تحلیل گفتمان نامه های صادرۀ امیر مسعود در جلد اوّل تاریخ بیهقی (بر اساس نظریۀ کنش‌گفتاری سرل)
الموضوعات :
طاهره ایشانی
1
,
ناهید مهرافروز
2
1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ایران
2 - دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ایران
الکلمات المفتاحية: امیرمسعود, تاریخ بیهقی, جان سرل, کنش گفتار. ,
ملخص المقالة :
ارزش و اعتبار «تاریخ بیهقی» به عنوان یک متن ادبی و تاریخی بر کسی پوشیده نیست. در این اثر، «نامه‌ها» از جایگاه ویژهای برخوردار هستند و بررسی آنها با رویکرد میانرشتهای می‌تواند افقهای تازهای بر روی پژوهشگران بگشاید. از آنجا که امیر مسعود در بافتهای موقعیّتی مختلف، مکاتباتی با افرادی با جایگاههای سیاسی متفاوت داشته؛ تحلیل این گونه مکاتبات به روش علمی، افزون بر آشکار نمودن برخی زوایای پنهان آن، چگونگی بهره‌برداری صاحبان قدرت از امکانات زبانی برای سلطهگری و اهداف سیاسی را نشان میدهد. نظریۀ «کنش گفتار» که نخستین بار توسط «آستین» از فلاسفۀ مکتب آکسفورد مطرح شد و سپس توسط «جان سرل» تکمیل شد؛ به ویژگی‌های کارکردیِ پاره‌های گفتاری کلام تأکید دارد. از این رو، در مقالۀ پیشِ رو، نامههای صادرۀ امیرمسعود که در جلد اوّل کتاب تاریخ بیهقی ذکرشده، با روش توصیفی- تحلیلی ، بر مبنای طبقه‌بندی سرل، ابتدا به صورت مجزّا و سپس به صوت مقایسهای و در نهایت به صورت کلّی از حیث کنش‌گفتار بررسی و تحلیل شده است. نتایج حاصل از این پژوهش، گویای تناسب و هماهنگی کاربست هریک از این کنش‌گفتارها با اهداف امیرمسعود است. چنان‌که فراوانی کنش اظهاری در این پیکرۀ زبانی، می‌تواند نمادی از قدرت وی در کلام باشد. همچنین فراوانی کاربست کنش ترغیبی درچارچوب همین خواسته بوده و البتّه درصد قابل توجّهی از کنش عاطفی به عنوان سومین کنش پرتکرار در یکی از نامه‌ها دیده می‌شود. کارکرد سایر کنش‌های گفتاری در این نامه‌ها در مبحث نتیجه‌گیری نشان داده شده است.
- اویسی، بهزاد؛ بتول رستمی و سیاوشیاری (1392). تحلیل نظام حکومتی محمود و مسعود غزنوی در آثار ادبی تاریخی بر اساس نظریۀ لیکرت، پژوهشهای تاریخی دانشگاه اصفهان.4 (20): 124-105
- باسورث، ادموند کلیفورد (1356). تاریخ غزنویان. ترجمۀ حسن انوشه. تهران: امیرکبیر
- بیهقی، ابوالفضل(1378). تاریخ بیهقی. جلد اول به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: زریاب.
- جلالی، مریم؛ معصومه صادقی. (1395). «کنش‌های گفتاری و ارتباط آن با جنسیّت و طبقۀ اجتماعی در گرشاسب‌نامه». جامعهشناسی تاریخی، دورۀ 8، شمارۀ 1، صص 81- 105.
- حجازی، بهجتالسّادات(1387). روان شناسی شخصیت در تاریخ بیهقی. فصلنامه علمی پژوهشی کاوش نامه.16: 39-11
- حسینی کازرونی، احمد (1384). فرهنگ تاریخ بیهقی. تهران: زوار
- دلیر، نیّر(1393).فرهنگ سیاسی و مبانی نظری پادشاهی و سلطنت؛ بررسی تطبیقی فره ایزدی و ظل اللهی. مطالعات تاریخ فرهنگی. 20: 59-39
- رمضانی، علی(1392).«پیشینۀ ترسل و نامه نگاری در ایران از آغاز تا قرن ششم هجری». فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی. 14: 130-107
- سرل، جان(1387). افعال گفتاری. ترجمه محمد علی عبداللهی. قم: انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
- صفوی، کوروش(1383).درآمدی بر معنی شناسی. تهران: سورۀ مهر
- عبداللهی، محمّد علی(1384). نظریه افعال گفتاری. فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه قم. 4: 119-91
- متینی، جلال(1388).سیمای مسعود غزنوی درتاریخ بیهقی. یادنامه ابوالفضل بیهقی. به کوشش محمّدجعفر یاحقی. چاپ چهارم. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد
- محمدی، ذکرالله؛ عبدالرفیع رحیمی و زینب روستا(1391). رویکرد فرهنگی ـ عمرانی خاندان کاکویه.فصلنامه مطالعات تاریخ ایران اسلامی. 3: 131-115
- مصطفوی سبزواری، رضا(1386). آشنایی با تاریخ بیهقی. تهران: سمت.
- نازک کار،ژینوس(1382). آیین و رسوم رایج در تاریخ بیهقی (و درعهد غزنوی). چاپ اول. تهران: ترفند
- یول، جرج(1387).کاربردشناسی زبان. ترجمه محمد عموزاده مهریرجی ومنوچهرتوانگر. تهران: سمت.
