نیازهای جدید، فراهم نمود.
1_10گام ارزیابی آمادگی
در این مرحله، فراهم نمودن انواع زیرساختهای قانونی، فنی، مالی و ... مدنظر است در اين راستا، مجموعه شاخصهاي مرتبط با نقشهاي پشتيبان توسعه محتواي الكترونيكي، استخراج و ارائه شده است. اين نقشهاي پشتيبان شامل نقش قانونگذار، سياستگذار، ناظر/ كنترل‌كننده، نقش تأمين زيرساختي(انسانی، فنی، مالی) مي‌باشند. با توجه به اینکه شاخصهای این گام، شاخصهای زیرساختی مورد نیاز تولید، انتشار و مصرف محتوای الکترونیکی میباشند، برای تمامی حوزههای محتوایی یکسان هستند. شاخصهای این گام از طریق مطالعه و بررسی اقدامات این نقشها مستخرج از مدلهای توسعه و ارزیابی محتوا و تجربیات کشورها و نهادهای بین المللی (جدول4) تدوین و ارائه شده است.
فراهمکننده زیرساخت انسانی :
- افزایش فرهنگ استفاده از فضاي مجازي و محتواي الكترونيكي
- وجود طرح‌هاي ملي براي ترويج محتواي ديجيتال فارسي در كشور (كمي و كيفي)
- افزايش تخصصها و مهارتهاي مورد نياز حوزه توسعه محتواي الكترونيكي
- افزايش مهارتهاي مورد نياز حوزه مصرف محتواي الكترونيكي
- افزايش تحقيق و توسعه در زمينه توسعه محتواي الكترونيكي خلاق و نوآورانه، فناوريهاي نوين قابل استفاده
- افزايش اشتغال و كارآفريني در حوزه توسعه محتواي الكترونيكي بومي
فراهمکننده زيرساخت فني و شبكه :
- امن بودن بستر ارتباطی.
- هزينه مناسب دسترسي
- کیفیت بستر ارتباطی (تعداد قطعی‌هل، تعداد تلاش‌های بار اولی، و ...)
- ظرفیت و مکانیزم‌های دسترسی به بستر ارتباطی ICT
- رشد ICT کشور به سمت فناوریهای جدید (G5، رایانش کوانتومی، و ...) برای تأمین نیازهای ظرفیت زیرساخت (پهنای باند و نرخ بیت)
- وضعیت فناوری در بخش IT برای تأمین بسترهای زیرساختی شبکههای اینترنتی داخل کشور
- وضعیت فناوری در بخش CT برای تأمین بسترهای ارتباطی داخل کشور (ماهواره، فیبر، رادیو، ...)
فراهمکننده زيرساخت مالی:
- وضعیت حمایتگري مالي : شتاب دهنده‌ها/ صندوق‌هاي سرمایه‌گذاري و VCها
- وضعیت سرمایهگذاری دولتی و خصوصی در حوزه محتوای الکترونیکی
قانونگذار/ سياستگذار/ ناظر/ كنترل كننده:
- وضعیت تعامل با ذينفعان و بازيگران تاثيرگذار و ايجاد فضاي تعاملي
- وضعیت تعیین مرجع و سیستم سياستگذاري و فیلترینگ مشخص و واحد
- قابليت اجراي قوانين
- استفاده صحيح از بودجه و دستورالعملهاي مشخص (بودجه تحقيق و توسعه در زمينه توسعه محتواي الكترونيكي خلاق و نوآورانه، فناوريهاي نوين قابل استفاده، كارآفريني، ...)
- شفاف‌سازي مناسبات بازار و مقررات زدايي و آزادسازي و رفع انحصار براي توسعه محتواي بومي
- قانون‌گذاري و سياستگذاري در زمينه تأمين محيطهاي رقابتي سالم
- وضعیت تنظیم و تصویب قوانین تولید و نشر اطلاعرسانی برخط در کشور شامل مدیریت حقوق دیجیتال (DRM).
- وجود قوانین و سیاست‌های اقتصاد دیجیتال در کشور.
- وجود قوانین و سیاست‌های برنامه اقدام به آموزش دیجیتال در سطح عمومی.
- وجود قوانین و سیاست اقدام به توسعه بسترهای زیرساختی کشور مبتنی بر فناوریهای نسل نوین ارتباطی.
- وجود مصوبات کارامدسازی و ارتقاء شبکههای توزیع محتوای الکترونیکی در داخل کشور.
- اجرای قوانین تولید و نشر اطلاعرسانی دیجیتال برخط در کشور شامل مدیریت حقوق دیجیتال (DRM).
