سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران و نقش حاکمیتی آن در ارتقای زیست بوم فناوری کشور
الموضوعات :
1 - مديركل دفتر ارتباط با دانشگاه ها و صنعت، سازمان پژوهش¬های علمی و صنعتی ایران
الکلمات المفتاحية: زیست فناوری, اکوسیستم, طرح های تحقیقاتی, مالکیت فکری, پروژه های بین المللی,
ملخص المقالة :
سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران به عنوان يكي از اولین نهادهاي علمی و فناوری برآمده از انقلاب اسلامی در سال 1359 تأسیس شد. وظایف و اهداف این سازمان بر محورهای ایجاد و توسعه فناوری و حمایت از نوآوران و فناوران استوار بوده كه دستاوردهاي آن الهام بخش ساير مراكز علمي و پژوهشي کشور بوده است. در مسير تحقیقات فناورانه، از مرحله خلق ايده تا توليد محصول یا توسعه فرآیند تجاري، مراحل مختلفی بايد طی شود که در خلال آنها پژوهشگر و يا فناور نيازمند انواع مختلفی از حمايتها است. حمايتهاي صورت گرفته از سوي سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران در اين خصوص شامل تسهيل انجام فرآيندها از طريق ايجاد سامانه ها و بسترهاي مناسب و ارائه امكانات سخت افزاری و نرم افزاری مورد نياز می باشند. همچنین، در حال حاضر گسترده ترين برنامه حمايتي در پرديس علم و فناوري سازمان تبلور یافته است. این مجموعه از بدو تأسيس تاكنون پذيراي بيش از 300 واحد بوده و هم اکنون بیش از 140 شرکت فناور با ارائه بیش از 600 فناوري به صورت محصول یا خدمات، در این مجموعه مستقر می باشند. سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران با بیش از 40 سال تجربه موفق در عرصه علم و فناوری کشور، در گام دوم تکاملی خود درصدد است تا با گشودن افق هایی نو در راستاي رفع نيازهاي جامعه در عرصه علم و فناوری، نقشي اثرگذار در توسعه اقتصاد دانش بنیان کشور ايفاء نمايد.
مستخرج از گزارشات عملکرد سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران
سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران و نقش حاکمیتی آن در ارتقای زیست بوم فناوری کشور
* حسنعلی ازگلی
*مديركل ارتباط با صنعت و خدمات فناوری، سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران
ozgoli.ali@gmail.com
تاریخ دریافت: 03/02/1399 تاریخ پذیرش: 17/07/1399
چکیده
سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران - بهعنوان يكي از اولین نهادهاي علمی و فناوری برآمده از انقلاب اسلامی- در سال 1359 تأسیس شد. وظایف و اهداف این سازمان بر محورهای ایجاد و توسعه فناوری و حمایت از نوآوران و فناوران استوار بوده كه دستاوردهاي آن الهامبخش ساير مراكز علمي و پژوهشي کشور بوده است. در مسير تحقیقات فناورانه، از مرحله خلق ايده تا توليد محصول یا توسعه فرآیند تجاري، مراحل مختلفی بايد طی شود که در خلال آنها پژوهشگر و يا فناور نيازمند انواع مختلفی از حمايتها است. حمايتهاي صورت گرفته از سوي سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران در اين خصوص شامل تسهيل انجام فرآيندها از طريق ايجاد سامانه‌ها و بسترهاي مناسب و ارائه امكانات سختافزاری و نرم افزاری مورد نياز میباشند. همچنین، در حال حاضر گستردهترين برنامه حمايتي در پرديس علم و فناوري سازمان تبلور یافته است. این مجموعه از بدو تأسيس تاكنون پذيراي بيش از 300 واحد بوده و هم اکنون بیش از 140 شرکت فناور با ارائه بیش از 600 فناوري بهصورت محصول یا خدمات، در این مجموعه مستقر میباشند. سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران با بیش از 40 سال تجربه موفق در عرصه علم و فناوری کشور، در گام دوم تکاملی خود درصدد است تا با گشودن افقهایی نو در راستاي رفع نيازهاي جامعه در عرصه علم و فناوری، نقشي اثرگذار در توسعه اقتصاد دانشبنیان کشور ايفاء نمايد.
واژههای کلیدی: زیست فناوری، اکوسیستم، طرح های تحقیقاتی، مالکیت فکری، پروژه های بینالمللی
نوع مقاله: ترویجی
1-مقدمه
براساس مفاهیم ارائه شده توسط نهادهای بینالمللی، یک سازمان علمی-پژوهشی (RTO1)، محیطی است که بوسیله پژوهشگران و فناوران اداره میشود. هدف اصلی این سازمان افزایش ثروت در جامعه از طریق تشویق و ارتقاء فرهنگ نوآوری و افزایش قدرت رقابت در میان شرکتها و مؤسسات متکی بر دانش است. همچنین در این سازمانها، با ارتقاء سطح انگیزه و مدیریت جریان دانش و فناوری در میان دانشگاهها، مراکز تحقیق و توسعه، شرکتهای خصوصی و بازار، ایجاد و رشد شرکتهای متکی بر نوآوری
از طریق راهاندازی مراکز رشد و فرآیندهای زایشی تسهیل میشود.
نویسنده عهدهدار مکاتبات: حسنعلی ازگلی ozgoli.ali@gmail.com
|
سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران، بهعنوان یک نهاد علمی و فناوری و همچنین دارای جایگاهی برای توسعه نوآوریهای دانش‌محور از طریق حمایت در تشکیل و تقویت مراکز پژوهشی در قالب پژوهشکدهها، گروههای تخصصی و بنگاههای اقتصادی کوچک و متوسط، یکی از بازوهای توانمند وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران، برای توسعه ملّی محسوب میشود. امروزه این سازمان نقش بسیار عمدهای در پیشبرد اقتصاد
دانشبنیان ایفا میکند. این سازمان علاوه بر امکان فعالیت و توسعه شرکتهای کوچک و متوسط دانش محور و کارآفرین در یک محیط اقتصادی، بستر لازم جهت انتقال و توسعه فناوری، انجام پژوهشهای کاربردی، تولید فناورانه با ارزش افزوده بالا، جذب سرمایهگذاری خارجی و ورود کارآفرینان و واحدهای صنعتی به بازارهای جهانی را فراهم مینماید.
