نقش اساطیر در شکل‌گیری هستی‌شناسی نظم کیهانی در «نامه تنسر»
الموضوعات :
علی جهانگیری
1
(دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب)
گارینه کشیشیان
2
(دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب، ایران)
حسن آب‌نیکی
3
(دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب، ایران)
علی مرتضویان
4
(دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز)
الکلمات المفتاحية: هستی‌شناسی, نظم کیهانی, نامه تنسر, سیاست, اسطوره.,
ملخص المقالة :
نظم و عدالت از مهم ترین مفاهیم اندیشه ای است که ریشه در جهان بینی و ایدئولوژی هر کشور و ملّت دارد. بر همین اساس اندیشۀ تنسر، موبد زرتشتی زمان ساسانیان، متأثر از دین زرتشت و دیدگاه اساطیری وی به کیهان است. از منظر وی، اساطیر، دیدگاه انسان دین دار را به خود و طبیعت جهت می دهند و نظم می بخشند. نظمی کیهانی که در آن همه چیز غایتمند است و هر کسی به وظیفۀ خاص خود تحت نظر اهورامزدا در نبرد خیر و شر فعالیّت می کند. آیینه این دیدگاه خیمه ای و قائم محور در زمین، سیستم رئیس محوری می شود که در آن شاه آرمانی، دین رسمیِ همه گیر و سلسله مراتب اجتماعی، بر اساس قانون اَزلی به نام اَشه، نظم را می سازند و عدالت را برقرار می کنند. عدالتی که از فرد به اجتماع منتقل می شود و همه جزئیات آن دقیقاً منطبق بر دین و نظم کیهانی است. ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻨﺴﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺘﻮن ﮐﻼﺳﯿﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺧﻄﻮط ﮐﻠّﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺮﺳـﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ منعکس شده در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ، ﺑﺎزﺗﺎب دﻫﻨﺪۀ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻣﺤﯿﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دوران اﺳﺖ و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه در ﻓﻀﺎي ﻓﮑﺮي ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻬﺎن بینی زرتشتی، نظریه-پردازیﮐـﺮده است. روﺷﻰ ﻛـﻪ در این مقاله با استناد بر «نامه تنسر» از آن اﺳـﺘﻔـﺎده ﺷﺪه، روش هرمنوتیک ترکیبی متن- زمینه محورِ اسکینر اﺳـﺖ. در این نوشته تلاش شد تا با بهره گیری از روش هرمنوتیک اسکینری، نقش اساطیر در شکل گیری نظم کیهانی در نامه تنسر بازنمایی شود.
آموزگار، ژاله (1380) تاریخ اساطیری ایران، تهران، سمت.
---------- (1390) زبان و فرهنگ و اسطوره(مجموعه مقالات)، چاپ سوم، تهران، معین.
احمدوند، شجاع (1396) اندیشه سیاسی در ایران باستان، تهران، سمت.
------------ و همکار (1389) «منظومه¬های معنادار در پشتیبانی حکومت آرمانی در اندیشۀ سیاسی ایران»، فصلنامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره29، صص 52- 24.
اخوان کاظمی، بهرام (1378) «عدالت و خودکامگی در اندیشۀ سیاسی ایران باستان»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 143 و 144، صص13-6 .
ازغندی، علیرضا (1390) «مسائل اساسی اندیشۀ سیاسی در نامه تنسر»، فصلنامۀ تخصصی علوم سیاسی، شماره هجدهم، صص44-23 .
اسکینر، کوئنتین (1380) ماکیاولی، ترجمه عزت¬الهر فولادوند، چاپ چهارم، تهران، طرح نو.
بهار، مهرداد (1381) پژوهش در اساطیر ایران، چاپ چهارم، تهران، آگه.
تولی، جیمز (1383) «روش¬شناسی اسکینر در تحلیل اندیشۀ سیاسی»، ترجمۀ بهروز لک، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 28، صص 84-57.
جلیلیان، شهرام (1387) «شاه¬گُزینی در دورة ساسانیان، فرآیند شاه¬گُزینی در نامۀ تنسر به گُشنسب»، تاریـخ ایـران، شماره 59، صص 115-89.
------------ (1395) «چند نكته تازه درباره تاريخ¬گذاري نامه تنسر به گُشنسب»، مطالعات تاريخ فرهنگي، سال هفتم، شماره 28، صص 53-23.
حیدری¬نیا، صادق (1386) شهریار ایرانی، تهران، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
رجایی، فرهنگ (1372) معرکه جهان¬بینی¬ها در خردورزی و هویت ما ایرانیان، تهران، احیاء کتاب.
------------ (1395) تحول اندیشه سیاسی در شرق باستان، چاپ پنجم، تهران، قومس.
رضاقلی، محمود (1395) هستی¬شناسی و تبیین آفرینش، اینترنتی: www.
takbook.
com.
رضايي راد، محمد (1378) مباني انديشه در خرد مزدايي، تهران، طرح نو.
رهبر، عباسعلی و همکاران (1391)، تحليل گفتماني نامة تنسر، درآمدي بر انديشه سياسي عصر ساساني، دوفصلنامه علمي ـ پژوهشي دانش سياسي، سال هشتم، شماره دوم، صص 62- 43.
قاسمی، محمدعلی (1385) «نسبت انسان¬شناسی و اعتماد سیاسی در اندرزنامه¬هاي ایرانی، بررسی تطبیقی نامه تنسر و سیاستنامه»، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، رساله دکتری، استاد راهنما حاتم قادری.
کریستین¬سن، آرتور (1332) ایران در زمان ساسانیان، رشید یاسمی، تهران، ابن سینا.
---------------- (1374) وضع ملت، دولت و دربـار در دوره شاهنـشاهي ساسـانيان، ترجمة مجتبي مينوي، تهران، پژوهشكده علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
کمبل، ژوزف (1380) قدرت اسطوره، ترجمه عباس مخبر، تهران، مرکز.
مجتبایی، فتح¬الله (1332) شهر زیبای افلاطون و شاه آرمانی در ایران باستان، تهران، انجمن فرهنگ ایران باستان.
محمودآبادی، اصغر (1389) «ضرابخانه ساسانی»، فصلنامه تخصصی تاریخ، دوره پنجم، شماره 19، نوبت یازدهم، صص 128– 107.
مرتضوی، سید خدایار (1385) «بررسی آثار اسکینر و کاوشی در نقد وی بر متدلوژی قرائت زمینه¬ای»، قبسات، سال یازدهم، شماره 42، زمستان، صص 169– 155 .
---------------- (1386) «تبیین روش¬شناسی اندیشه سیاسی از منظر کوئنتین اسکینر»، پژوهش نامه علوم سیاسی، سال سوم، شماره اول، صص 191– 159.
مینوی، مجتبی (1354) نامه تنسر به گشنسب، چاپ دوم، تهران، خوارزمی.
وکیلی، شروین (1392) زند گاهان، تهران، شور آفرین.
------------ (1395) اسطوره¬شناسی ایزدان ایرانی، تهران، شورآفرین.
------------ (1397) تاریخ نهاد در عصر ساسانی، تهران، شورآفرین.
هادی، سهراب (1377) شناخت اسطوره¬های ملل، تهران، تندیس.
هیلنز، جان (1388) شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران، چشمه.