2_10 گام ارزیابی اقدام
میتوان شاخصهای ارزیابی محتوای الکترونیکی در گام اقدام را در دو سطح مورد بررسی قرار داد. در سطح نخست، محتوای الکترونیکی فارغ از حوزه محتوایی، نهاد تولیدکننده و یا منتشرکننده آن و نوع خدمت متناظر آن، مورد سنجش قرار می گیرد. به منظور تبیین شاخصهای ارزیابی خاص صفحات محتوایی الکترونیکی بومی، مجموعه شاخصهای ارزیابی ارائه شده توسط کنسرسیوم وب جهانی، یونسکو، مدل وب کوال، شورای عالی اطلاع رسانی، سند استاندارد تعاملپذیری و سازمان برنامه و بودجه، ... در این خصوص مورد بررسی قرار گرفتند. معیارها و شاخصهای ارزیابی گوناگونی در هر یک از مراجع مورد بررسی، مورد توجه قرارگرفته‌اند. برای دسته‌بندی شاخصهای کیفی محتوای الکترونیکی از 4 دسته مطرح در مدل وب کوال (سودمندی، سهولت استفاده، سرگرمی و روابط متقابل) که پوشش مناسبی در زمینه ارزیابی کیفی محتوا دارند استفاده شده است. در راستای پوشش تمامی شاخصهای اصلی ذکر شده در مراجع مورد مطالعه، سعی شده است که تمامی شاخصهای اصلی در ذیل هر یک از زیررستههای این چهار دسته وب کوال، دسته‌بندی شوند (جدول 7).
جدول 7. مطالعه و بررسی شاخصهای ارزیابی محتوایی و ظاهری محتوای الکترونیکی
منابع | شاخصها | جمع بندی |
مدل وب کوال[39] | سودمندی سهولت استفاده سرگرمی روابط متقابل | سودمندی (کیفیت اطلاعات، عملکرد متناسب با وظیفه، ارتباطات مناسب، اطمینان، زمان پاسخ‌دهی) سهولت استفاده (سهولت درک، عملکرد درونی) جذابیت (جذابیت ظاهری، عاطفی و خلاقیت) روابط متقابل (تصویر همگون، پیوستگی، کامل بودن تعاملات، مزیت نسبی) |
ارزیابی وب سایت[40] | اعتبار پديدآورنده يا سازمان، اطلاعات مربوط به پديدآور يا سازمان، به روز رساني، صحت اطلاعات محتوا، نداشتن سوءگيري محتوا، هدف، مخاطب، پيوند با منابع ديگر، ارتباط موضوعي پيوند، ساختار گرافيكي، گرامر و خوانايي، دسترسي به اطلاعات، سرعت برقراري ارتباط و بازيابي، مالكيت معنوي، تعاملي بودن | |
يونسكو[34] | اينترنت باز و دسترسيپذيري |
در سطح دوم، انواع محتوا متناسب با نقشهای اصلی حوزه محتوا و نوع خدمت ارائه شده محتوا مورد ارزیابی واقع میشود. در راستای دستیابی به شاخصهای مناسب این قسمت، شاخصهای مطرح در این زمینه در کشور و در جهان مورد مطالعه و بررسی قرارگرفت. بر طبق مطالعات و بررسي‌هاي صورت گرفته در زمينه قوانين و اسناد بالادستي كشور، مهمترين هدفي كه صریحاً به بحث توسعه محتواي الكترونيكي پرداخته است، بند"چ" ماده 68 برنامه ششم توسعه، مبني بر " 10 برابر کردن محتوای مناسب رقومی (دیجيتال)" ميباشد. دولت مكلف است در طول سالهای اجرای قانون برنامه، نسبت به 10 برابر کردن محتوای مناسب رقومی (دیجيتال) اقدامات لازم را به عمل آورده و هرساله در قوانين بودجه‌های سنواتی اعتبار لازم از طریق کمک‌های "فنی"، "اعتباری" و "حمایتی" را پیش‌بینی کند. در نهایت بر مبنای موارد ذکر شده در اسناد بالادستی، شاخصهای مطرح در بخش ارزیابی محتوای الکترونیکی پروژه جویشگر بومی، شاخصهای ارزیابی مطرح در کشورهای عربی، انتخاب و طبقه‌بندي شاخصهاي شناسايي شده بر اساس دو شاخص حجمی و کاربری تنظيم شده است. شاخصهای توانمندسازی محیطی و بخشی مطرح شده در کشورهای عربی، در گام اول ارزیابی با عنوان آمادگی پوشش داده شده است (جدول 8).
جدول 8. مطالعه و بررسی شاخصهای ارزیابی محتوای الکترونیکی متناسب با نقشهای اصلی
منابع | شاخصها | جمع بندی |
طرح جويشگر بومی[3] | ميزان توليد محتوا در حوزههاي "زيرساخت مرتبط با محتوا"، "حجم محتواي توليد شده" و" مهارت افراد در توليد يا استفاده از محتوا" | حجمی ، کاربری |
كشورهاي عربي[31] | حجمي، كاربري، انواع محتوا، توانمندسازي محيطي و بخشي | |
قوانین و اسناد بالادستی کشور
| حجمی (ده برابر کردن محتوای الکترونیکی) |
در ادامه تعدادی از شاخصهای ارزیابی وضعیت محتوای الکترونیکی به تفکیک انواع حوزههای محتوایی (اطلاعات، خدمات دولتی، کسب‌وکار، سرگرمی) مبتني بر خدمات قابل ارائه در هر حوزه و براساس نقشهای مختلف زنجيره ارزش محتوا و ذیل دو دسته اصلی حجمی و کاربری، بر مبنای نظر خبرگان تحقیق شناسایی شد تا طبقه بندی صحیحی از هر حوزه محتوایی و شاخصهاي ارزيابي متناسب با آن حاصل شود، بطوريكه شاخصها و سنجههای مرتبط هر حوزه به منظور ارزیابی دقیق وضعیت هر یک از حوزهها تبیین گردد. بر این اساس، از 6 خبره تحقیق حاضر که در مرحله سنجش مدل پیشنهادی ارزیابی محتوای الکترونیک بومی شرکت کرده بودند، خواسته شد تا شاخصهای ارزیابی محتوای الکترونیک را متناسب با هر حوزه محتوایی و نقش اصلی اعلام نمایند (جدول 9).
