سنجش زمینه گرایی میان افزاهای معاصر در حریم بافت تاریخی بازار سنتی اردبیل، با تاکید بر بُعد برخالی
الموضوعات :سیده الهام علوی زاده 1 , سیدغلامرضا اسلامی 2
1 - گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
2 - استاد، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: بناهای میان افزا, بازار سنتی اردبیل, انسجام بصری, بُعد برخالی, مقیاس بندی فراگیر,
ملخص المقالة :
بازار سنتی ایرانی، به عنوان نمونه ای اعلی از هنر و معماری اسلامی- ایرانی و میراث غنی فرهنگی، مانند سایر بافت های شهری از عواقب تحولات ناشی از زندگی مدرن در حوزه داخلی و پیرامونی خود مصون نبوده است. تغییر و تحول و ایجاد ساختارهای جدید، برای تداوم حیات و زندگی بافت های تاریخی، ضروری است و در این راستا توجه به مفهوم زمینه گرایی و هدف آن در بافت تاریخی، مبنی بر لزوم شناخت و استخراج زبان الگوی بافت، برای انسجام ساختاری و عملکردی در توسعه های پیرامونی ضروری است. این پژوهش، در راستای واکاوی ناهماهنگی بناهای میان افزا در بافت تاریخی شهر ایرانی-اسلامی و نقد زمینه گرایی موجود، ابتدا با روشی توصیفی- تحلیلی، به تبیین زبان الگو در بازار سنتی اردبیل می پردازد و سپس بر اساس ویژگی های مدل برخالی، به صورت کمّی از روش آنالیز برخالی و سنجه بُعد برخالی به عنوان هندسه همبند و معیار تناسب بین مقیاس بندی و تعداد مقیاس ها، به منظور سنجش میزان انسجام بصری میان افزاهای معاصر، استفاده می نماید. نمای پنج نمونه پاساژ معاصر در حریم درجه دو بازار سنتی اردبیل بر اساس مولفه های مبانی نظری پژوهش، از طریق مشاهده میدانی مورد بررسی کیفی قرار می گیرد و برای آنالیز کمی برخالی، با روش شمارش جعبه ای و استفاده از نرم افزار آنالیز برخالی ایمیج جی، بُعد برخالی هر کدام از نمونه ها محاسبه می شود. به دلیل وجود نداشتن نمای بیرونی در ماهیت بازار سنتی، مدارک مربوط به نماهای داخلی بازار اردبیل تهیه، محاسبه و در نهایت نتایج با یکدیگر مقایسه می شود. یافته ها حاکی از آن است که بُعد برخالی نمونه ها به عنوان معیار انسجام، در محدوده پایین تر از حد 5/1 قرار دارد؛ در حالی که الگوی بازار سنتی دارای بُعد برخالی بالای 5/1 است. لذا پرداختن به مولفه های مقیاس بندی فراگیر و توزیع مقیاس ها، به عنوان زبان الگوی برخالی زمینه تاریخی، به دور از هر گونه فرم گرایی صرف، در طراحی میان افزای معاصر ضروری است.
اردلان، نادر (1390)، حس وحدت، چاپ اول، انتشارات علم معمار رویال، تهران.
اسلامی، سیدغلامرضا (1393)، درس گفتار مبانی نظری معماری: عینکمان را خودمان بسازیم، چاپ اول، علم معمار، تهران.
ایراندوست، کیومرث و بهمنی اورامانی، آرمان (1390)، «تحولات کالبدی بازار سنتی در شهرهای ایران؛ مطالعه موردی: بازار شهر کرمانشاه»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 5، پاییز.
بلیلان اصل، لیدا؛ ستارزاده، داریوش؛ خورشیدیان، ساناز و نوری، مریم (1390)، «بررسی ویژگی های هندسی گره ها در تزئین های اسلامی از دیدگاه هندسه برخال»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 6، زمستان.
پاکزاد، جهانشاه (1390)، سیر اندیشه ها در شهرسازی (3)، چاپ دوم، انتشارات آرمان شهر، تهران.
حناچی، پیروز و فدایی نژاد، سمیه (1390)، «تدوین چهارچوب مفهومی حفاظت و بازآفرینی یکپارچه در بافت های فرهنگی-تاریخی»، هنرهای زیبا، شماره 46، تابستان.
سالینگاروس، نیکاس ای (1394)، طراحی الگوریتمی پایدار، ترجمه حامد زرین کمری و مریم معیری نیا، مترجمان، تهران.
سالینگاروس، نیکاس ای (2000)، ساختار زبان الگو، ترجمه سعید زرین مهر:https://zeta.math.utsa.edu/yxk833/structurepattern-farsi.pdf.
سالینگاروس، نیکاس ای و پادرن، ویکتور (1999 ب). اکولوژی و درک برخالی در معماری نوین، ترجمه شادی پاکزاد:https://zeta.math.utsa.edu/~yxk833/Ecology-farsi.pdf.
