مفهوم حق و آزادی در اندیشۀ «طالبوف»
الموضوعات :
فردين مرادخاني
1
(گروه حقوق، دانشگاه بوعلی سینا همدان)
الکلمات المفتاحية: حق, آزادی, انواع حق, تعارض حق‌ها و منبع حق,
ملخص المقالة :
مشروطیت ایران به عنوان حادثه مهم دوران جدید ایران باعث ورود بسیاری از مفاهیم جدید در اندیشه ایرانیان شد. مفهوم حق، یکی از مفاهیم مهمی بود که متفکران این عصر مطرح کردند. روشن فکران در طرح این مفاهیم، نقش عمده‌ای داشتند. آنها توانستند ایرانیان را با بسیاری از مفاهیم دوران جدید همچون قانون، پارلمان، تحدید قدرت، آزادی، برابری، قانون اساسی و... جدید آشنا کنند. درباره مفهوم حق، سخنان یکی از روشن فکران یعنی «طالبوف تبریزی»، دقیق تر از دیگران است. او با مفهوم حق به معنای مدرن آشنا بود. از این رو طرح دقیقی از مفهوم حق طراحی می‌کند و در آن به مبنای حق، انواع حق، تجاوز به حق و تزاحم حق‌ها می‌پردازد. طالبوف همچنین آزادی را به عنوان یکی از مصادیق حق مطرح کرده، کوشش می‌کند تا برای این خواسته مهم مشروطیت ایران، مبانی نظری بیابد. تعریف و ستایش او از آزادی، پیوند آن با حق، تعیین حدود آزادی و تأکید بر اجتناب از هرج ومرج از جمله تأکیدات اوست. این مقاله با تکیه بر آثار طالبوف و با روش توصیفی - تحلیلی به دنبال بررسی این پرسش است که حق در اندیشه طالبوف چه جایگاهی دارد و به چه معنایی است و چه نسبتی با آزادی دارد و کوشش شده است تا نظریه او در باب حق و آزادی به عنوان دو مفهوم کلیدی در مشروطیت ایران توضیح داده شود.
آبادیان، حسین (1388) بحران آگاهی و تکوین روشن¬فکری در ایران، تهران، کویر.
آجدانی، لطف¬الله (1397) روشن¬فکران ایران در عصر مشروطیت، تهران، اختران.
آجودانی، ماشاالله (1382) مشروطه ایرانی، تهران، اختران.
آدمیت، فریدون (1363) اندیشه‌های طالبوف تبریزی، چاپ دوم، تهران، دماوند.
اکبری، یحیی و دیگران (1395) «ورود مفهوم حق به ایران و برخورد قانون¬گذار اساسی با آن در عصر مشروطه»، مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره 10، صص 105-127.
انصاری، مرتضی بن محمد امین (1415) کتاب المکاسب، قم، چاپخانه خیام.
جمالزاده، ناصر (1387) «ویژگی‌های جامعه‌شناختی اندیشه سیاسی طالبوف»، پژوهش‌نامه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره 1، زمستان، صص 109-148.
جونز، پیتر (1387) حقوق، ترجمه سیدرضاحسینی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
حائری، عبدالهادی (1392) تشیع و مشروطیت، تهران، امیرکبیر.
دگویر، استفانی و دیگران (1397) حقِ حق داشتن، ترجمه حسین پیران، تهران، فرهنگ و نشرنو.
دورکین، رونالد (1387) «نافرمانی مدنی»، ترجمه محمد راسخ، در: حق و مصلحت، مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش، تهران، طرح نو.
دهخدا، علی‌اکبر (1373) لغت‌نامه دهخدا، مؤسسه چاپ، دانشگاه تهران.
راسخ، محمد (1387) حق و مصلحت، مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش، تهران، طرح نو.
راینبولت، جرج (1394) مفهوم حق، ترجمه علیرضا میرزایی، تهران، راه نوین.
زرگری¬نژاد، غلامحسین (1374) «نگاهی به اندیشه‌های سیاسی طالبوف»، فرهنگ توسعه، شماره 20، صص 32-36.
سلیمانی دهکردی، کریم ومهدی رفعتی¬پناه مهرآبادی (1393) «مفهوم آزادی نزد روشن¬فکران ایرانی پیش از انقلاب»، مطالعات تاریخ فرهنگی، سال ششم، شماره 22، صص 53-76.
طالبوف، عبدالرحیم (1357) آزادی و سیاست، به کوشش ایرج افشار، تهران، سحر.
--------------- (2536) کتاب احمد، تهران، شبگیر.
طالبی، محمدحسین (1393)درآمدی بر فلسفه حق، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
طباطبایی، سید جواد (1386) حکومت قانون، تبریز، ستوده.
طباطبایی، محمدکاظم (1410ق) حاشیه مکاسب، قم، اسماعیلیان.
فیرحی، داوود (1393) فقه و سیاست در ایران معاصر، جلد اول، تهران، نی.
قاری سید فاطمی، سید محمد (1390) حقوق بشر در جهان معاصر، ج 1 تهران، شهر دانش.
کاتوزیان، ناصر (1377) فلسفه حقوق، جلد 1، تهران، شرکت سهامی انتشار.
گلدینگ، مارتین (1387) «درآمدی تاریخی بر مفهوم حق»، ترجمه محمد راسخ، در: حق و مصلحت، مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش، تهران، طرح نو.
مرادخانی، فردین (1396) خوانش حقوقی از انقلاب مشروطه ایران، تهران، میزان.
مستشارالدوله، میرزا یوسف¬خان (1386) یک کلمه، به کوشش علیرضا دولتشاهی، تهران، بال.
مطهری، مرتضی (1402ق) اقتصاد اسلامی، حکمت.
ملکم خان (1327) مجموعه آثار میرزا ملکم خان، به کوشش محمدمحیط طباطبایی، تهران، علمی.
منافی، میرعلی (1392) میرزا عبدالرحیم طالبوف، ترجمه پرویز زارع شاه وسی، تبریز، بی¬نا.
منوچهری، عباس و فرید خاتمی (1392) «امر سیاسی و پراکسیس دراندیشه سیاسی طالبوف»، رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، شماره 36، صص 111-136.
والدرن، جرمی (1387) «فلسفه حق»، ترجمه محمد راسخ، در: حق و مصلحت، مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش، تهران، طرح نو.
وحدت، فرزین (1379) «رویارویی اولیه روشن¬فکری ایران با مدرنیته: یک رویکرد دوگانه»، گفتگو، شماره 30، زمستان، صص 125-165.
یزدانی، سهراب و ابراهیم بوچانی (1391) «کندوکاوی در اندیشه‌های آموزشی طالبوف تبریزی»، جستارهای تاریخی، سال سوم، شماره اول، صص 135-150.
Henkin, Louis (1990) Age of Rights, Columbia University Press.
Hohfeld, Wesley (1919) Fundamental Legal Conceptions as Applied in Judicial Reasoning, New Haven, Yale University Press.
Finnis, john (2011) Natural Law and Natural Rights. Second Edition. Oxford university press.