جدول 9. شاخصهای ارزیابی مبتنی بر نقشهای اصلی در حوزههای محتوایی در زنجیره ارزش
حوزههای محتوایی | شاخصهای ارزیابی مبتنی بر نقشهای اصلی | |||
تولیدکننده | انتشاردهنده | مصرفکننده
| ||
حوزه محتوایی اطلاعات ( سرویسها : اطلاعرسانی برخط برنامه‌ها و خدمات تلويزيوني/ویدیویی/رادیویی؛ اطلاعات برخط خبری رسمی/ غیررسمی/ وبلاگ‌ها؛ تبلیغات برخط؛ صفحات ویکی؛ اخبار تخصصی/ غیرتخصصی برخط حوزه علم و صنعت.) | - نسبت کل تولید سالانه اطلاعرسانی برخط به تفکیک سایت‌ها، شبکههای اجتماعی، پیام‌رسان‌ها و وبلاگ‌ها، نسبت به اطلاع‌رسانی‌های سنتی غیربرخط. - شمولیت اطلاعرسانی برخط به تناسب زبان، لهجه و جمعیت‌های مختلف مصرف‌کنندگان و متناسب با نیازهای ارکان مختلف جامعه (دولت، مردم، ....). - شمولیت اطلاعرسانی تا دورترین نقاط کشور. - شمولیت اطلاعرسانی در حوزههای مختلف بازار | - سهولت توزیع محتواهای اطلاعرسانی با حذف واسطه‌ها در فضای دیجیتال. -هزینه/فایده(صرفه اقتصادی) برای ناشران و مصرف‌کنندگان نسبت به روال‌های غیربرخط و سنتی. - شمولیت اطلاعرسانی به جمعیت‌های مختلف مصرف‌کنندگان و متناسب با نیازهای ارکان مختلف جامعه(دولت، مردم، ....).
| - شمولیت استقبال مصرف‌کنندگان از جمعیت‌های مختلف به تناسب قوم، زبان و لهجه. - شمولیت مراجعه مصرف‌کنندگان متناسب با نیازهای ارکان مختلف جامعه(دولت، مردم، ....). - شمولیت مراجعه مصرف‌کنندگان به محتوای اطلاعرسانی برخط در دورترین نقاط کشور. - شمولیت مصرف‌کنندگان محتوای اطلاعرسانی برخط در حوزههای مختلف بازار. | |
حوزه محتوايي سرگرمی (سرویسها : بازیهای رایانهای، سرویس ویدیو درخواستی (VOD1)، سرویس پخش ودانلود موسیقی (AOD2)، نشرالکترونیکی) | تعداد بازیهای رایانهای بومی به تناسب زبان، لهجه و جمعیت‌های مختلف مصرف‌کنندگان و متناسب با نیازهای ارکان مختلف جامعه (دولت، مردم، ....). تعداد شرکتهای فعال در حوزه بازی‌سازی و میزان درآمد حاصل سهم بازیهای ایرانی از کل عناوین بازیهای موجود سرعت تولید محتواهای صوتی تعداد محتواهای جذاب برای افزایش و درگیرسازي مخاطبان تعداد کتابهای الکترونیکی تولیدشده تنوع کتابهای الکترونیکی تعداد نرم افزارهای کتابخوان | تعداد ناشرین فعال در حوزه نشر بازیهای دیجیتال ارائه خدمات متنوع در پلتفرم های مختلف تحویل برای اقشار مختلف مردم با قیمتگذاریهای متنوع میزان راحتی در اشتراکگذاری، قابلیت اتصال، مقرون به صرفگی، تنوع ابزار تعداد کتابخانههای دیجیتال | میزان دانلود از زمان راهاندازی، تعداد مشترکان، تعداد بازدید کنندگان منحصر به فرد در روز وجود سیستم پرداختهای متنوع برای راحتی مصرف کننده میزان روند رو به رشد نزديكي با مصرف کنندگان و دستیابی موثر مخاطبان میزان پاسخگویی قوي به تبلیغات از سوی مخاطبان( میزان خرید و تبلیغات زبان به زبان مخاطبان از یک محل) میزان فراهم سازی محیطهای ایمن براي پیام رساني برندها برای مخاطبان میزان جلب اعتماد مشتریان میزان رضایت مشتریان از هزینهها طیف خوانندگان (بر اساس سن، تحصیلات و...) میزان مشارکت کاربران در تولید محتوا (تعداد بارگذاری محتوا) میزان تعامل و کاربران از طریق کامنت، لایک و.... | |
حوزه خدمات محتوایی کسب و کاری |