2- تاریخچه و اهداف
ایده اولیه تشکیل سازمان در شورای انقلاب مطرح شد. این ایده، مبنی بر تشکیل مرکزی برای حمایت از مخترعان، مبتکران بود که عنوان پیشنهادی اولیه آن "مرکز بهرهوری و پروش مهارتهای صنعتی و تکنیکی مخترعان مبتکران ایرانی" بود. این سازمان در سال 1359 تأسیس شد و اساسنامه اولیه آن در تاریخ 21 تیر ماه 1359 به نام "سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران" به تصویب شورای انقلاب رسید. در سال 1360، نسبت به تعیین ردیف اعتباری خاص در بودجه برای آن اقدام شد و سرپرستی این سازمان تحت نظارت 6 نفر از وزراء، به ریاست جمهوری محول شد.
رؤسای سازمان از ابتدای تأسیس تاکنون بهشرح جدول 1 میباشند:
جدول 1. رؤسای سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران از ابتدای تأسیس تاکنون
ردیف | نام و نام خانوادگی | دوران مسئولیت | مرجع صدور حکم |
1 | دکتر ابوالفضل اجاره دار | 1359 تا 1360 | رئیس جمهور |
2 | دکتر عبدالصمد تقی زاده | 1360 | رئیس جمهور |
3 | دکتر رحیم ملک زاده | 1360 تا 1361 | رئیس جمهور |
4 | دکتر مجید عباسپور تهرانی | 1361 تا 1362 | رئیس جمهور |
5 | دکتر محمود تبیانی | 1362 تا 1365 | وزیر فرهنگ و آموزش عالی |
6 | دکتر سید احمد معتمدی | 1365 تا 1368 | وزیر فرهنگ و آموزش عالی |
7 | دکتر محمد سلیمانی | 1368 تا 1369 | وزیر فرهنگ و آموزش عالی |
8 | دکتر سید احمد معتمدی | 1369 تا 1379 | وزیر فرهنگ و آموزش عالی |
9 | دکتر محمد جعفر میلی منفرد | 1379 تا 1381 | وزیر علوم، تحقیقات و فناوری |
10 | دکتر عطاء الله کوهیان | 1381 تا 1383 | وزیر علوم، تحقیقات و فناوری |
11 | دکتر سید حمید فتحی | 1383 تا 1384 | وزیر علوم، تحقیقات و فناوری |
12 | دکتر غلامحسین رحیمی شعرباف | 1384 تا 1388 | وزیر علوم، تحقیقات و فناوری |
13 | دکتر عباس طائب | 1388 تا 1390 | وزیر علوم، تحقیقات و فناوری |
14 | دکتر احمد اکبری | 1390 تا 1394 | وزیر علوم، تحقیقات و فناوری |
15 | دکتر فتح اله مضطرزاده | 1394 تا 1397 | وزیر علوم، تحقیقات و فناوری |
16 | دکتر علیرضا عشوری | 1397 تا کنون | وزیر علوم، تحقیقات و فناوری |
این سازمان فعالیتهای خود را در قالب 5 محور اصلی برای حمایت از اختراع و ابتکار در کشور آغاز کرد که این حمایتها شامل 5 زمینه عبارتست از: حمايت معنوي، حمايت مالي، حمايت فني، حمايت آزمايشگاهي و كارگاهي و حمايت بازرگاني.
مبنای برنامهریزیها بر این اساس قرار گرفت كه با اين 5 محور حمايتي، فناوري‌ها و فرآيندهاي صنعتي جديد در كشور، ايجاد و در اختيار جامعه قرار گيرد. با اين رويكردها و در طي دو سال، ساختار، آيين نامه‌ها و مقررات سازمان تدوين و تا پايان سال 1363 اجرايي گرديد.
سازمان از سالهای 1362 و 1363 به لحاظ بودجه، زیر نظر وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت اداره می‌شد و در سال 1365، بهصورت رسمی با تصویب قانونی در مجلس شورای اسلامی، این سازمان از وزارت صنایع و معادن وقت به وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت ملحق شد.
ساختار اولیه سازمان در قالب دو مجموعه اداری-ستادی و مجتمع تحقیقاتی شکل گرفت. ساختمان مرکزی سابق سازمان در تهران، در حال حاضر به عنوان سازمان امور دانشجویان وزارت علوم مورد استفاده قرار میگیرد. برخی از اقدامات سازمان در این دوره عبارتند از:
v ایجاد مراکز استانی در شهرهای مشهد مقدس، شاهرود، رشت، تبریز، اصفهان، اراک، کرمان، شیراز و یزد در دستور کار قرار گرفت.
v ایجاد مجتمع تحقیقاتی عصر انقلاب در حومه تهران با هدف اسقرار فضاهای پژوهشی آزمایشگاهی، کارگاهی و پایلوت پلنتها، دستاورد دیگر سازمان در این سالها بوده است. توسعه زیر ساختهای لازم در مجتمع عصر انقلاب که به عنوان یکی از بزرگترین مجتمعهای پژوهشی کشور طی سالهای اولیه شکلگیری سازمان انجام شده است، امروز با فضایی زیبا و محیطی پویا در خدمت محققین و فناوران کشور میباشد.
