تبیین جریان‌شناختی ادبیات سیاسی در ایران معاصر (مطالعۀ موردی: ادبیات داستانی سیاسی در مهاجرت)
الموضوعات :
مهدی سعیدی
1
(پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی)
الکلمات المفتاحية: مهاجرت تبعید ادبیات سیاسی ادبیات مهاجرت جریان‌شناسی,
ملخص المقالة :
بخشی از ادبیات داستانی معاصر در خارج از ایران منتشر شده است. هم اسباب مهاجرت بسیاری از نویسندگان در خارج از کشور نسبت مستقیمی با مسئلۀ سیاست دارد و هم نحوۀ حضور آنها و موضوع، مضمون، زمینه و منشأ پیدایش بخش مهمی از آثاری که پدید آورده‌اند، سیاسی است. داستان‌نویسی سیاسی در مهاجرت، با حمایت و پشتیبانی گروه‌های سیاسی پیدا می‌شود و نخستین نمونه‌های آن در نشریه های سیاسی منتشر می‌شود و بعدها نویسندگان با استقلال نسبی از گروه‌های سیاسی به خلق اثر می‌پردازند. آنها به گونه ای روایت داستانیِ تاریخ معاصر ایران را نوشته‌اند. انقلاب مشروطه و آرمان های آزادی‌خواهانه‌اش، کودتای 28 مرداد و یأس ها و ناامیدی‌های بی پایانش و نیز انقلاب اسلامی و مسائل متفاوت پیرامون آن، از جمله مبارزه‌های پیش از انقلاب و روند پیروزی و تثبیت انقلاب و برآمدن جمهوری اسلامی و پیدایش جنگ تحمیلی از جمله این مسائل و مباحث است. مسئلۀ اصلی این پژوهش این است که ادبیات داستانی سیاسی در مهاجرت، چه جریان‌ها و سیر تحولی داشته است. برای رسیدن به پاسخ از جریان‌شناسی ادبی به مثابه الگویی روش‌شناختی استفاده خواهد شد. این الگو با بررسی زمینۀ سیاسی و اجتماعی پیدایش اثر، کانون‌های حامی، نقطۀ شروع و چگونگی گسترش و استمرار جریان را نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد داستان‌نویسی سیاسی با نوشته‌های استنادی و افشاگرانه دربارۀ حوادث و مسائل پیرامون انقلاب و حوادث دهۀ 60 شروع می‌شود و به روایت‌های تحلیلی- انتقادی از تاریخ معاصر، به ویژه انقلاب و جمهوری اسلامی می‌رسد.
آبراهامیان، یرواند (2003) اعترافات شکنجه‌شدگان؛ زندان‌ها و ابراز‌ِ ندامت‌های علنی در ایران نوین، ترجمۀ رضا شریفها، استکهلم، باران.
امیرشاهی، مهشید (1987) در حضر، کالیفرنیا، شرکت کتاب.
-------------- (1996) در سفر، کالیفرنیا، شرکت کتاب اوصيا، پرويز (1368) خاطرات زندان توحيدی (قصر در بهار آزادی)، زاربروکن، بازتاب.
برادران، منیره (1994-1992) حقیقت ساده؛ خاطراتی از زندان زنان جمهوری اسلامی، 3جلد، هانوفر آلمان.
بشیریه، حسین (1381) دیباچهای بر جامعهشناسی سیاسی ایران؛ دورۀ جمهوری اسلامی، تهران، نگاه معاصر.
پایا، الف (1371) پرسه در دیار غریب، سوئد، عصر جدید.
تلطف، کامران (1394) سیاست نوشتار، ترجمۀ مهرک کمالی، تهران، نامک.
تيره¬گُل، مليحه (1377) مقدمه¬ای بر ادبيات فارسي در تبعید (1375 -1357)، تگزاس.
------------ (1386) «پیرامون شناسنامه ما»، آرش، شماره 100، صص 5-14.
حیدری، بهرام (2005) 1367؛ داستان بلند، سوئد، کتاب ارزان.
----------- (1375الف) عقرب‌ها، آهوها، عقاب‌ها، سوئد (اپسالا)، افسانه.
----------- (1375ب) کوهِ ساکن اجساد، رود جاریِ انسان، سوئد (اپسالا)، افسانه.
خاکسار، نسیم (2005) مرائی کافر است، هلند، بنیاد فرهنگی پازند.
دانشور، رضا (1382) خسرو خوبان، چاپ دوم، پاریس، خاوران.