خدمات محتوایی کسب و کاری که مستقیما با موضوعات مرتبط با تولید، توسعه، انتشار و ... محتوا مرتبط هستند بطوریکه کسب و کار اصلی تعریف شده در این دسته صرفا محتوا میباشد. | - توسعه خط و زبان فارسی در محیط رایانهای - ذائقه سنجي و رصد موضوعات محتوايي در بازههای زمانی مشخص - توجه به تغييرات جمعيتي جامعه ايراني - مشاركت بخش خصوصي در توليد محصولات محتوايي - حمايت دولت از توليد و توسعه محتوای الکترونیکی و سکوهاي مرتبط (به تفكيك موضوعات محتوايي/ انواع محتوا) - سهم درآمدي كه محتوا در حوزه IT به خود اختصاص ميدهد. - توجه به مدلهاي جديد كسب و كار محتوای الکترونیکی - كسب سهم بالا از ارائه خدمات و محصولات محتوايي توسط بخش خصوصي - افزايش سرمايه گذاري و تامین مالی در بخش توسعه و توليد محتوای الکترونیکی توسط دولت و بخش خصوصي - كاهش هزينههاي ورود به بازار - مقرون به صرفه بودن خدمات و محصولات حوزه محتوای الکترونیکی - پذيرش فرهنگ ورشكستگي - طيف و تنوع خدماتي كه از طريق انتشاردهندگان محتوای الکترونیکی ارایه می شود - توسعه محتوا وكسبوكارهاي الکترونیکی بر بسترشبكه ملي اطلاعات - حمایت از کارآفرینی | - افزايش رقابت ميان انتشاردهندگان و تولید كنندگان محتوای الکترونیکی به منظور ارتقاء خدمات و كاهش هزينهها - طيف و تنوع خدماتي كه از طريق انتشاردهندگان محتوای الکترونیکی ارایه میشود - توسعه محتوا وكسبوكارهاي الکترونیکی بر بسترشبكه ملي اطلاعات
| - كيفيت و تنوع خدمات و محصولات محتوايي - ميزان رضايت از خدمات و محصولات محتوايي - سهولت دسترسي و بكارگيري خدمات و محصولات محتوايي - دسترسی به خط و زبان فارسی - كاهش هزينه ارائه خدمات و محصولات محتوايي در سبد خانوار - افزايش وفاداري كاربران و مشتريان - تسهیل تولید و به اشتراکگذاری محتوای مفید و غیر آسیبزا توسط کاربران در فضای دیجیتالی - آزادي در توليد، ارسال و باز نشر محتوای غیر آسیب زا - آزادي در دريافت، نگهداري و ذخيرهسازي و مصرف محتوای غیرآسیب زا
|
خدمات محتوایی کسب و کاری که از محتوا برای انجام کسب و کار خود بهره میبرند | - توسعه كسبوكارهاي الکترونیکی بر بستر شبكه ملي اطلاعات - ارتقاء شاخصهاي محيط كسب و كار - سهم تجارت الکترونیکی از تولید ناخالص داخلی - افزایش کسب و کارهای نوآورانه و کارآفرینی - افزایش رقابت - افزایش سرمایهگذاری دولت و بخش خصوصی در تجارتالکترونیکی - آموزش نيروي انساني متخصص و كارآمد متناسب با نيازهاي بازار - افزايش نرخ مشاركت نيروي كار - پراکندگی جغرافیایی کسبوکارهای اینترنتی - سهم استانی کسبوکارهای اینترنتی - نرخ ورود کسبوکارهای جدید - تضمین كيفيت و تنوع خدمات و محصولات - افزایش رضايت از خدمات و محصولات - سهولت دسترسي و بكارگيري خدمات و محصولات - افزايش وفاداري كاربران و مشتريان | - افزايش رقابت ميان انتشاردهندگان و تولید كنندگان محتوای الکترونیکی به منظور ارتقاء خدمات و كاهش هزينهها - طيف و تنوع خدماتي كه از طريق انتشاردهندگان محتوای الکترونیکی ارایه میشود - توسعه محتوا و كسبوكارهاي الکترونیکی بر بسترشبكه ملي اطلاعات
| - كيفيت و تنوع خدمات و محصولات محتوايي - ميزان رضايت از خدمات و محصولات محتوايي - سهولت دسترسي و بكارگيري خدمات و محصولات محتوايي - كاهش هزينه ارائه خدمات و محصولات محتوايي در سبد خانوار - افزايش وفاداري كاربران و مشتريان
| |
حوزه محتوایی خدمات دولتی | ارائه خدمات الکترونیکی دولتی دیجیتالی کردن و دسترسی به دادههای دولتی با محتوای باز حفاظت از فرهنگ و هویت بومی و اطلاعرسانی در سطح بینالمللی بهبود کیفیت و کاهش هزینهها و گردش سریع اطلاعات، پاسخگویی سریعتر حمایت از تولید رقابتی، خلاقیت و نوآوری در تولید محتوای الکترونیکی تامین رضایت شهروندان افزایش سهم درآمدي دولت از حوزه محتوای الکترونیکی | توسعه دسترسی شهروندان به محتوای الکترونیکی بومی دولتی برای افزایش مشارکتهای سیاسی و اجتماعی كاهش هزينه دسترسي به محتواي الکترونیکی دولت توسعه محتوا و كسبوكارهاي الکترونیکی بر بستر شبكه ملي اطلاعات افزايش سطوح مصرف محتواي الکترونیکی توسط