شکل 1. محدوده سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران
شکل 2. محوطه کنونی سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران
شکل 3. سالن ابوریحان برای برگزاری جلسات و ویدئو کنفرانسها
همچنين باتوجه به جايگاه علمي و توان ارزيابي‌هاي علمي مستقل سازمان و همچنين در راستاي گسترش خدمات به بخشهاي پژوهشی و دانشگاهي كشور، برخي وظايف جديد در اواخر سالهاي دهه 60 و ابتدايي 70 به سازمان محول شد كه در زير به چند مورد آن اشاره مي‌شود:
1- انتقال دفتر مركزي ارتباط با صنعت وزارت علوم به سازمان، باهدف اجرايي نمودن "طرح زمينه‌هاي ارتباطي" مصوب هيأت وزيران به دستور وزير وقت؛
2- راهاندازي اداره كارآموزي دانشجويان وزارت فرهنگ و آموزش عالي به سازمان؛
3- ايجاد دبيرخانه اجرايي تبصره 2 ماده 2 قانون حداكثر استفاده از خدمات فني و مهندسي كشور؛
4- ايجاد دبيرخانه قانون خريد دانش فني.
درسال 1364، تخصیص اعتبار حمایت از طرحهای نیمه صنعتی با هدف تجاریسازی فناوریها و شکلگیری فرآیند صنعتی آنها، اهمیت خاصی به فعالیتهای سازمان بخشید. از جمله ساير اقدامات مهم سازمان در این دوران به چند موضوع مي‌توان اشاره نمود:
v فعال شدن 8 مركز استاني خراسان، سمنان، گيلان، آذربايجان شرقي، مركزي، اصفهان، كرمان و فارس در دهه 70؛
v راهاندازي پايلوت‌هاي تحقيقاتي مجتمع تحقيقاتي عصر انقلاب در اوايل دهه 70؛
v توسعه فعالیتهای مركز كلكسيون قارچ‌ها و باكتريهاي صنعتي ايران در اوايل دهه 70؛
v شكلگيري جشنواره بين المللي خوارزمي در سال 1368 با حمايت و حضور رئيس جمهور وقت.
3- حمایت از فناوری
سازمان با سرمایهگذاری در طرحهای تحقیقاتی و نیمه صنعتی، به عنوان یکی از مهمترین دستگاههای کشور در حمایت از مبتکران و نوآوران کشور مطرح شد و بدین ترتیب با اجرایی کردن طرحهای تحقیقاتی-کاربردی، گامهای مؤثری در رشد کشور برداشته شد که امروز تعداد زیادی از این طرحها مورد استفاده جامعه و صنعت کشور قرار دارند.
برخی از طرحهای نیمه صنعتی با حمایت سازمان، مستقیماً وارد چرخه تولید شدند و برخی دیگر با حمایتهای سازمان توسعه پیدا کردند و ادامه فعالیتهای علمی، اقتصادی و صنعتی آنها توسط مجریان طرحها، دنبال شد. در شکلهای 4 تا 7 و جدول 2، به برخی از طرحهای نیمه صنعتی حمایت شده توسط سازمان اشاره شده است.
شکل 4. طرح مبارزه بيولوژيك با حشره مالاريا در جزيره قشم (1370)
شکل 5. ساخت پنج دستگاه پرکن مایعات
(مرکز فارس، 1377)
شکل 6. پایلوت پلنتهای چند منظوره فراوری مواد معدنی (1375)
شکل 7. خشک کن انجمادی چندمنظوره (1378)
براساس اطلاعات دفتر تحقیق سازمان، بالغ بر 1350 طرح بین سالهای 1371 تا 1381، مورد حمایت سازمان قرار گرفت. همچنین، از مجموع طرحهای تأیید شده، 717 طرح در مرکز تهران و 639 طرح مربوط به مراکز استانی بوده است.
حمایت از طرحهای نیمه صنعتی مورد اشاره، منجر به آثار اقتصادی قابل توجهی شد. بطوریکه ارزش افزوده برخی از طرحهای اجرا شده، به تنهایی برابر سرمایهگذاری صورت گرفته از ابتدای تأسیس سازمان بود. بررسیهای انجام شده، نشان از صرفهجویی ارزی حاصل از طرحهای خاتمه یافته بهطور متوسط بیش از 3 تا 9 میلیون دلار بوده است. بطوریکه با اجرای تنها 47 طرح تا سال 1372، 5/152 میلیون دلار صرفهجویی ارزی حاصل شد.
ارزیابی نمونه اولیه محصولات با عنوان طرحهای تأییدی، یکی دیگر از فعالیتهای مهم سازمان بهشمار میرود. ارزیابی و داوری صدها عنوان طرح در سالهای گذشته منجر به معرفی محصولات فناورانه صحهگذاری شده به بازارهای کشور شده است. فعالیتهای گوناگونی در دفتر ارتباط با صنعت سازمان در دهه 70 شکل گرفت. بهعنوان نمونه:
v ٧٠ مورد گزارش ارزیابی درخصوص ماده ٨٨ اجراي قانون حداكثر استفاده از توان فنـي و مهندسـي توليـدي و اجرايـي كشور (برنامه پنجساله سوم توسعه اقتصادي كشور). اين فعاليت از سال ١٣٧٦ به سازمان محول شد؛
v ٨٤ مورد گزارش ارزیابی عناوين دانش فني مورد تقاضا براي انتقال به داخل كشور [(موضـوع بنـد (ب) تبصـره ٢٢ قانون بودجه طي سالهاي ٨١-٧٦)]؛
v جایابی تعداد ١٨٠٢ نفـر در مقطع كارداني و در مقطـع كارشناسـي تعـداد ١٢,٢٧٩ نفـر كاركنان سازمانها و وزارتخانهها طي سـالهـاي ٨١-١٣٧٣ برای گذراندن دوره کارآموزي.
