رابطه مدنی و توانمندی: مطالعه تطبیقی «هانا آرنت» و «آمارتیا سن»
الموضوعات :
عطاءاله کریم زاده
1
(دانشجوی دکتری اندیشه¬های سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس )
عباس منوچهری
2
(استاد علوم سياسي دانشگاه تربيت مدرس)
الکلمات المفتاحية: هانا آرنت فضیلت مدنی آمارتیا سن توسعه انسانی توانمندی,
ملخص المقالة :
«هانا آرنت»، اندیشمند سیاسی، با طرح مقوله «فضیلت مدنی» و نقد دموکراسیِ لیبرال، سعی در ارائه راه حلی برای استقرار زندگی نیک در زمانه خود دارد. در «فضیلت مدنی» آرنت، انسان ها باید بتوانند آزادی و برابری خود را به عنوان شهروند و در فضای گفت وگو و تعامل به دست آورند. از سوی دیگر، «آمارتیا سن» در رهیافتِ توسعه انسانی، با نقد نظریه مدرنیزاسیون و اقتصاد رشد، درصدد اخلاقی کردن اقتصاد در حیطۀ اندیشۀ سیاسی است. سن با مقولۀ «توانمندی» خود، توسعه را «به مثابه آزادی» ترسیم کرده است و توانمندی را راه-کاری به سوی آزادی انسان می داند که در فضایی برابر و اخلاقی، هر فرد انسانی ضمن کارگزاری و توانایی لازم در برابر دیگران، امکان گفت وگو و مباحثه در موقعیت و فضایی دموکراتیک داشته باشد. پرسشی که در این مقاله مطرح می-شود این است که نسبتِ «فضیلت مدنی» در اندیشه سیاسی آرنت و رویکردِ «توانمندی» در توسعۀ انسانی آمارتیا سن با توجه به تأکیدی که بر عاملیت دارند، چگونه است. بر اساس پرسش در نظر گرفته شده، فرضیه مبنی بر این است که می توان «توانمندی» آمارتیا سن را در راستایِ «فضیلت مدنی» آرنت دانست که اولویت اساسی هر دو، کارگزاری و عاملیت انسانی است. در این مقاله نشان داده می‌شود که «توانمندی» در اندیشه سن در وجه مدنی خود با عنوان فضای مفاهمه و تعامل، با «فضیلت مدنی» آرنت که همانا مسئولیت شهروندی در فضای گفت وگو و تعامل است، می تواند اشتراک معنایی و عملی داشته باشد.
آرنت، هانا (1361) انقلاب، ترجمۀ عزت‌الله فولادوند، تهران، خوارزمی.
-------- (1392الف) وضع بشر، ترجمۀ مسعود علیا، چاپ سوم، تهران، ققنوس.
-------- (1392ب) میان گذشته و آینده، ترجمۀ سعید مقدم، چاپ دوم، تهران، دات.
-------- (1394) توتالیتاریسم، ترجمۀ محسن ثلاثی، چاپ پنجم، تهران، ثالث.
ارسطو (1390) سیاست، ترجمۀ حمید عنایت، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.
اسپریگنز، توماس (1392) فهم نظریه سیاسی، ترجمۀ فرهنگ رجایی، چاپ هفتم، تهران، آگه.
استریتن، پل.
یی (1392) توسعه انسانی؛ وسایل و اهداف، ترجمۀ امیر عزیزی، ترجمان.
http://www.
tarjomaan.
com/vdcc.
sq1a2bqsela82.
html.
اشتراوس، لئو (1387) فلسفه سیاسی چیست؟، ترجمۀ فرهنگ رجایی، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
پتی، فیلیپ (1388) جمهوری‌خواهی، نظریه‌ای در آزادی و حکومت، ترجمۀ فرهاد مجلسی¬پور، تهران، پردیس دانش، شرکت نشر و پژوهش شیرازه کتاب.
روسو، ژان ژاک (1389) قرارداد اجتماعی، ترجمۀ مرتضی کلانتریان، چاپ پنجم، تهران، آگه.
سن، آمارتیا (1379) آزادی و برابری، ترجمۀ حسن فشارکی، تهران، شیرازه.
---------- (1381) توسعه به مثابه آزادی، ترجمۀ احمد موثقی، تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
---------- (1387) «توانمندی و رفاه»، ترجمۀ حمیدرضا فرشیدورد، راهبرد یاس، شماره 13، صص 137-169.
---------- (1391) اندیشۀ عدالت، ترجمۀ احمد عزیزی، تهران، نی.
---------- (1392) اخلاق و اقتصاد، ترجمۀ حسن فشاركي، تهران، پرديس دانش.
کراکر، آلن دیوید (1384) «آمارتیا سن و مردم¬سالاری شورایی»، ترجمۀ حامد حاجی حیدری، راهبرد یاس، سال اول، شماره 4، صص 231-288.
منوچهری، عباس (1384) «دوستی در فلسفه سیاسی»، دوفصلنامه پژوهش علوم سیاسی، شماره 1، صص 109-130.
هلد، دیوید (1369) مدل‌های دموکراسی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران، روشنگران.
یونسی، مصطفی و علی تدین¬راد (1388) «سیاست و اگزیستانسیالیسم: بررسی رویکرد هانا آرنت به عمل»، پژوهش سیاست نظری، شماره 6، صص 95-122.
Arendt, Hannah (1970) On Violence, Orlando, Florida, Harcourt Brace Jovanovich.
Basu, Kaushik; Kanbur, Ravi (2009) Arguments better world (vol. 1), New York, Oxford university press.
Benhabib, Syla (2003) The reluctant Modernism of Hannah Arendt, Lanham: Maryland, Rowman g Littlefield press.
Canovan, Margaret (1992) Hannah Arendt a Reinterpretation of her political thought, New York, Cambridge university press.
Crocker, A David (2008) Ethics global Development, New York, Cambridge university press.
D’ Entreves, Maurizio Passerin (1994) The political philosophy of Hannah Arendt, New York, Routledge press.
Habermas, Jürgen (1996) Between Facts and Norms, translated by William Rehg, Massachusetts: Cambridge press.
Morris, Christopher (2009) Amartya Sen, New York, Cambridge University press.
Nixon, Jon (2015) Hannah Arendt and the politics of friendship, Bloomsbury Academic press.
Nussbaum, Martha (2000) Women and Human Development the Capabilities approach, New York: Cambridge university press.
Parekh, Serena (2008) Hannah Arendt and the challenge of modernity, New York, Routledge press.
P.
Hinchman, Lewis, K.Hinchman, Sandra (1994) Hannah Arendt: critical essays, New York, State university of New York.
Villa, Dana (2008) Public Freedom, Princeton, New Jersey, Princeton press.