كاربران ایرانی افزایش رضایتمندی از محصولات و خدمات محتوای الکترونیکی سهولت دسترسي و بكارگيري خدمات و محصولات محتوايي آزادي در توليد، ارسال و بازنشر محتوای غیر آسیبزا آزادي در دريافت، نگهداري و ذخيرهسازي و مصرف محتوای غیر آسیبزا | كاهش هزينه دسترسي به محتواي الکترونیکی دولت افزايش سطوح مصرف محتواي الکترونیکی توسط كاربران ایرانی افزایش رضایتمندی از محصولات و خدمات محتوای الکترونیکی سهولت دسترسي و بكارگيري خدمات و محصولات محتوايي آزادي در توليد، ارسال و بازنشر محتوای غیر آسیبزا آزادي در دريافت، نگهداري و ذخيره سازي و مصرف محتوای غیر آسیبزا
| |
[1] Video On Demand
[2] Audio On Demand
گام ارزیابی اثرات : در مرحله پایانی مدل اجرایی، جهت سنجش اثرات بلندمدت توسعه و ارزيابي محتواي الكترونيكي بومي، شاخصهایی در راستای ارزیابی اهداف کلان مطرح در مدل ارزیابی مرتبط با حوزه‌هایی محتوایی چهارگانه مطرح مي‌شوند(جدول 10).
جدول 10 . شاخصهای ارزیابی اهداف کلان مرتبط با اهداف حوزههای محتوایی
اهداف | زیر اهداف | شاخصهای اثرات مرتبط با اهداف حوزههای محتوایی |
|---|---|---|
سياسي | 1.ارتقاي جايگاه ملي و بينالمللي ایران در رايافضا | - توسعه خط و زبان فارسی در محیط رایانهای - تعامل با ذينفعان و بازيگران تاثيرگذار و ايجاد فضاي تعاملي (در سطح ملی و بین المللی) - رعایت استانداردهای بین المللی در تولید و ارائه محتوای الکترونیکی در همه حوزههای محتوایی - توسعه شبکههای سرگرمی دیجیتال در سطح ملی و بین‌الملی - توسعه شبکههای خبری دیجیتال در سطح ملی و بینالمللی. - جلب همکاریهای منطقه‌ای و بینالمللی برای پوشش خبری در کشور و در سطح دنیا. |
اجتماعی | 1. حفظ ارزشها، نگرشها و هنجارهاي فرهنگي و اجتماعی جامعه اسلامی- ایرانی | -توسعه محتواي بومي متناسب با گروههاي مختلف كاربري (سني، قومي، مذهبی و...) - دسته بندی محتواهای قابل دسترس بر اساس گروههای مختلف کاربردی(سنی، قومی، مذهبی، ...) - توسعه محتواي سرگرمی بومي و اشاعه فرهنگ ارزش‌مدار (تطبيق مناسب با فرهنگ و خط و زبان فارسي) |
2. افزايش آگاهی، ارتقا مهارتها و سواد ديجيتال در جامعه | -ارتقای آگاهی، دانش و مهارت همگانی -آموزش نيروي انساني متخصص و كارآمد متناسب با نيازهاي بازار -آموزش عمومی به جامعه در خصوص فضای دیجیتال -آموزش تخصصی در بهره گیری از فضای دیجیتال -آموزش نیروی انسانی برای اشتغال و تولید محصولات و خدمات قابل‌ارائه در سطح بومی و بینالمللی از طریق محتوای الکترونیکی در خدمات دولتی - ترویج روشهای آموزشی سرگرمی و بازی محور در سیستم آموزش و پرورش کشور و آموزشگاههای مرتبط - تولید و توزیع محتوای سرگرمی مورد نیاز برای آموزش استفاده از محیطهای دیجیتال در سطح عمومی، با هدف ترویج استفاده از شبکه ملی اطلاعرسانی دیجیتال. -افزایش استفاده از فناوریها و ابزار اطلاعرسانی دیجیتال در حوزههای پنجگانه اطلاع رسانی دیجیتال. - تولید و توزیع محتوای اطلاعاتی مورد نیاز برای آموزش استفاده از محیطهای اطلاعرسانی دیجیتال در سطح عمومی، با هدف ترویج استفاده از شبکه ملی اطلاع رسانی دیجیتال. | |
