نقد رمان «شکار کبک» از رضا زنگی‌آبادی براساس مبانی روان‌شناسی ژاک لاکان
الموضوعات :
ایوب مرادی
1
(دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور)
الکلمات المفتاحية: نقد روان‌شناسانه, ژاک لاکان, فرایند سوبژکتیویته, ساحت نمادین, رمان «شکار کبک». ,
ملخص المقالة :
ژاک لاکان بدون‌شک یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های دانش روان‌شناسی بعد از زیگموند فروید است که اندیشه‌هایش نه‌تنها در زمینة روان‌شناسی، بلکه در سایر زمینه‌ها همچون ادبیات، انسان‌شناسی، علوم اجتماعی و مطالعات زنان اثرگذار بوده است. مهم‌ترین ایدة این روان‌شناس، تشریح فرایند فردیت، ذیل نظام سه‌گانة «ساحت‌های خیالی»، «نمادین» و «امر واقع» است. دیدگاه‌های وي که در شرح ایده‌هایش در زمینة سوبژکتیویته و ناخودآگاه، به اصطلاحاتي همچون استعاره و مجاز توجهی ویژه دارد، در مطالعات ادبی در مرکز توجه قرار گرفته است و یکی از شاخه‌های نقد روان‌شناسانه، خوانش متون ادبی براساس آموزه‌های اوست. رمان «شکار کبکِ» رضا زنگی‌آبادی ازجمله آثار داستاني سالیان اخیر است كه مورد اقبال مخاطبان و منتقدان قرار گرفته است. این رمان، سرگذشت نوجوانی معصوم را روايت مي‌كند که به دلیل مصائب و پيش‌آمدهاي زندگی، به قاتلی بی‌رحم تبديل می‌شود. مقالة حاضر در صدد است تا به شیوة توصیفي- تحلیلی با رويكرد تحليل مضمون و با در نظر گرفتن مبانی فکری ژاک لاکان، این رمان را تحلیل کند و در پي ارزيابي ميزان تأثير عواملي همچون، فقدان مادر و ساير ابژه‌هاي جانشين مادر و همچنين ناكارآمدي پدر و نقش منفي ساير ابژه‌هاي جانشين پدر، در فرايند تبديل «قدرت» از نوجواني معصوم به فردي روان‌پريش و منزوي است. نتایج نشان می‌دهد گذار این شخصیت از دوران كودكي به بزرگسالي يا به تعبير لاكان، از «ساحت خیالی» به «ساحت نمادین» به دليل فقدان مادر و ناكارآمدي نقش پدر -که از نظر لاکان گره‌گاه روانی سوژه در ساحت نمادین محسوب می‌شود- باعث تعلیق دائمی و بدگمانی او نسبت به نظم اجتماعی و درنتیجه پناه‌بردنش به دامن ابژه‌های مادرانه شده است. موضوعی که به دليل تعارض با ماهیت ساحت نمادین، زمينة شكل‌گيري اختلال‌هايي همچون پارانویا، ترس، انزوا و بدگمانی را در اين شخصيت فراهم آورده است.
اونز، دیلن (1387) فرهنگ مقدماتی اصطلاحات روان‌کاوی لاکانی، ترجمة مهدی رفیع و مهدی پارسا، تهران، گام نو.
ایمان، محمدتقی و محمودرضا نوشادی (1390) «تحلیل محتوای کیفی»، پژوهش، سال 3، شمارة 2، صص 15-44.
برتنس، هانس (1394) مبانی نظریة ادبی، ترجمة محمدرضا ابوالقاسمی، تهران، ماهی.
پاینده، حسین (1388) «نقد شعر زمستان از منظر نظریة روان‌کاوی لاکان»، زبان و ادب فارسی، ش 42، صص 27-46.
----------- (1397) نظریه و نقد ادبی، درس‌نامه‌ای میان‌رشته‌ای، ج 1، تهران، سمت.
تبریزی، منصوره (1393) «تحلیل محتوای کیفی از منظر رویکردهای قیاسی و استقرایی»، فصلنامة علوم اجتماعی، شمارة 64، صص 105-138.
جلاله‌وند آلکامی، مجید (1393) «راوی بوف کور، رانة مرگ و شکاف در نظم نمادین»، ادب‌پژوهی، شمارة 33، صص 9-36.
------------------ (1396) «راوی بوف کور در زنجیرة دال‌های بی‌پایان نظم نمادین»، پژوهش‌نامة نقد ادبی و بلاغت، سال 6، شماره 1، صص 159-177.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1397) مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران، سمت.
زنگی‌آبادی، رضا (1398) شکار کبک، تهران، چشمه.
ژیژک، اسلاوی (1397) کژ نگریستن، ترجمة مازیار اسلامی و سالح نجفی، تهران، نشرنی.
شولتز، دوان (1398) نظریه‌های شخصیت، ترجمة یوسف کریمی و همکاران، تهران، ارسباران فروید، زیگموند (1382) «ماتم و ماخولیا»، ترجمة مراد فرهادپور، ارغنون، شمارة 21، صص 83-101.
------------ (1392) موسی و یکتاپرستی، ترجمة صالح نجفی، تهران، رخداد نو.
فیست، جس و گریگوری فیست (1384) نظریه‌های شخصیت، ترجمة یحیی سیدمحمدی، تهران، روان.
فینک، بروس (1397) سوژه لاکانی بین زبان و ژوئی‌سانس، ترجمة محمدعلی جعفری، تهران، ققنوس.
مرادی، نرگس و علی تسلیمی و محمدعلی خزانه‌دارلو (1397) «معشوق ایده‌آل؛ معشوق- مادر.
بررسی لکانی عشق در شعر سرمای درون احمد شاملو»، ادبیات پارسی معاصر، سال 8، شماره 1، صص 195-220.
موللی، کرامت (1395) مبانی روان‌کاوی فروید-لکان، تهران، نشرنی.
هومر، شون (1396) ژاک لاکان، ترجمة محمدعلی ابراهیمی و محمدابراهیم طاهایی، تهران، ققنوس.