جدول 2. تعدادی از طرحهای نیمه صنعتی حمایت شده توسط سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران
عنوان طرح نیمهصنعتی | سال اجرا |
طرح تولید هیدرواکسید منیزیم ژل داروئی، مرکز خراسان | 1377 |
طراحی و ساخت دینامومتر kW 20 و شاسی مربوطه جهت تست موتورسیکلت | 1383 |
طرح باسیلوس تورنژیانسیس | 1372 |
طرح تولید پاراتولوئن سولفونات | 1372 |
ساخت تولید مونوکلرو استیک اسید بادرجه خلوص صنعتی | 1373 |
طرح داروي گياهي سيليمارين | 1372 |
ساخت نمونه مهندسی مرکز تلفن پرظرفیت | 1375 |
مرکز رادیویی تلفن سیار یا BTS | 1376 |
تولید پروفیلهای کامپوزیتی به روش پالتروژن جهت مقاوم سازی سازه ها در مقابل زلزله | 1382 |
ساخت یک دستگاه تَف جوش لیرزی | 1383 |
دستگاه تزریق لاستیک و پرس کفش به روش پخش مستقیم | 1384 |
ساخت دستگاه جوشکاری اصطکاکی | 1377 |
ساخت 50 دستگاه میکسر Ar- CO2، مرکز اراک | 1378 |
طراحی و ساخت پایلوت تولید استات منگنز با خلوص کاتالیستی | 1383 |
تولید کربوکسیل متیل سلولز یا CMC | 1373 |
تولید مرکاپتو بنزوتیازول | 1376 |
طراحی و ساخت سیستم فرستنده و گیرنده رادیو سوند | 1378 |
ساخت دستگاه خانگی تبدیل زباله به کود کمپوست | 1378 |
ساخت خط تولید چپلت ریخته گری | 1383 |
بهینه سازی، طراحی و ساخت کوره کوئنچ | 1380 |
تولید نیمه صنعتی بادسنج سیم داغ | 1378 |
تولید نیمه صنعتی کیتین و کیتوسان از ضایعات میگو | 1377 |
4- بهروزرسانی مأموریتها
در اوایل دهه 80، نسبت به تغییر ساختار و به روز رسانی مأموریتهای سازمان اقدام شد. مراکز استانی سازمان از این پس عمدتاً تحت عنوان پارکهای علم و فناوری، به صورت مستقل به فعالیت خود ادامه دادند. به روز رسانی مأموریتهای سازمان منجر به تغییراتی شد که در زیر به بخشی از آنها اشاره میشود:
v ايجاد مديريت يكپارچه بخش تحقيقات سازمان تحت عنوان پژوهشگاه فناوري‌هاي نوين؛
v تأسيس مركز رشد واحدهاي فناور سازمان؛
v ايجاد مجموعه آزمايشگاه‌هاي حمايتي مستقل از بخش تحقيقات براي ارائه خدمات به صنايع و متقاضيان خارج از سازمان؛
v توسعه خدمات مركز كلكسيون قارچ‌ها و باكتريهاي صنعتي ايران از بخش تحقيقات دانشگاهي به خدمات قابل ارائه به صنايع غذايي و دارويي؛
v راهاندازي آزمايشگاه‌هاي مرجع در زمینههای مشعل‌هاي صنعتي و خانگي، فن‌هاي صنعتي و تجهيزات پزشكي؛
v پس از اجرای موفق جشنواره بینالمللی خوارزمی، جشنواره جوان خوارزمی آغاز بهکار نمود؛
v تغییر اساسنامه سازمان باتوجه به تغييرات اسناد بالادستي و سياستهاي كلي پژوهش و فناوري كشور؛
v ارائه ميزباني به موزه علوم و فناوري ايران؛
v ایجاد تغییرات ساختاری درخصوص حمایت از طرحهای نيمه‌صنعتي در سال 1384، با تعریف مسئولیتهای جدید در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری.
تغییرات ایجاد شده در نحوه حمایت از شرکتهای دانش بنیان و پژوهشگران کشور، منجر به واگذاری برخی اختيارات و منابع به بخش‌هایی از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نظير صندوق حمايت از پژوهشگران و فناوران، بنياد ملّي نخبگان، ستاد‌هاي توسعه فناوري وابسته به آن معاونت و كارگزاران مرتبط شد.
امروز سازمان شامل 7 پژوهشکده در رشتهها و گروههای تخصصی مختلف میباشد. این پژوهشکدهها عبارتند از:
1- پژوهشكده برق و فناوري اطلاعات
2- پژوهشكده زيست‌فناوري
3- پژوهشكده فناوري‌هاي شيميايي
4- پژوهشكده مواد پيشرفته و انرژي‌هاي نو
5- پژوهشكده كشاورزي
6- پژوهشكده مكانيك
7- پژوهشكده مطالعات فناوري‌هاي نوين
5- دستاوردهای پژوهشی و فناوری
طی سالهای فعالیت سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران، تعداد زیادی طرحهای پژوهشی و فناورانه توسط محققین این سازمان به اجرا درآمدند که منشأ اثرات ملی و فراملی بودهاند. در ذیل تنها به برخی از دستاوردهای پژوهشی سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران در سنوات گذشته، اشاره شده است.
5-1- طرح مطالعات تحقیقاتی بر روی میکرو آلگها (ریزجلبکها)
این طرح در سال 1374 شروع شد و سپس مرکز
پژوهشهای بيوتكنولوژي خليج فارس در سال 1379 به عنوان يكي از دستاوردهاي اين طرح تأسيس شد. مجري اين طرح، خانم دكتر نسرين معظمي، عضو هيأت علمي سازمان بودند و مديريت طرح جداسازي و شناسايي ميكرو جلبكهاي خليج فارس نيز به ايشان محول شد. در قالب اين طرح، اولين پايلوت كشت و پرورش ميکروجلبک ها در کشور در مقياس 1000 ليتر در مرکز پژوهشهاي بيوتکنولوژي خليج فارس در سال 1380 به اجرا در آمد. در سال 1385، طرح توليد نيمه صنعتي ميكرو آلگها با هدف توليد بيو ديزل و تثبيت دي اكسيد كربن اجرا شد. و همچنين، پايلوت احداث حوضچههاي بيوراكتورهايي با ظرفيت 2 تا 5 هزار ليتر در محل سازمان احداث گرديد.