اقتصادی | 1. افزایش گردش مالي صنايع مرتبط با محتوا در ايران بر مبنای هنجارهاي فرهنگي و اجتماعی جامعه اسلامی-ایرانی | افزایش سهم درامد صنایع مختلف از محل ارائه خدمات مرتبط با حوزههای مختلف اطلاعرسانی دیجیتال. رشد استقبال از خدمات صنایع مرتبط با محتوای اطلاعرسانی دیجیتال. رشد و توسعه خدمات حوزههای مختلف صنعت و بازار، مرتبط با فناوریها و ابزار اطلاع‌رسانی‌در فضای دیجیتال. افزايش گردش مالي صنايع مرتبط با محتوا در ايران رشد و توسعه خدمات حوزههای مختلف صنعت و بازار، مرتبط با فناوریها و ابزار اطلاع‌رسانی‌در فضای دیجیتال. کاهش‌ناهنجاری‌های فرهنگی ، اجتماعی در فعالیتهای از نوع اطلاعرسانی دیجیتال که منجر به تخریب ارزشها گردیده باشند کاهش آمار تخلفات و جرائم اجتماعی/مذهبی/فرهنگی در شیوه‌های‌اطلاع‌رسانی‌دیجیتال. توسعه محتواهای سرگرمی دیجیتال بومي و اشاعه فرهنگ ارزش‌مدار (تطبيق مناسب با فرهنگ و خط و زبان فارسي) بر بستر شبکه ملی اطلاعات افزایش سهم درامد صنایع مختلف از محل ارائه خدمات مرتبط با حوزههای مختلف سرگرمی دیجیتال. رشد و توسعه خدمات حوزههای مختلف صنعت و بازار، مرتبط با فناوریها و ابزار سرگرم کننده در فضای دیجیتال. حمايت دولت از توليد و توسعه محتوا و سکوهاي مرتبط توسعه محتوا و كسب وكارهاي ديجيتالي بر بسترشبكه ملي اطلاعات توجه به مدلهاي جديد كسب و كاری محتوا افزایش كيفيت و تنوع خدمات و محصولات محتوايي توسعه محتواي بومي متناسب با گروههاي مختلف كاربري (سني، قومي، مذهبی و...) تحقق دولت الکترونیکی باز و همراه با استفاده از ظرفیت رایافضا - افزایش حجم محتوای کاربردی موردنیاز جامعه ایرانی اسلامی در بخش دولت لکترونیکی و همراه در سطح استاندارد جهانی |
2. افزايش ميزان سرمايهگذاري در كسب و كارهاي حوزه محتوا | افزایش استقبال‌سرمایه‌گذاران از سرمایهگذاری بر ایجاد محیط‌های‌اطلاع‌رسانی‌دیجیتال که منجر به درآمد شوند. افزایش استقبال‌سرمایه‌گذاران از سرمایهگذاری بر ایجاد محیط‌های‌اطلاع‌رسانی‌دیجیتال بدون کسب درامد و با اهداف ثانوی و/یا آینده‌نگرانه(مانند: ویکی‌پدیا، رسانه‌های خبری، سایت‌ها و کانالهای نشر اخبار فیلم و بازی، ...) افزایش استقبال‌سرمایه‌گذاران از سرمایهگذاری بر ایجاد محیطهای سرگرمی دیجیتال که منجر به درآمد شوند. افزایش استقبال‌سرمایه‌گذاران از سرمایهگذاری بر ایجاد محیطهای سرگرمی‌دیجیتال بدون کسب درامد و با اهداف ثانوی و/یا آینده‌نگرانه افزايش سرمايه گذاري و تامین مالی در بخش توسعه و توليد محتوا توسط دولت و بخش خصوصي ارائه تسهیلات به کسبوکارهای حوزه محتوای دیجیتال | |
3. درآمدزايي از طریق توسعه محتوا در بازارهای داخلی و بینالمللی با مشارکت بخش خصوصی و حمایت دولتی
| افزایش فعالان در حوزه اطلاعرسانی و سرگرمی دیجیتال سهولت قوانین توزیع و نشر اطلاعات با حذف واسطه‌ها یا دخالت نهادهای دولتی و واگذاری آن به بخش خصوصی. افزایش سهم فایده به هزینه (صرفه‌اقتصادی) بخش‌خصوصی در ازای تسهیلات دولت برای فعالیت در حوزههای اطلاعرسانی و سرگرمی دیجیتال. کاهش مالیات بر درآمد فعالان حوزه اطلاعرسانی و سرگرمی دیجیتال. افزایش تعداد کسبوکارهای منجر به توسعه محتوای دیجیتال بومی در کشور كاهش هزينه هاي ورود به بازار افزایش سهم درآمدي كه محتوا در حوزه IT به خود اختصاص ميدهد. کاهش مالیات بر درآمد فعالان حوزه کسب و کارهای محتوای دیجیتال. | |
4. توسعه خلاقيت و نوآوري، افزایش كارآفريني و ایجاد فرصت‌هاي شغلي در حوزه محتواي بومي
| رشد فعالیتهای نوآورانه و کارآفرینانه در حوزههای اطلاعرسانی، سرگرمی و خدمات محتوایی افزايش نرخ مشاركت نيروي كار در حوزه محتوا ارتقاء شاخص هاي محيط كسب و كار افزایش تعداد کسبوکارهای منجر به توسعه محتوای دیجیتال بومی در کشور | |