درویش¬پور، مهرداد (1386) «آشیانۀنو و افق¬های تبعید؛ نگاهی کوتاه به جامعهشناسی ادبیّات فارسی در تبعید و مهاجرت»، آرش، شمارۀ 100، مهر، صص 210-215.
دولت¬آبادی، حسین (1991) در آنکارا باران می¬بارد، استکهلم، عصر جدید.
--------------- (2014) زندان سکندر، پاریس، تنفس.
رحمانی، آ.
(1363) «داستان کوه رفتن»، نیمۀ دیگر، دورۀ اول، شمارۀ اول.
رحمانی، ایرج(2013) فرار به سامراء، بیجا، بینا.
رحیمیان، شهرام (1383) دکتر نون، زنش را بیشتر از مصدق دوست داشت، تهران، نیلوفر.
ساعدی، غلامحسین (1368) «سنگ روی سنگ؛ طرحی منتشر نشده برای یک فیلم»، نامه کانون نویسندگان ایران در تبعید، شمارۀ اول، صص 69- 104.
سردوزامی، اکبر (1993) بازنویسی روایت شفق، استکهلم، آرش.
شیدا، بهروز (1378) «تاریخ از منظر اسطوره¬¬ها: حاشیه¬ای بر خسرو خوبانِ رضا دانشور»، در سوگ آبی آبی‌ها، استکهلم، باران.
--------------- (1380) از تلخی فراق تا تقدس تکلیف؛ نگاهی به جاپای عناصر فرهنگ ایرانی بر چهارده رمان پس از انقلاب، استکهلم، باران.
--------------- (1380) پنجره¬ای به بیشه اشاره، استکهلم، باران.
--------------- (1382) گم شده در فاصلۀ دو اندوه، استکهلم، باران.
--------------- (1394) «یک‌بار دیگر آمده است نقال که بپرسد؛ تصویرهایی از زندان در ده رمان» در: این خروس از کیست که سر ندارد، استکهلم، باران، صص212-177.
--------------- (2002) «تاراج تن جراحت جان؛ حاشیه‌ای بر سه قصه زندان‌های جمهوری اسلامی»، در: نامۀ کانون نویسندگان ایران در تبعید، دفتر پانزدهم، صص 132-115.
--------------- (2012) زنبور مست آنجا است، استکهلم، باران.
--------------- (2014) باران برهوت بوف کورها، استکهلم، باران.
علامه‌زاده، رضا (1376) تابستان تلخ، لندن، اچ اند اس.
قانون¬پرور، محمدرضا (1395) منادیان قیامت؛ نقش اجتماعی- سیاسی ادبیات در ایران معاصر، ترجمۀ مریم طرزی، تهران، آگه.
کارگر، داریوش (1996) عروس دریایی، استکهلم، افسانه.
کیاکجوری، اعظم (2005) فرهنگ اصطلاحات زندانیان سیاسی، استکهلم، باران.
مافان، مسعود (1386) «ریشههای ادبیات داستانی و نقد و پژوهش و نشریات ادبی خارج از کشور»، آرش، شماره 100، صص 325-336.
محمدولی، علی (1392) گفتمان‌های هویّت در رمان معاصر فارسی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
مسعودی، محمود (2009) سورةالغراب، نشر سی و دو حرف.
معروفی، عباس (1380) فریدون سه پسر داشت، آلمان، چاپخانه مرتضوی.
----------- (1388) ذوب¬شده، برلین، گردون.
مهاجر، ناصر (1377) کتاب زندان (1)، آمریکا و آلمان، نقطه.
ميرعابديني، حسن (1377) صد سال داستاننويسيِ ايران، جلدسوم، تهران، چشمه.
ناطق، هما (1985) «قصۀ الفبا» زمان نو، شمارۀ 11.
نژادمهر، رسول (2003) بی‌نام، سوئد، کتاب ارزان.
نقره‌کار، مسعود (1377) پنجره کوچک سلول من، استکهلم، باران.
------------(1392) بچه‌های اعماق، آلمان، فروغ.
همنشین بهار (1386) «خاطرات خانۀ زندگان (850 کتاب و مقاله در مورد زندان)»، آرش، شمارۀ 100، مهر، صص 79-99.
ياوري، حورا (1391) «ادبیّات داستانی پس از انقلاب اسلامی در خارج از کشور»، در: ادبيات داستاني در ايران¬زمين، ترجمۀ پيمان متين، تهران، اميركبير.
یزدانی، کیقباد (1387) درآمدی بر ادبیّات مهاجرت و تبعید، تهران، چشمه.
Sheyda, Behrooz (2016) Trace of Time: the image of the Islamic revolution the Hero and Martyrdom in Persian Novels Written in Iran and Exile, Uppsala.