5-2- طرح ساخت دستگاه همودیالیز
طرح ساخت دستگاه همودياليز براي بيماران كليوي، براي اولين بار در كشور، در سال 1373 در اين سازمان اجرا شد. در ادامه فعاليتهاي گروه تحقيقاتي، نسل چهارم اين دستگاه با نام تجاري IROST 2001D، بهينهسازي و توليد صنعتي شده است. اين طرح، در طي سالها، ارتقا يافته و اكنون دانش فني ساخت نسل پنجم دستگاه همودياليز در دست ميباشد. از نكات قابل توجه اين طرح، كاهش هزينه ساخت اين دستگاه به ميزان 40% در مقايسه با نمونههاي مشابه خارجي ميباشد.
5-3- طراحی و ساخت ماهواره مصباح
طراحي و ساخت ماهواره مصباح به عنوان يكي از مهمترين طرحهاي اين سازمان در طي سالهاي گذشته مطرح است. فاز مهندسي ساخت اين ماهواره در سال 1380 شروع شد و در سال 1386 مدل فضايي اين طرح ساخته شد. حدود 60 متخصص ايراني از 13 رشته مختلف در قالب اين طرح فعاليت ميكردند. ماهواره مصباح با وزن 70 کیلوگرم برای کاربردهای مخابراتی طراحی و ساخته شده است. امروز مصباح، در اتحادیه جهانی مخابرات به ثبت رسیده و تستهای فضایی آن، اغلب در کشورهای اروپایی و همچنین روسیه انجام شده است.
توليد نيمه صنعتي ميكرو آلگها با هدف توليد بيو ديزل و تثبيت دي اكسيد كربن اجرا شد. و همچنين، پايلوت احداث حوضچههاي بيوراكتورهايي با ظرفيت 2 تا 5 هزار ليتر در محل سازمان احداث گرديد.
5-2- طرح ساخت دستگاه همودیالیز
طرح ساخت دستگاه همودياليز براي بيماران كليوي، براي اولين بار در كشور، در سال 1373 در اين سازمان اجرا شد. در ادامه فعاليتهاي گروه تحقيقاتي، نسل چهارم اين دستگاه با نام تجاري IROST 2001D، بهينهسازي و توليد صنعتي شده است. اين طرح، در طي سالها، ارتقا يافته و اكنون دانش فني ساخت نسل پنجم دستگاه همودياليز در دست ميباشد. از نكات قابل توجه اين طرح، كاهش هزينه ساخت اين دستگاه به ميزان 40% در مقايسه با نمونههاي مشابه خارجي ميباشد.
5-3- طراحی و ساخت ماهواره مصباح
طراحي و ساخت ماهواره مصباح به عنوان يكي از مهمترين طرحهاي اين سازمان در طي سالهاي گذشته مطرح است. فاز مهندسي ساخت اين ماهواره در سال 1380 شروع شد و در سال 1386 مدل فضايي اين طرح ساخته شد. حدود 60 متخصص ايراني از 13 رشته مختلف در قالب اين طرح فعاليت ميكردند. ماهواره مصباح با وزن 70 کیلوگرم برای کاربردهای مخابراتی طراحی و ساخته شده است. امروز مصباح، در اتحادیه جهانی مخابرات به ثبت رسیده و تستهای فضایی آن، اغلب در کشورهای اروپایی و همچنین روسیه انجام شده است.
شکل 8. ماهواره مصباح
شکل 9. دانش فنی ساخت نسل پنجم دستگاه همودیالیز
5-4- طرح مقابله با ریزگردها
طرح مهم مقابله با ریزگردها بدون استفاده از مواد نفتی، مورد استقبال مردم، مسئولین و پژوهشگران قرار گرفته است. عملیات مالچپاشی در محدوده پارک ملی دریاچه ارومیه و استفاده از مدل تلفیقی با کاشت 4000 نهال درخت قره داغ، منجر به دستاوردهای قابل توجهی در این منطقه شده است. پیشبینی میشود، با بومیسازی این طرح میتوان تا حد مناسبی از بروز پدیده ریزگرد در برخی از مناطق کشور جلوگیری کرد.
شکل 10. پوشش گیاهی پس از خاتمه پروژه
شکل 11. مرحله تثبیت تپههای ماسهای
در این بخش، تعدادی از زیرساختهای پژوهشی و فناوری توسعه یافته در سازمان مورد اشاره قرار گرفته است. این مجموعهها در کنار آزمایشگاههای پژوهشی توسعه یافته در پژوهشکدههای سازمان، به توسعه فناوریهای کاربردی و همچنین ارائه خدمات فنی و مشاورهای به متقاضیان میپردازند.
6-1- مجموعه آزمایشگاههای مرجع سازمان
مجموعه آزمایشگاههای مرجع سازمان با در اختیار داشتن زیرساختها، تجهیزات و نیروی انسانی متخصص درحال ارائه خدمات آزمایشگاهی تخصصی به صنایع، دانشگاهها و محققین کشور میباشد.
شکل 12. آزمایشگاه مرجع تست تجهیزات پزشکی
شکل 13. آزمایشگاه میکروسکوپ الکترونیکی الکترونی روبشی (FE-SEM)
آزمایشگاه میکروسکوپ الکترونیکی الکترونی روبشی (FE-SEM) و آزمایشگاه مرجع استاندارد تست تجهیزات پزشکی، دو نمونه از این آزمایشگاهها میباشند. برخی دیگر از آزمایشگاههای این مجموعه عبارتند از:
v آزمایشگاه شیمی، کروماتوگرافی و اسپکتروفتومتری و محیط زیست؛
v آزمایشگاه بیوسیستم، صنایع غذایی و سلولی مولکولی؛
v آزمایشگاه مواد و متالورژی.