فناورانه | 1. ارتقای سطح توانمندی ICT در کشور | - حمایت و سرمایهگذاری دولت در بهره گیری از فناوریهای نوین - توسعه و بكارگيري فناوريهاي نسل جديد در کسب و کارهای محتوای الکترونیکی، خدمات محتوایی دولت الکترونیکی و همراه، در تولید، توزیع و پخش سرگرمیهای دیجیتال - حرکت به سمت هوشمندسازی و شخصی سازی - تولید، عرضه محتواهای سرگرم کننده از طریق مشارکت و تعامل کاربران و با استفاده از فناوریهای نوین - تخصصی کردن انواع سرگرمیها و ایجاد رسانه‌های موضوع محور براساس نیاز مخاطب مبتنی بر فناوریهای نوین - تلاش برای افزایش پذیرش فناوریهای جدید در حوزه تولید، عرضه و پخش محتواهای صوتی و تصویری الکترونیکی - وجود ابزار و فناوریهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری جدید برای فراهم‌سازی بستر مناسب اطلاعرسانی دیجیتال در کشور. - افزایش کارآیی استفاده از اطلاعات صفحات واسط کاربری برای سهولت دریافت اطلاعات و اخبار برخط. - رشد ICT کشور به سمت فناوری‌های‌جدید(5G، رایانش کوانتومی، رمزکُد، ...) برای تامین نیازهای ظرفیتی زیرساخت(پهنای باند و نرخ بیت) و به صورت امن، برای محتواهای‌اطلاع‌رسانی‌دیجیتال. |
2. مشارکت موثر دولتها و ساير ذينفعان در توسعه جامعه اطلاعاتي | - تحقق امنيت زيرساختي حوزه محتوا - بروز بودن زیرساخت (ارتباطی و اینترنتی ICT) متناسب با سطح نیازمندی‌های روز برای توسعه محتوای دیجیتال بومی در کشور - اطمینان از کیفیت و کفایت بسترهای زیرساختیICT کشور جهت توسعه انواع حوزهها و سرویس‌های محتوایی - بهبود توجه به ترافيك شبكه و مدیریت آن - تامین زیرساختهای فناورانه مورد نیاز برای گسترش خدمات دولتی محتوایالکترونیکی - تامین زیرساختهای فناورانه مورد نیاز برای گسترش سرگرمیهای الکترونیکی به سبک اسلامی – ایرانی -رشد فناوری در بخش ICT برای‌تامین‌بسترهای‌زیرساختی شبکه ملی اطلاعرسانی کشور در بستر اینترنت‌جهانی و ارتقاء این بسترها برای انتقال سریع و مطمئن اطلاعات به هم‌میهنان برونمرزی. |
11. نتیجهگیری
باتوجه به محدوديتهاي موجود در اسناد پژوهشي ملي و بين المللي در حوزه محتواي الكترونيكي و نياز روز كشور به ابزار سنجش وضعيت مؤلفه‌هاي تأثيرگذار بر تحول ديجيتال و جایگاه محتوای الکترونیکی در آن، تحقیق حاضر با هدف ارائه يك مدل ارزيابي محتواي الكترونيكي بومي مبتني بر زنجيره ارزش صورت گرفت. بر این اساس، مدلهای مطرح در این حوزه، اقدامات سازمان‌هایبین‌المللی و سیاستها و استراتژیهای توسعه محتوایالکترونیکی در کشورهای مختلف مورد مطالعه و بررسی قرارگرفت. از مهمترين نتایج این پژوهش ترسیم زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی در کشور، تبیین حوزههای محتوایی و ارائه شاخصهای مختلف مرتبط با هر یک از حوزههای محتوایی جهت پایش محتوای الکترونیکی بومی در مدل پیشنهادی است.
نکته حائز اهمیت در زمینه توسعه محتوای الکترونیکی بومی در کشور، نگاهی همه‌جانبه به ابعاد اصلی توسعه محتوا، توجه به نقشهای اصلی و پشتیبان توسعه محتوای الکترونیکی بومی و از همه مهمتر، توجه به تأثیر این نقشها بر یکدیگر است. آنچه در اين تحقيق برآن صحه گذاشته شد و در قالب شاخصهاي مختلف جهت ارزيابي و سنجش ارائه گرديد، توجه به اين نكته است كه رسيدن به يك هدف مشخص كه در اين مدل نيز براساس اسناد موجود تبيين گرديد، نيازمند موفقيت همه اجزاي زنجيره ارزش محتواي الكترونيكي است در صورت عدم فعالیت درست و به موقع نقشهای پشتیبان، تلاشها و زحمات فعالان در نقشهای اصلی توسعه محتوا در هر یک از چهار حوزه محتوایی بینتیجه خواهد ماند. در نتیحه توسعه محتوا با تکیه بر شاخصهای صرفا حجمی و بدون توجه به همه پیش‌نیازها، فعالیتهای اصلی و پس‌نیازهای توسعه محتوا، مانع از فراهم‌سازی شرایط مناسب جهت رشد و توسعه همه جانبه فعالیتها در زنجیره ارزش محتوا میگردد. و نكته قابل تأمل در اين بين توجه به ارزيابي و سنجش هريك از اين اجزاي زنجيره، با شاخص‌گذاري و سازوكار سنجش مناسب با آن است كه در اين مدل بطور مبسوط مورد بررسي و ارائه پيشنهاد قرار گرفت.
