سیاست اخلاقی از نظریه تا عمل: درباره امکان تأسیس سیاست اخلاقی با تکیه بر فلسفه «لویناس» و تجربه «مصدّق»
الموضوعات :
حسین مصباحیان
1
(استادیار دانشگاه تهران)
الکلمات المفتاحية: سیاست اخلاقی, لویناس, مصدق, ملّی شدن صنعت نفت و قانون انتخابات. ,
ملخص المقالة :
این نوشته درصدد پرتوافکندن بر این پرسش است که سیاست اخلاقی چیست و در اندیشه سیاسی و اخلاقی روزگار ما، چه جایگاهی دارد؟ نوشته بحث کرده است که جدایی بین دوحوزه سیاست و اخلاق که عمدتاً ماکیاوللی آن را مطرح کرده است، هرچند میتواند و باید دستاوردی مثبت برای هر دوحوزه تلقی شود، شکل ساده، کلاسیک و مطلق این جدایی در اندیشه سیاسی و اخلاقی معاصر ما قابل دفاع نیست. به همین دلیل، این مقاله با مبنا قرار دادن آموزه های یکی از مهم ترین فیلسوفان اخلاق، «امانوئل لویناس»، تلاش کرده است تا به تقویت نظریه ای که «سیاست اخلاقی» نام گرفته است، یاری رساند و با تعریف اخلاق به عنوان فلسفه اول و سیاست به عنوان ابزاری برای حمل تعلق اخلاقی تیمارداری، راهی برای پیوند بین اخلاق به مثابه فرجام شناسی صلح و سیاست به عنوان کارگزار عملی آن بیابد. از آنجا که نظریه سیاست اخلاقی در پی مسئله شناسی جدایی مدرن و آمیختگی پیش مدرن سیاست و اخلاق صورت بندی شده است و قرار است واجد کارکردی عملی باشد، نوشته در قسمت دوم خود به منظور فراهم آوردن نمونه ای عینی و عملی از به کار گرفته شدن «سیاست اخلاقی»، به واکاوی اهم جهت‌گیری های سیاسی دکتر «محمد مصدق» در دو حوزه داخلی و خارجی، با محوریت تقدم جنبه اخلاقی نهضت ملی شدن صنعت نفت بر جنبه اقتصادی آن پرداخته است تا نشان دهد که اهداف سیاست اخلاقی در تجربه مصدق قابل پیگیری است و چون چنین است، می‌توان به توسعه چنین سیاستی امیدوار بود و بدان اندیشید. برکشیدن تلقی دکتر محمد مصدّق از «رابطه اخلاق و سیاست» در این نوشته، از خلال نامه ها، خاطرات، نطقها و رسالههای او صورت گرفته است؛ تلقیای که پایگاه و منبع عملکردهای سیاسی او بوده است.
اصغری، محمد (۱۳۹۱) «تقـدم اخـلاق بر فلـسفه در اندیشة ایمانوئل لویناس»، مجله پژوهش‌های فلسفی دانشگاه تبریز، ۶(۱۰)، 24-۴۱.
برهان، عبدالله (۱۳۷۷) رنج¬های سیاسی دکترمصدّق، یادداشت¬های جلیل بزرگمهر، تهران، ثالث، بزرگمهر، جلیل (۱۳۶۵) دکتر مصدّق در دادگاه تجدید نظر نظامی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
------------ (۱۳۶۹) مصدّق در محکمه نظامی، تهران، نیلوفر.
ترکمان، محمد (۱۳۷۴) نامه¬های دکتر محمد مصدّق، تهران، هزاران.
------------ (۱۳۷۸) «دین و عالمان دینی در اندیشه و کردار مصدّق»، ایران فردا، شماره53، اردیبهشت، صص۸۰-۸۲.
مشیر، مرتضی (۱۳۷۸) دکتر مصدّق در دوره قاجار و پهلوی، تهران، نقش هنر.
مصدّق، غلامحسین (۱۳۶۹) در کنار پدرم مصدّق، تهران، رسا.
مصدّق، محمد (۱۳۶۵) خاطرات و تألمات، تهران، علمی.
نجاتی، غلامرضا (۱۳۶۵) جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران و کودتای ۲۸مرداد ۱۳۳۲، تهران، شرکت سهامی انتشار.