شکل 14. استخراج مواد مؤثره گیاهی به روش جریان ناهمسو (مقیاس پایلوت)
شکل 15. فناوری حلّالهای فوق داغ (مقیاس پایلوت)
6-2- طراحی و راه اندازی مراکز آزمون و تحقیقات تجهیزات انرژیبر
این مراکز اغلب به عنوان آزمایشگاههای مرجع استاندارد، در قالب فعالیتهای پژوهشکده مکانیک سازمان توسعه یافته و به ارائه خدمات تخصصی میپردازند. در شکلهای زیر به این مراکز اشاره شده است.
شکل 16. مرکز ملی تحقیقات و آزمون سیستمهای تهویه مطبوع
شکل 17. بستر آزمون استاندارد فنهای خانگی
مرکز ملی تحقیقات و آزمون سیستم های تهویه مطبوع، با ایجاد زیرساختهای آزمایشگاهی 6 مورد از تجهیزات حوزه تهویه و تبرید، در حال ارائه خدمات میباشد. همچنین، این مرکز نسبت به راهاندازی دو آزمایشگاه استاندارد گمرکی در مبادله ورودی کشور (بندرعباس و بندر خرمشهر) اقدام کرده است.
(الف)
(ب)
شکل 18. مرکز ملی تحقیقات و آزمون ایرودینامیک و انرژی باد (الف- تونل باد افقی، ب- تونل باد عمودی)
شکل 19. مرکز ملی تحقیقات و آزمون پمپهای گریز از مرکز
شکل 20. مرکز ملی آزمون و تحقیقات سیستمهای گرمایشی
مرکز ملی آزمون و تحقیقات سیستمهای گرمایشی، با راهاندازی آزمایشگاههای استاندارد تست مشعل، دیگهای آبگرم، رادیاتور و برخی دیگر از تجهیزات گرمایشی، نسبت به ارتقای توان تولیدات داخلی و همچنین آموزش و مشاورههای تخصصی در کشور اقدام کرده است.
6-3- مرکز منطقهای کلکسیون میکروارگانیسمهای صنعتی
طرح ایجاد مرکز منطقهای میکروارگانیسمهای صنعتی از ابتدای تأسیس سازمان مورد توجه پژوهشگران حوزه زیست فناوری قرار گرفت. بهطوریکه در سال 1361 فعالیت خود را آغاز نموده و از سال 1363 این مرکز به عضویت فدراسیون جهانی کلکسیونهای میکروبی درآمد. برخی از خدمات مهم این مرکز عبارتند از:
v جمعآوری، اعتباردهی و نگهداری منابع میکروبی و توزیع آنها در شرایط بهینه.
v دسترسی و ثبت منابع زیستی جدید با بکار بردن تکنیکهای کشت و نگهداری مناسب.
v تهیه بانک اطلاعاتی از اطلاعات ژنومیک، بیولوژیک، و جغرافیایی از منابع زیستی موجود در كلكسيون.
6-4- موزه گلسنگهای ایران
موزه تخصصی و گنجینه ذخایر ژنتیکی گلسنگهای ایران در سال 1396 به همت اعضای هیأت علمی این سازمان افتتاح شد. این مجموعه در واقع یك موزه تخصصی در حوزه تاریخ طبیعی است و به شیوهای طراحی و ساخته شده كه بتوان فعالیتهایی نظیر آموزش، پژوهش و حفاظت را در قالب برنامههای جداگانه به اجرا درآورد. در حال حاضر این موزه موفق به ثبت و کدگذاری بیش از 20,000 واحد گلسنگ شده است که این آمار باتوجه به تنوع اقلیم کشور در حال به روزرسانی و افزایش میباشد.
شکل 21. موزه گلسنگهای ایران
یكی از اهداف این موزه كه درحال حاضر بر روی آن تمرکز شده است، ایجاد پل ارتباطی بین مردم و فرهنگ زیست محیطی جامعه است. این موضوع از آن جهت دارای اهمیت است که ارتقای دانش و آگاهی زیست محیطی جامعه میتواند منجر به افزایش کیفیت زندگی و گاه مخاطرات ناشی از اقدامات و فعالیتهای نادرست افراد جامعه درخصوص محیط زیست شود.
6-5- سامانههای خدمترسانی
از جمله سامانه‌ها و بسترهاي ايجاد شده در سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران مي‌توان به اين موارد اشاره نمود:
v دبیرخانه دائمی نمایشگاه تقاضای ساخت و تولید ایرانی (تستا)؛
v سامانه ارزيابي علمی اظهار نامه‌ها و اعتبارسنجي اختراعات؛
v تأييد علمي و فنی نمونه و يا فرآيند توليد محصولات ساخته شده در داخل كشور؛
v ارزيابي توانمندي فناورانه شركت‌ها؛
v سامانه ملی کارآموزی دانشجویان:
این سامانه هماکنون دارای بانک اطلاعاتی با بیش از 25,000 واحد صنعتی و خدماتی از بخشهای دولتی و خصوصی کشور و همچنین بالغ بر 2500 دانشگاه، دانشکده و مرکز آموزش عالی بهمنظور کیفیت بخشی به فرآیند جایابی دانشجویان متقاضی دوره کارآموزی میباشد.
7- جشنوارههای خوارزمی
در این بخش مروری بر جشنوارهای خوارزمی، به عنوان یکی از ماموریتهای ملی و بین المللی انجام خواهد شد. اولین دوره جشنواره خوازمی در سال 1366 صرفاً با حضور طرحهای داخلی شروع به کار نمود. از سال 1368 طرحهای دانش آموزی در جشنواره مورد ارزیابی قرار گرفتند. از سال 1370، طرحهای خارجی و از سال 1376 طرحهای ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز در جشنواره حضور یافتند. در نهایت، از سال 1378 یعنی دوره سیزدهم، این جشنواره به عنوان یک جشنواره بین اللملی فعالیت میکند.
