تبیین شاخص‌های ماندگار مسکن بومی ایران با استفاده از نظریه داده بنیاد
الموضوعات :مرجانه نجارنژاد مشهدی 1 , خسرو افضلیان 2 , مهدی شیبانی 3 , سید مسلم سیدالحسینی 4
1 - دانشجوی دکترای معماری،گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - استادیار، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
3 - استاد تمام، گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
4 - دانشیار، گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
الکلمات المفتاحية: معماری بومی, معماری سنتی, شاخص‌های ماندگار, مسکن بومی, نظریه داده بنیاد,
ملخص المقالة :
امروزه با زدوده شدن رنگ بومی‌گرایی از مسکن ایرانی، ساخت و سازهایی به چشم می‌خورد که از الگوی سنتی و بومی مسکن فاصله گرفته و بدین‌ترتیب ارزش‌ها و سنَت‌های بومی در مسکن، زیر پا گذاشته شده است. از طرفی، مسکن و محیط‌های مسکونی به عنوان انسانیترین موضوع معماری، تأمین‌کننده نیازهای متنوع انسان‌‌اند. لذا، پژوهش کیفی حاضر با شناخت حساسیت موضوع مسکن و تنزل کیفی مسکن معاصر، ضرورت پرداخت در این زمینه را با تکیه بر ارزش‌های مفهومی مورد توجّه در معماری بومی میسر دانسته و با هدف ارائه شاخص‌های بومی در مسکن با استفاده از رویکرد گلیزری نظریة داده بنیاد انجام شده است. این پژوهش کاربردی، به صورت روش توصیفی - تحلیلی با استفاده از مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای صورت گرفته که برای این منظور نکات کلیدی تعاریف صاحب نظران آشنا به حوزۀ بومی به صورت هدفمند انتخاب و داده‌ها به صورت همزمان با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA10 به صورت مجموعه‌ای از کدگذاری‌های باز، انتخابی و نظری، تجزیه و تحلیل شده و شاخص‌های ماندگار در معماری مسکن بومی ایران معرفی گردیدند. نتایج و یافته‌ها به شکل مقایسه‌ای نشان می‌دهند که بین مفاهیم انطباق یافته معماری بومی و سنتی و برخی از شاخص‌های مفهومی سنتی رابطه معنادار و به عبارتی همبستگی مثبت وجود دارد که بر این اساس از طریق تطابق مفاهیم سنتی با مفاهیم بومی و مطابقت این دو با شاخص‌های سنتی به شاخص‌های ماندگار بومی دست یافته شد. همچنین؛ مفاهیم معماری بومی بنا به تعاریف و کارکردشان در چهار بُعد اصلی زمینه‌ای، علی - مفهومی، علی - رفتاری و نمادین دسته‌‌بندی گردیدند.
اردلان، نادر (1374)، معماري ايران در سخن چهار نسل از معماران صاحب نظر، نشریه آبادی، دوره 5، شماره 19.
آلپاگونوولو، آدریانو (1384)، معماری بومی، ترجمه علی محمد سادات افسری، مؤسسه علمی و فرهنگی فضا، تهران.
الكساندر،كریستوفر(1386)، معماری و راز جاودانگی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
پیرنیا، محمدکریم (1386)، سبک شناسی معماری ایرانی، تدوین غلامحسین معماریان، انتشارات سروش دانش، تهران.
تلخابی، حمیدرضا، علی شماعی، زهره داود پور و اصغر شکیبایی (1395)، تحلیلی بر بافت‌های سنتی و جدید و ارائه شاخص‌های بومی برنامه‌ریزی توسعه شهری مطالعه موردی؛ بافت تاریخی و شهرک امیرکبیر اراک، فصلنامه شهر ایرانی - اسلامی، سال7، شماره 25، پاییز، صص82-71.
توسلی، محمود (1360)، اصول و روش‌های طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
جعفری، عاطفه و حامد ایمان طلب (1395)، طراحی هنرستان هنرهای زیبا با رویکرد معاصرسازی الگوهای پایدار مدارس سنتی، مجله مطالعات جغرافیا عمران و مدیریت شهری، دوره2، شماره4، صص48-62.
حائری مازندرانی، محمدرضا (1388)، خانه، فرهنگ، طبیعت: بررسی معماری خانه‌های تاریخی و معاصر، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات برنامه‌ریزی شهری و معماری.