این تحقیق به لحاظ تدوین مدل ارزیابی مبتنی بر زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی بدیع بوده و میتواند ارزش افزوده بالایی جهت ترسیم بازیگرانی که در شکلگیری و یا توسعه زنجیره ارزش محتوای الکترونیکی بومی نقش دارند، داشته باشد. همچنین یافتههای این پژوهش، سیاستگذاران و قانونگذاران فعال در زمینه محتوا را قادر میسازد تا بر مبنای شاخصهای ارزیابی متناسب با حوزههای محتوایی، محتوای الکترونیکی را در کشور به نحو موثرتری مدیریت و جهتدهی نمایند. نكته حائز اهميت ديگر اينكه، به همراه مدل ارزيابي پيشنهادي، مدل اجرایی سه مرحله‌اي براي نمایش روند اجرايي شدن مدل ارزيابي همراه با شاخصها و سنجه‌هاي مربوط به هر مرحله ارائه گرديد. اين مدل اجرایی راهگشاي سازمانها و پژوهشگراني است كه قصد سنجش وضعيت خود در حوزه محتواي الكترونيكي را دارند. اين موضوع سبب خواهد شد تا بجاي يك برنامه درازمدت براي توسعه محتواي الكترونيكي با قابليت پايش ضعيف، برنامههاي كوتاه‌مدت و ميان‌مدتي را متناسب با وضع هر سازمان پيشنهاد نمود و تضمين بهتري براي اجرايي شدن آن داشت. اين پژوهش رويكردي اكتشافي با توجه به جميع مباني اسناد و برنامههاي موجود را براي ارائه مدل ارزيابي محتواي الكترونيكي طي نموده است. در گام بعدي اين پژوهش با استفاده از تحليل ميداني و اجراي پروژههاي راهنما در سازمانهاي هدف، روند ارزيابي كمي مدل و تعميم دستاوردها و همچنين ارائه برنامههاي ملي متناسب با آن طي خواهد شد.
مراجع
[1] ITU (2017), "THE CHALLENGE OF MANAGING DIGITAL CONTENT", Paper for the ‘ITU-TRAI Regulatory Roundtable’, 21-22 August 2017, New Delhi, India.
[3] طایفه محمودي، مریم، مروتی، فاطمه، سلیمی، فهیمه، گزارش "شناسايي شاخص ها و معيارهاي ارزيابي ميزان توليد محتوا، مراجع ذيربط و روش ارزيابي و رصد آنها"، مستخرج از طرح جويشگر، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، بهار 1396.
[4] میرسعیدقاضی، طاهره ، صادقی، معصومه، بابازاده خامنه، سوگل، الیاسی، بهروز، مقدمی، حمیرا، فرزانه، ماندانا، دسترنج، نسرین، خراط، محمود، گزارش " ارزیابی کمی و کیفی محتوای الکترونیکی بومی"، مستخرج از پروژه تدوین مدلهای ارزیابی کمی و کیفی محتوای الکترونیکی بومی، پژوهشگاه ارتباطات وفناوری اطلاعات، بهار 1399.
[5] ایران در مسیر هوشمندی Iran Smart ،گـزارش عملکـرد یـک سـاله دوم وزارت ارتباطـات و فنـاوری اطلاعـات در دولت دوازدهم - تابسـتان 1398.
[6] سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی (1382)
[7] برنامه راهبردی فضای مجازی ج.ا.ا. در افق 8 ساله 1404 (1397)
[10] P.Carnaby, "Creating a digital New Zealand: New Zealand' Digital Content Strategy, opportunities and challenges for the education and research sectors", 2008 IATUL Proceedings.
[11] Forfás, "A Strategy for the Digital Content Indusry in Ireland", Forfás, 2002.
[22] S. R and Yi, B. K. Subramanya, "User interfaces for mobile content", Computer, 39(4), 85–87, 2006.
Providing a model for evaluating native electronic content in Iran based on value chain
Abstract:
The field of electronic content is one of the most influential pillars of digital transformation. For proper planning to develop or modify the process of social, economic and cultural influences in the digital transformation trend, it is necessary to provide a proper assessment of the position of electronic content and its status. Considering the various components of electronic content and also the areas affected by it, determining the status of native electronic content in the country requires having a suitable model to cover all dimensions and thus its evaluation. The purpose of this paper is to present an appropriate and local model to assess the electronic content in the country in terms of setting up programs and policies in this area, the effectiveness of the indices offered in the proposed model for different actors and stakeholders could be traceable based on the value chain. In this paper, with regard to the importance of explaining the basic concepts of electronic content, as well as review of upstream documents and existing policies, the focus group research method has been used to determine the model elements and indices of different parts of value chain. To evaluate the proposed model, we use field analytical methods and questionnaire patterns. The proposed model and its implementation procedure allow legislators and policy makers in the field of native electronic content to assess the status of electronic content in the country and improve it based on the different roles of actors and each of .the content areas
Keywords: Native e-Content Evaluation Model, Value Chain, Evaluation Indicators, Executive Model, Main Roles and Support Roles.