وطن¬دوست، غلامرضا (۱۳۷۹) اسناد سازمان سیا درباره کودتای ۲۸مرداد و سرنگونی دکتر مصدّق، تهران، رسا.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (۱۳۷۴) سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، تهران، البرز.
یمگانی، پارسا (۱۳۵۷) کارنامه مصدّق، تهران، رواق.
Awerkamp D (1977) Emmanuel Levinas: Ethics and Politics, New York: Revisionist Press.
Bergo B (2005) What is Levinas doing? Phenomenology and the rhetoric of an ethical un-conscious, Philosophy & rhetoric 38(2): 122-144.
Bernasconi R and Wood D (1988) The Provocation of Levinas: rethinking the other, London: Routledge.
Blunden A (2003) Ethical politics at ground zero [Ethical politics is concerned with redistributive justice and the struggle for recognition.],Arena Magazine (Fitzroy, Vic).(68): 38.
Cederberg C (2010) Resaying the human: Levinas beyond humanism and antihumanism, Södertörns högskola. Cohen RA (1986) Face to face with Lévinas, Albany: State University of New York Press.
Derrida J (1999) A word of welcome,[in:] Adieu to Emanuel Levinas, Translated by Pascale-Anne Brault and Michael Naas, Stanford, CA: Stanford University Press.
Derrida J and Dufourmantelle A (2000) Of Hospitality, trans, Rachel Bowlby, Cultural Memory in the Present.
Drabinski J (2000) The possibility of an ethical politics: from peace to liturgy, Philosophy & social criticism 26(4): 49-73.
Hegel GWF, Wood AW, Nisbet HB, et al (1991) Elements of the philosophy of right, Cambridge: Cambridge University Press.
Lévinas E (1969) Totality and infinity; an essay on exteriority, Translated by Alphonso Lingis, Pittsburgh, Pa.: Duquesne University Press.
------------ (1986) The trace of the other, Deconstruction in context, 345-359.
------------ (1987) Collected philosophical papers, Dordrecht, The Netherlands; BostonHingham, MA, USA: Nijhoff ;Distributors for the United States and Canada, Kluwer Academic.
----------- (1993) The Rights of Man and the Rights of the Other, Outside the subject, 116-125.
----------- (1998) Otherwise than being: or, Beyond essence, Pittsburgh, Pa.: Duquesne University Press.
Lévinas E and Hand S (1997) Difficult freedom: essays on Judaism, Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Lévinas E, et al (1996) Emmanuel Levinas: basic philosophical writings, Bloomington: Indiana University Press.
Mesbahian, H (2010) "Modernity and its Other: The Logic of “Inclusive Exclusion”.Falsafeh (Journal of Philosophy) University of Tehran 38 (1): 165-190.
Mesbahian H and Norris T(2017) Dieter Misgeld: A philosopher’s journey from hermeneutics to emancipatory politics.Springer.
Mesbahian H (2019) "Reinventing the Self: A Philosophical Encounter with the Historiography of Cultural Identity." Historical Perspective & Historiography 29 (23): 255-274.
………….(2020) "Habermas and the Other of Occidental Rationality: The Dichotomous Logic of Exclusive Inclusion." Falsafeh (The Iranian Journal of Philosophy), University of Tehran 47 (2): 145-165.
MisgeldD, Norris T, and Mesbahian H (2010) "A philosopher's journey from hermeneutics to emancipatory politics." Philosophical Inquiry in Education 19 (2): 86-97.
Morgan ML (2016) Levinas's ethical politics, Bloomington; Indianopolis: Indiana University Press.
Moyn S (2010) The last utopia human rights in history, Cambridge, Mass.: Belknap Press of Harvard University Press, 337 p.
Rötzer F (1995) Conversations with French philosophers, Atlantic Highlands, N.J.: Humanities Press.
Scheler M (2008) The nature of sympathy, Piscataway, N.J.: Transaction Publishers.
Singer MG (1971) Generalization in ethics: an essay in the logic of ethics, with the rudiments of a system of moral philosophy, New York: Atheneum.
Strauss L (1953) Natural right and history, Chicago: University of Chicago Press.