صادقی، علیرضا؛ دادگر، مسعود و سماواتی، سحر (1397)، «تبیین مولفه های زیبایی شناسی حکمت متعالیه و بررسی میزان تجلی آن در کالبد بازارهای ایرانی؛ مطالعه موردی: بازار همدان، سرای شریفیه»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 33، پاییز.
علوی زاده، سیده الهام؛ اسلامی، سید غلامرضا و حبیب، فرح (1397). «بررسی تاثیر میزان زمینه گرایی بناهای میان افزا بر تداوم حیات بافت تاریخی بازار سنتی ایرانی؛ مطالعه موردی: حریم درجه 2 بازار سنتی ایرانی»، مجله پژوهش های معماری اسلامی، شماره 18، بهار.
مسعود، محمد و بیگ زاده شهرکی، حمیدرضا (1391)، بناهای میان افزا در بافت های تاریخی، چاپ اول، آذرخش، تهران.
مسعود، محمد و بیگ زاده شهرکی، حمیدرضا (1393)، «مبانی شکل گیری بناهای میان افزا در بافت های تاریخی بر اساس بیانیه ها و منشورهای بین المللی»، مطالعات و پژوهش های شهری منطقه ای، سال ششم، شماره22، پاییز.
مهاجری، ناهید (1387)، «پایداری کالبدی در شهرهای سنتی ایرانی (اصل انسجام و پیچیدگی در طراحی شهری-ساختار برخالی)»، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره دهم، شماره 3، پاییز.
يوكيلتو، یوکا (1386)، تاریخ حفاظت معماری، مترجم: طالبیان، محمد حسن و بهاری خشایار، روزنه، تهران.
Alexander, Chiristopher, (1977), A Pattern Language, Oxford university press, New York.
Bovill, C. (1996), Fractal Geometry in Architecture and Design, Brikhauser, Boston.
Bovill.C, (2000), "Fractal Geometry as Design Aid", Journal for Geometry and Graphics, Volume 4, No.1, pp 71-78.
Capon. D. S, (1999), "Architectural Theory: Le Corbusier`s Legacy", Volume 2, John Wiley & Sons.
Cooper. J.C,(2005), "Assessing urban character: the use of fractal analysis of street edges", Urban Morphology, 9(2), 95-107.
Foroutan-Pour.K., Dutilleul.P., Smith, D., (1999), "Advances in the implementation of the box-counting method of fractal dimention estimation", Applied Mathematics and Computation, 105 (2-3), 195-210.
Hedman. Richard, (1984), Fundamentals of Urban Design, American Planning Association Planners Press, Washington, D.C.
Lorenz. W. (2003), Fractals and Fractal Architecture, Master thesis: Vienna University of technology, Vienna.
Lorenz. W. , Andres.J, Franck.G, (2017) "Fractal aesthetics in Architecture", Applied Mathematics & Information Sciences, 11(4): 971-981.
Oppong. R. A, Marful. A. B, Asare.E.E, (2016), "Improving urban visibility through fractal analysis of street edges: The case of John Evans Atta Mills High Street in Accra, Ghana", Frontiers of Architectural Research, No6, 248-260.
Ostwald. M. J, Vaughan. J, Chalup. S. (2008) "A Computational Analysis of Fractal Dimensions in the Architecture of Eileen Gray", 28th Annual Conference of the Association for Computer Aided Design in Architecture (ACADIA), 256-263, Minneapolis.
Ostwald.M.J, Ediz.O,(2014) "Measuring Form, Ornament and Materiality in Sinans Kalic Ali Pasa Mosque: an Analysis Using Fractal Dimensions", Nexus Network Journal, No17, 5-22.
Ostwald. M. J, Vaughan. J, (2016), The Fractal Dimension of Architecture, Birkhauser, Springer International Publishing Switzerland.
Rowe, C and Koetter, K, (1975), Collage City, MIT Press, Cambridge, Mass.
Shishin. M. Y, Aldeen Ismail. KH. j, ( 2016), "A Method of Compositional Fractal Analysis and its Aplication in Islamic Architectural Ensembles", IEJME-Mathematics Education, Vol. 11, No.5, 1087-1100.
Salingaros. Nikos A, (1999A). "Architecture, Patterns, Mathematics", Nexus Network Journal, vol1, No2, pp 75-85.
Trancik, R, (1986), Finding Last space: Theories of Urban Design, Van Nostrand Reinhold, New York.
Wen. k. c, K. Y. U, (2005), "An Analytic Study of Architecture Design Style by Fractal Dimention Method", ISARC, Italy.
Zappulla, C, (20013), "Connections Between Architectural Design and Mathematical Patterns". Materials Architecture Design Environment (MADE), No7, pp 75-85.