حسین زاده، عباس، امیر‌احسان پویان و الهه سادات موسوی سروینه باغی (1392)، هویت فرهنگ و سنت الگوی تدوین تعلق فضایی به خانه های ایرانی، هشتمین همایش معماری و شهرسازی و توسعه پایدار.
دادخواه، مهدیار (1384)، گذری درحوزه معماری بومی تهران، نشر فضا.
دیبا، داراب (1378)، الهام و برداشت از مفاهیم بنیادی معماری ایران، نشریه معماری و فرهنگ، دوره1، شماره1، تابستان، صص97-111.
راپاپورت، آموس (1388)، انسان‌شناسی مسکن، ترجمه خسرو افضلیان، حرفه هنرمند، تهران.
زندی، کیهان (1393)، بررسی وضعیت مسکن شهری (مطالعۀ موردی: شهراصفهان دهۀ70تا90) پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم جغرافیایی و برنامه‌ریزی، دانشگاه اصفهان.
شماعی، علی (1389)، نقش الگوهای شهرسازی سنتی در شهر سازی مدرن یزد، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره اول، پاییز.
ضرغام فرد، مسلم (1396)، ارزیابی سیاست‌های مسکن از منظر تأمین نیاز گروه‌های هدف، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی کرامت الله زیاری، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا.
طبسی، محسن (1386)، بازتاب هویت ایرانی در معماري اسلامی ایران از هویت ایرانی؛ سلسله مقالات و گفتارهایی پیرامون هویت ایرانی، انتشارات سوره مهر، صص 369-370.
عینی فر، علیرضا (1382)، الگویی براي تحلیل انعطاف پذیري در مسکن سنتی ایران، نشریه هنرهاي زیبا، شماره13، بهار، صص64-77.
فلامکی، محمد منصور (1384)، معماری بومی، مؤسسه علمی و فرهنگی فضا، چاپ دوم.
کلانتری خلیل آباد، حسین، سید امیر رضا نظام‌دوست و علی یاران (1398)، تبیین الگوی کالبدی مسکن معاصر مبتنی بر معماری زمینه‌گرا در شهر کاشان مطالعه موردی: خانه‌های تاریخی منتخب دوره قاجار، فصلنامه شهر ایرانی_اسلامی، دوره10، شماره 38، زمستان، صص5-20.
کینگ، پیتر (1960)، بنیان‌ها در مطالعات مسکن، ترجمه ابوالفضل مشکینی، احمد پور احمد و مسلم ضرغام فرد، انتشارات دانشگاه تهران(1398).
گروت، لیندا و دیوید وانگ (1391)، روش‌های تحقیق در معماری، ترجمه علیرضا عینی فر، تهران: دانشگاه تهران.
لنگ، جان (1386)، آفرینش نظریه معماری: علوم رفتاری در طراحی محیط، ترجمه علیرضا عینی فر، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران .
مشتاق‌گوهري، کامبیز، Post date،2017-07-08 دکتري معماري و دانشیار گروه معماري دانشگاه سیستان و بلوچستان.
مهدوی نژاد، محمد جواد (1383)، معماری پیشرو و ارتباط با گذشته: جستاري از منظر هويت بر آينده معماري كشورهاي اسلامي، نشریه آبادی، شماره 46.
نقره‌کار، عبدالحمید، مهدی حمزه نژاد و آیسان فروزنده (1388)، راز جاودانگي آثار معماري (تحليلي بر نگرش هاي نوگرا و فرانوگرا و رويكرد هاي فراگيرتر) ، نشریه باغ نظر، شماره12، سال6 ، پاييز و زمستان، صص31-44.
نقی زاده، محمد (1379)، ویژگى‌هاى كیفی مسكن مطلوب (مبانی طراحی و روش هاى تحصیل آن)، نشریه صفه، دوره10، شماره 31، پاییز و زمستان، صص90- 103.
نقی‌زاده، محمد (1391)، تأملی در شناخت مبانی مسکن اسلامی ایرانی، کتاب ماه هنر (170)، صص 38- 55.
ناری قمی، مسعود و سجاد دامیار (1391)، رویكردها به معماری بومی در نظریه پردازی مدرن معماری، نشریه شهر و معماری بومی، شماره3، پاییز و زمستان.