شکل 22. تصاویری از دوره اول و یکی از ادوار گذشته جشنواره بین المللی خوارزمی
تاکنون دهها هزار عنوان طرح، طی برگزاری 33 دوره جشنواره بینالمللی و 21 دوره جشنواره جوان خوارزمی پایش و داوری شدهاند، که از این بین 2191 طرح به عنوان برگزیده جشنواره به جامعه علمی و صنعتی ملی و بین المللی معرفی شدهاند. طبقهبندی جشنواره خوارزمی از نظر نوع طرحهای پذیرش شده عبارتند از پژوهشهای بنیادی، پژوهشهای کاربردی، پژوهشهای توسعهای، ابتکار
شکل 23. دوره سی و سوم (سال 1398) مراسم قدردانی از طرحهای برگزیده جشنواره بینالمللی خوارزمی
8- همکاریهای بینالمللی
در دهههای گذشته، سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران به عنوان یک نقطه کانونی برای همکاری با نهادهای علمی و پژوهشی بینالمللی انتخاب شده و اقدامات مؤثری را در این زمینه انجام داده است.
برخی از دستاوردهای همکاریهای بینالمللی سازمان به شرح زیر میباشد:
v انجام طرحها و پروژه‌هاي منطقهاي و بينالمللي؛
v ایجاد شبکه‌های تخصصی مجازی برای تبادل آخرین دستاوردهای علمی؛
v بهره‌مندي از مزاياي برگزاري كارگاههاي آموزشي مشترك، دورههاي آموزشي كوتاه مدت و بلند مدت؛
v فراهم آوردن زمينه انتقال و جذب فناوري.
9- مالکیت فکری و تجاری سازی
در این بخش به موضوع مالکیت فکری و تجاری سازی به عنوان یکی دیگر از از زمینههای فعالیت ملی سازمان پرداخته شده است. مهمترین وظایف و برنامههای سازمان در حوزه مالکیت فکری عبارتند از:
v ارزيابي و اعتبارسنجي اختراعات؛
v اجراي سامانه جديد ارزيابي اختراعات و نوآوريها؛
v ارائه سند نظام ملي صدور تأیيديه و اعتبارسنجي اختراعات؛
v فرهنگ سازي و ارتقاء آگاهي از موضوع و امور مالكيت فكري بخصوص در بين محققين، نوآوران، توليدكنندگان و صنعتگران؛
v بسترسازي و ايجاد ظرفيت براي توسعه و ترويج خلاقيتها و نوآوريها و ثبت آنها در عرصههاي ملي و بينالمللي.
درحوزه تجاریسازی فناوری اقدامات شامل موارد زیر انجام شده است:
v تهیه گزارشات امکان سنجی فنی اقتصادی برای طرحهای معرفی شده به دفتر؛
v خدمات تجاری سازی و همچنین ارزش‌گذاری طرحهای ارسالی به دفتر؛
v پیگیری دریافت مجوز ارزش‌گذاری از سازمان برنامه و بودجه کشور؛
v معرفی و بازاریابی فناوریهای بدست آمده از طرحهای تحقیقاتی سازمان به متقاضیان از طریق سیستمهای اطلاع رسانی و سایت سازمان، و ...
10- پردیس علم و فناوری
اغلب پارکهای علم و فناوری که تاکنون تأسیس شدهاند، در چرخه نوآوری تا بازار به سمت عرضه متمایل بودهاند. از این رو، جای خالی پارکهایی که سمت بازار را در این چرخه توانمند نمایند، در سالهای اخیر به شدت احساس شده است. لذا تلاشهایی برای ایجاد نوع جدیدی از پارکها تحت عنوان پارکهای وابسته به صنعت در حال شکلگیری است.
پردیس علم و فناوری سازمان که به لحاظ جایگاه قانونی، کاملاً مشابه یک پارک علم و فناوری فعالیت میکند، از سال 1383 در قالب تأسیس مرکز رشد واحدهای فناور در سازمان شروع بهکار نمود. حمایت از فناوران و فارغ تحصیلان دانشگاهی خلاق و نخبه برای کارآفرینی و توسعه کسب کارهای فناورانه یکی از مهمترین اهداف و وظایف این پردیس به شمار میرود.
شکل 24. حضور جوانان در قالب شرکتهای دانش بنیان مستقر در پردیس علم و فناوری سازمان
هنگامی که یک دانشگاه یا مرکز تحقیقاتی، برای اولین بار در مورد تأسیس پارک (یا پردیس) علم و فناوری میاندیشد، ممکن است افکار اولیه بر اهداف و مزایای احتمالی متمرکز شود، اما مدت زیادی نخواهد گذشت که اندیشهها در مورد چگونگی تأمین منابع پارک از نظر زمین و سرمایه برای ایجاد زیرساختها و ساختمانها و ملاحظات درآمدی متمرکز شوند. این ملاحظات مالی هستند که اغلب، ماهیت روابط رسمی در ایجاد پارک را تعیین میکنند.
اگرچه سرمایه قابل مشاهده ترین نوع دارایی است، اما یکی دیگر از مؤلفههای مهم هزینه - مدیریت پارک (پردیس) علم و فناوری است. عملکرد مدیریت شامل موارد زیر است:
v تأمین منابع برای توسعه پردیس؛
v ارتقاء سطح خدمات پردیس علم و فناوری و شناسایی و ایمنسازی شرکتهای مستقر؛
v ارائه تمامی پیوندهای مهم بین شرکتهای مستقر و سازمان؛
v کمک به شرکتهای نوپا و مبتنی بر فناوری پیشرفته با برنامههای کاری خود؛
v دسترسی به امور مالی و کمک به شرکتها برای غلبه بر بازار تجارت عمومی و رشد؛
v مدیریت منابع مانند زمین و ساختمانهای پردیس علم و فناوری؛
v برنامهریزی و تعیین استراتژی پردیس و تصمیمگیری در مورد سرمایهگذاری.
