گذار از فرد کنشگر به شهروندی عاملیتی تمهیدی برای نارسایی مبانی انسانی¬شناسی رهیافت قابلیت «آمارتیا سن »
الموضوعات :عباس منوچهری 1 , سعید نریمان 2
1 - استاد علوم سياسي دانشگاه تربيت مدرس
2 -
الکلمات المفتاحية: رهیافت قابلیت آمارتیا سن انسان¬شناسی شهروندی و عاملیت,
ملخص المقالة :
رهیافت قابلیت هر چند در نقد مبانی هنجاری و اخلاقی اقتصاد، به ویژه اقتصاد رفاه و توسعه از دهه 80 میلادی توسط «آمارتیا سن» به حوزه های دانشگاهی راه یافت، با سرعت زیادی توانست در بیشتر حوزه های علوم انسانی بسط قابل توجهی بیابد. یکی از مهم‌ترین دغدغه های این رهیافت، به حاشیه رفتن انسان از محور توسعه و رفاه بوده است و نقد عمده ای که این رهیافت بر دیگر رویکردها وارد می کرد، در نظر گرفتن انسان به مثابه موجودی منفعل در آنها بوده است. به عقیده برخی از منتقدان، این رهیافت هر چند تلاش کرد مفهوم جدیدی از انسان در حوزه اقتصاد ارائه دهد، نتوانست از انسان اقتصادی جریان رایج علم اقتصاد پا فراتر نهد و تنها توانسته است مفهومی انسانی‌تر از توسعه ارائه دهد، نه توسعه برای انسان‌ها. عمده نقدهایی که بر مبانی انسان‌شناسی این رهیافت وارد شده است، شامل سه نقد نارسایی مفهوم انسان، پیشاسیاسی - اجتماعی بودن و در نهایت فردگرایی روش‌شناختی است. در این مقاله سعی می شود ضمن پاسخ به این سه نقد مبتنی بر تعریف عاملیت که آمارتیا سن در رهیافت خود آن را بسط داده است، با گذار از عاملیت کنشگر به شهروندی عاملیتی، تمهیدی نظری- فلسفی برای نارسایی مبانی انسان‌شناسی رهیافت قابلیت تدوین گردد.
سن، آمارتیا (1379) آزادي و برابري، ترجمه حسن فشارکی، تهران، شيرازه.
--------- (1387) «توانمندي و رفاه»، ترجه حمیدرضا فرشیدورد، مجله راهبرد ياس، شماره 13، صص 138-169.
--------- (1392الف) انديشه عدالت، ترجمه وحید محمودی، تهران، كندوكاو.
--------- (1392ب) توسعه يعني آزادي، ترجمه محمدسعید نوری نائینی، تهران، ني.
--------- (1394) فرهنگ، هنر و توسعه، ترجمه کاظم فرهادی، تهران، چشمه.
محمودي، وحید (1385) مفهوم قابليت در تحليل‌هاي اقتصادي، تهران، مركز تحقيقات استراتژيك مجمع تشخیص مصلحت، معاونت پژوهش‌های اقتصادي.
منوچهری، عباس (1395) فراسوی رنج و رؤیا، تهران، پژوهشکده تاریخ اسلام.
Alkire, S (2002) Valuing Freedoms, Oxford, Oxford University Press.
Alkire, S.
& Deneulin, S (2009) The Human Development and Capability Approach, In S, Deneulin, & L, Shahani, An Introduction to the Human Development and Capability Approach (pp, 22-48) London, Earthscan.
Berlin, I (1969) Four Essays on Liberty, Oxford, Oxford University Press.
Crocker, D (2008) Ethics of global development, Agency, capability and deliberative democracy, Cambridge, Cambridge University press.
Crocker, D & Robeyns (2009) Capability and Agency, In C, morris, Amartya Sen (pp 60-91) Cambridge, Cambridge University Press.
Deneulin, S (2006) The Capability Approach and the Praxis of Development.
Dre`ze, J.
, & sen, a (2002) India, Development and Participation, Oxford, Oxford University Press.
Gasper, d (2002) Is Sen’s Approach an Adequate Basis for Considering Human Development? Review of Political Economy 14 (4), 435-461.
----------- (2004) The Ethics of Development, Edinburg, Edinburg University Press.
Giri, A (2000) Rethinking Human Well-being, A Dialogue with Amartya Sen, Journal of International Development 12 (7), 1003-1018.
Gore, C (1997) Irreducibly Social Goods and the Informational Basis of Sen’s Capabilities Approach, Journal of International Development 9 (2), 235-250.
HDR (1996) human development report, New york, Oxford University press.
Lister, R (1998) Citizenship, Feminist Perspectives, NYU Press.
Melanie, W.
, & Unterhalter, E (2007) Amartya Sen’s Capability approach and social justice in education, New York, Palgrave MacMillan press.
Nelson, E (2008) From Primary Goods to Capabilities, Distributive Justice and the Problem of Neutrality, Political Theory, 36 (1), 93-122.
Nussbaum, M (2003) Women and Human Development, The Capabilities Approach, Cambridge, Cambridge University Press.
----------------- (2011) Creating Capabilities, The Human Development Approach, Cambridge, MA, Harvard University Press.
Robeyns, I (2000) An unworkable idea or a promising alternative, Sen’s Capability Approach Re-examined, Discussion Paper, Center for Economic Studies University of Leuven.
Sen ،a (1980) Equality of What? The Tanner Lecture on Human Values, 197-220.
------- (1984) Well-being, Agency and Freedom, The Dewey Lectures 1984, Journal of Philosophy, 82, 4, 169-221.
------- (1985) Commodities and Capabilities, Amsterdam, North-Holland.
------- (1987) The Standard of Living, Cambridge, Cambridge University Press.
------- (1988) The Concept Of Development, In H, C, Srinivasan, Handbook of Development Economics, Volume i (pp, 10-28) Elsevier Science Publishers.
------- (1990) Justice, Means Versus Freedoms, Philosophy and Public 19.
------- (1992) Inequality Re-examined, Oxford, Clarendon Press.
------- (1993) Capability and Well-Being, In M, C, Sen, The Quality of Life (pp, 30-53) Oxford, Oxford University Press.
------- (1999) Development as Freedom, Oxford, Oxford University Press.
------- (2001) What Is Development About? In G, Meier, & J, Stiglitz, Frontiers of Development Economics (pp, 506-514) New York, Oxford University Press.
------- (2002) Rationality and Freedom, Cambridge, Harvard University Press.
------- (2003) development as capability expansion, In S, F, Kumar, Readings in Human Development،Concepts, Measures and Policies for a Development Paradigm (pp, 41-58) New Delhi, Oxford University Press.
------- (2005) Human Rights and Capabilities, Journal of Human development, 151-166.
Stewarte ،F., & Deneulin, S (2002) Amartya Sen's Contribution to Development Thinking, Studies in Comparative International Development, 37 (2), 61-70.
Uyan-Semerci, P (2007) A Relational Account of Nussbaum's List of Capabilities, journal of Human Development, 8 (2), 203-221.
Wells, T (2006) Developing Sen’s Capabilities, From Well-Being To Personhood, 1-15.
Zimmermann, B (2006) Pragmatism and the capability approach, European journal of social theory, 467–484.