نصر، سید حسین (1375)، هنر و معنویت اسلامی، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، فصلنامه هنر، دوره7، شماره 28، صص45-52.
هدایت نژاد، محمود (1375)، بهداشت روانی، فرهنگ آپارتمان نشینی، مجموعه مقالات دومین سمینار سیاست هاي توسعه مسکن در ایران، انتشارات وزارت مسکن و شهرسازي.
Alpago Novello, Adriano (2005) . Vernacular Architecture - Introducing Vernacular Architecture, Its Meaning and Current Perspectives. (Sadat Afsari, A.M). Space Science and Cultural Institute, Second Edition. [Persian].
Allsopp, Bruce (1977) . A Modern theory of Architecture. Routledge & Kegan Paul.
Alexander, Cristopher )2010) . The Timless Way of Building. Translated by Mehrdad Ghayyumi Bidhendi. Tehran: Shahid Beheshti University Publications.
Bachelard, Gaston (1994) , The Poetics of Space. Boston: Beacon Press.
Fathi, H (2003), Architecture for People. (Ashrafi, A). Tehran: Art University, Tehran. [Persian].
-Groat, Linda, and Wang, David (2009) Architectural Research Methods. ranslated by Alireza Einifar. Tehran: Tehran University Press.
Khalili , Nader (1991). Contemporary Architecture of Iran, Published in ARCHITECTS, www.calearth.org.
Lawrence, R. J. (2006) . Learning from the vernacular: Basic principles for sustaining human habitats. In: Asquith, L. and Vellinga, M. (ed.). Vernacular architecture in the twenty-first century. Theory, education and practice. Milton Park, Abingdon: Taylor & Francis.
Melnikas, B (1998) . Management and modernization of housing facilities: specific features of central and eastern European countries, Facilities, 16(11),326–333.
Oliver, Paul )1997. ( Encyclopedia of Vernacular Architecture of the World, vol 1, Cambridge university press.
Oliver, Paul (2003) . Dwellings: The House Across the World, Oxford: Phaidon Press.
Patidat, Shikha (2014) . Changes in Culture and Architecture from Vernacular to Modern: M.P., India , Brishbhanlali Raghuwanshi, MArch [School of Planning and Architecture, Bhopal, M.P., India]. 30th INTERNATIONAL PLEA CONFERENCE 16-18 December 2014, CEPT University, Ahmedabad.
Rappoport, Amos (2006). Vernacular design as a model system , in vernacular Architecture in the Twenty First Century : Theory, education and practice . Edited by: Lindsay Asquith and Marcel Vellinga, pp. 179−198,Taylor & Francis, UK.
Roels, Christine (2012) . The Contemporary Debate on the Definition of Vernacular Architecture : an overview, University of Helsinki Summer School. Introduction to Conceptual History.
Rudofsky, B. (1964) . Architecture without Architects, Doubleday and Company, Inc., Garden City, New York.
Roth , Leland M؛ Roth Clark , Amanda C (2014). Understanding Architecture Its Elements, History, and Meaning, New York, London.
Rupa, Ar؛ Ganguly, T (2015) . Role of Vernacular Architecture of India In Green Building Design–A Case Study of Pauni , International Journal on Recent and Innovation Trends in Computing and Communication, Volume:3 , Issue: 2.
Short, John .Rennie (2006) , Urban theory; A Critical assessment , Routledge, New York.
Steadman, P )2008) . The evolution of designs: biological analogy in architecture and the applied arts. Rev. Ed. [Originally published: Cambridge University Press, 1979]. Routledge. UK.
Torgersen , Ulf (1987) . Housing: the wobbly pillar under the welfare state. In B. Turner, J. Kemeny & L. Lundqvist (Eds.), Between State and Market: Housing in the Post-industrial Era, Stockholm: Almqvist and Wiksell, pp. 116‒126.
UN-HABITAT (2002) . The Global Campaign on Urban Governance , http://www.unhabitat.org/governance.
Vellinga, Oliver, and Bridge (2007) Atlas of vernacular Architecture of the World, Oxon: Routledge.
Westaway, Margaret .S . (2006) . A longitudinal investigation of satisfaction with personal and environmental quality of life in an informal South African housing settlement,Doornkop, Soweto, Habitat International, 30: 175-189.