اگرچه ممکن است منطقی باشد که انتظار داشته باشیم تمام هزینههای موارد اشاره فوق، پس از راهاندازی و بهرهبرداری از پارک (پردیس) علم و فناوری، تحت تأثیر قرار گیرد و بوسیله درآمدهای ناشی از آن پوشش داده شوند، ممکن است دورهای از چندین سال ابتدایی وجود داشته باشد که کسری عملکرد خالص ناشی از آن در مدیریت هزینه وجود داشته باشد. از این رو، انتخاب راهبردهای مناسب برای کسب درآمدهای حاصل از فعالیتهای دانشبنیان، در کنار ایفا نمودن نقش حمایت از شرکتها در پردیس، از ابتدا مورد توجه مسئولان و کارشناسان سازمان قرار گرفته است.
برخی از راهبردها و خدمات پردیس علم و فناری سازمان عبارتند از:
v تأمین فضای کاری اداری، آزمایشگاهی و صنعتی و کمک به تجهیز اولیه آن، بهره‌مندی از اینترنت، ارائه خدمات رفاهی و عمومی در فضاهای فیزیکی، پرداخت هزینههای انرژی مصرفی و تعمیر و نگهداری ساختمانها.
v برگزاری دوره‌های آموزشی در حوزه مدیریت کسب و کار، ارائه مشاورههای حقوقی، مدیریتی و تجاریسازی، ارزیابی عملکرد و عارضه‌یابی واحدها.
v ارائه دستاوردهای واحدهای فناور در نمایشگاههای ملی، معرفی واحدهای فناور در سایت مرکز رشد و رسانههای مکتوب، نشر اخبار موفقیت واحدهای فناور در دانشگاه و رسانههای عمومی.
v اطلاع‌رسانی تسهیلات قابل دریافت از سوی شرکتهای دانشبنیان، صدور معرفی‌نامه در صورت درخواست واحد فناور.
v اطلاع‌رسانی نیازمندیهای صنعت به واحدهای فناور و تسهیل‌گری ارتباط آنها، اطلاع‌رسانی رویدادهای علمی، پژوهشی و فناوری.
شکل 25. بازدیدهای معاون محترم علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزیر محترم علوم از پردیس علم و فناوری سازمان
کسب حمایتهای مادی و معنوی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و همچنین معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در مدت اخیر منجر به ايجاد فضاي كسب و كار دانش بنيان پرنشاط و رشد قابل توجه کمی و کیفی واحدهای فناور مستقر در این پردیس شده است. در این راستا، همكاري و شبكهسازي با ديگر مراكز رشد و پارکهای علم و فناوری کشور و ايجاد زيرساختهاي لازم به منظور شكلگيري كسب و كارهاي دانش بنيان پايدار در اكوسيستم نوآوري كشور، از جمله برنامهها و اهداف قابل توجه پردیس علم و فناوری سازمان است. هم اکنون بیش از 140 شرکت فناور در این مجموعه مستقر میباشند. تاكنون بیش از 600 فناوري بصورت محصول یا خدمات توسط واحدهاي فناور و شرکتهای دانش بنیان اين مجموعه پس از تجاري شدن وارد بازار شده و يا آماده عرضه به آن ميباشد.
11- جمعبندی
سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران، تلاش
گستردهای برای همکاری با بخشهاي دولتی، واحدهای فناور غير دولتي، دانشگاهها و پژوهشگاهها، اتاق‌هاي بازرگاني، مجموعه صنايع موفق كشور و نهادهای علمی و فناوری ساير كشور‌ها به منظور ایفای هرچه بهتر نقش خود به عنوان یک سازمان تحقیق و فناوری ملّی و یک مرکز فناورانه منطقهای، در قالب برنامهها و اهداف آینده کاری سازمان تبیین نموده است. در این زمینه میتوان به برخی از مهمترین اقدامات صورت گرفته و همچنین برنامههای توسعهای به شرح زیر اشاره نمود:
v توسعه پرديس علم و فناوري تأثیرگذار در سطح ملي با رویکرد تجاریسازی محصولات فناورانه.
v گسترش خدمات بهعنوان مرجع ارزيابي و اعتبارسنجی فناوري در كشور.
v ارائه الگوي انجام تحقيقات كاربردي در حوزههای حائز اولویت مانند بسته بندي، پسماند، انرژي، صنايع هوايي، خودرو، تجهيزات پزشكي، اتوماسيون صنعتي، زيست‌فناوري آنزيم و بيوماس، ريزگرد و ريزجلبك و غیره در سطح ملّي.
v ارتقای سطح خدمات به عنوان مركز توسعه شركت‌هاي ارائه خدمات دانشي به بنگاه‌هاي صنعتي.
v رشد خدمات فناورانه در قالب مرجع استانداردسازي محصولات فناورانه بخش غذا، انرژي، مهندسي پزشكي و
منابع:
مستخرج از گزارشات عملکرد سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران
مكاترونيك.
v ادامه سیاستها و فعالیتهای گذشته به عنوان مهمترین مرجع ارزيابي علمي و ارزشگذاري دارايي‌هاي فكري در كشور.
v تبدیل شدن به مرکز همكاري دانشگاه، صنعت و دولت در توسعه اقتصاد دانش‌بنيان.
در چهلمین سال تأسیس سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران، امید است تلاشهای صورت گرفته در
دهههای گذشته، در کنار برنامهها و اهداف آینده سازمان، زمینهساز رشد و تعالی هرچه بیشتر ارتباط صنعت و مراکز علمی و پژوهشی کشور با هدف گسترش اقتصاد دانش بنیان در کشور باشد.
[1] . Research and Technology Organization
